![cover image](https://wikiwandv2-19431.kxcdn.com/_next/image?url=https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/03/JROppenheimer-LosAlamos.jpg/640px-JROppenheimer-LosAlamos.jpg&w=640&q=50)
Oppenxaymer, Robert
From Wikipedia, the free encyclopedia
Julius Robert Oppenxaymer[прим 1][прим 2] (inglisshe Julius Robert Oppenheimer, 22-aprel 1904, Nyu-York, AQSH - 18-fevral 1967, Prinston, shtat Nyu-Jersi, AQSH) - amerikalıq teoriyalıq fizik hám yadro fizigi, ádetde Manxetten joybarınıń ilimiy basshısı retinde belgili, onıń sheńberinde ekinshi jáhán urısı dáwirinde yadro qurallarınıń birinshi úlgileri islep shıǵılǵan ; usınıń sebepinen Oppengeymer, Stanislav Ulam hám Edvard Teller[1] menen birge kóbinese "atom bombasiniń atası" dep ataladı.
Robert Oppenxaymer | |
---|---|
inglisshe Robert Oppenheimer | |
![]() Robert Oppenxaymer, shama menen 1944 jıl | |
Tuwılǵan sánesi | 22 aprel 1904 |
Tuwılǵan jeri | Manhetten, Nyu-York, Nyu-York (shtat), AQSH |
Qaytıs bolǵan sánesi | 18 fevral 1967 |
Qaytıs bolǵan jeri | Prinston, Nyu-Jersi, AQSH |
Ilimiy tarawı | teoriyalıq hám yadro fizikası |
Jumıs orınları |
|
Ilimiy dárejesi | fizika pánleri doktorı (PhD) |
Ilimiy basshısı | Maks Born |
Tanımalı shákirtleri |
|
Belgili isleri | Yadro quralılıqtı jaratıwshısı, kvant mexanikası boyınsha fundamental jumıslar avtorı |
Qol úlgisi | |
![]() |
Atom bombasi birinshi ret 1945 jıl iyul ayında Nyu-Meksikoda sınaqtan ótkerildi; keyinirek Oppenxaymer sol waqıtta Bhagavadgitaning sózleri onıń qıyalına kelgenin esladi: "Men ólimge aylandım, álemlerdi joq etdim"
Ekinshi jáhán urısınan keyin ol Prinstondag'i ilg'ar izertlewler institutınıń basshısı boldı. Sonıń menen birge, ol AQSHning jańa islengen atom energiyası boyınsha komissiyasınıń bas máslahátshisi boldı hám óz pozitsiyasidan paydalanıp, atom qurallarınıń tarqalıwı hám yadro báygesiniń aldın alıw maqsetinde atom energiyası ústinen xalıq aralıq qadaǵalawdı qollap-quwatladi. Bul urısqa qarsı pozitsiya jáne onıń 1940-jıllarda kommunistlik shólkemler menen baylanısları "qızıl abay" dıń ekinshi tolqını waqtında bir qatar siyasiy ǵayratkerlerdiń ǵázepin qozǵatdı. Nátiyjede, 1954 jılda keń tarqalǵan siyasiylestirilgen sud májilisinden keyin, ol jasırın jumıslarǵa qabıl etińmadi. Sondan berli tuwrıdan-tuwrı siyasiy tásirge iye bolmaǵan halda, ol lekciyalar oqıwdı, dóretpeler jazıwdı hám fizika salasında islewdi dawam ettirdi. Toǵız jıl ótkennen, prezident Jon Kennedi alımdı siyasiy reabilitatsiya belgisi retinde Enriko Fermi sıylıqı menen táǵdirladi; sıylıq Kennedi opatınan keyin Lindon Jonson tárepinen berildi.
Oppenxaymerniń fizikadaǵi eń zárúrli jetiskenliklerine tómendegiler kiredi: molekulyar tolqın funkciyaları ushın Barn — Oppenxaymerning jaqınlasıwı, elektronlar hám pozitronlar teoriyası boyınsha jumıslar, yadro sintezidagi Oppenxaymer — Fillips processi hám kvant tunnelining birinshi boljawı. Shákirtleri menen birgelikte ol neytron juldızları hám qara tuynuklarning zamanagóy teoriyasına, sonıń menen birge, kvant mexanikası, kvant maydan teoriyası hám kosmik nurlar fizikasining individual máselelerin sheshiwde zárúrli úles qosdı. Oppenxaymer pán oqıtıwshı hám úgitshisi, 1930-jıllarda dúnyaǵa ataqlı bolǵan Amerika teoriyalıq fizika mektebiniń tiykarlawshisi bolǵan. AQSH milliy pánler akademiyası aǵzası (1941 jıldan).