Yadro quralılıqtı jaratıwshısı, kvant mexanikası boyınsha fundamental jumıslar avtorı
Qol úlgisi
Jabıw
Atom bombasi birinshi ret 1945 jıl iyul ayında Nyu-Meksikoda sınaqtan ótkerildi; keyinirek Oppenxaymer sol waqıtta Bhagavadgitaning sózleri onıń qıyalına kelgenin esladi: "Men ólimge aylandım, álemlerdi joq etdim"
Ekinshi jáhán urısınan keyin ol Prinstondag'i ilg'ar izertlewler institutınıń basshısı boldı. Sonıń menen birge, ol AQSHning jańa islengen atom energiyası boyınsha komissiyasınıń bas máslahátshisi boldı hám óz pozitsiyasidan paydalanıp, atom qurallarınıń tarqalıwı hám yadro báygesiniń aldın alıw maqsetinde atom energiyası ústinen xalıq aralıq qadaǵalawdı qollap-quwatladi. Bul urısqa qarsı pozitsiya jáne onıń 1940-jıllarda kommunistlik shólkemler menen baylanısları "qızıl abay" dıń ekinshi tolqını waqtında bir qatar siyasiy ǵayratkerlerdiń ǵázepin qozǵatdı. Nátiyjede, 1954 jılda keń tarqalǵan siyasiylestirilgen sud májilisinden keyin, ol jasırın jumıslarǵa qabıl etińmadi. Sondan berli tuwrıdan-tuwrı siyasiy tásirge iye bolmaǵan halda, ol lekciyalar oqıwdı, dóretpeler jazıwdı hám fizika salasında islewdi dawam ettirdi. Toǵız jıl ótkennen, prezident Jon Kennedi alımdı siyasiy reabilitatsiya belgisi retinde Enriko Fermi sıylıqı menen táǵdirladi; sıylıq Kennedi opatınan keyin Lindon Jonson tárepinen berildi.
Oppenxaymerniń fizikadaǵi eń zárúrli jetiskenliklerine tómendegiler kiredi: molekulyar tolqın funkciyaları ushın Barn — Oppenxaymerning jaqınlasıwı, elektronlar hám pozitronlar teoriyası boyınsha jumıslar, yadro sintezidagi Oppenxaymer — Fillips processi hám kvant tunnelining birinshi boljawı. Shákirtleri menen birgelikte ol neytron juldızları hám qara tuynuklarning zamanagóy teoriyasına, sonıń menen birge, kvant mexanikası, kvant maydan teoriyası hám kosmik nurlar fizikasining individual máselelerin sheshiwde zárúrli úles qosdı. Oppenxaymer pán oqıtıwshı hám úgitshisi, 1930-jıllarda dúnyaǵa ataqlı bolǵan Amerika teoriyalıq fizika mektebiniń tiykarlawshisi bolǵan. AQSH milliy pánler akademiyası aǵzası (1941 jıldan).
Balalıq hám jaslıq
J. Robert Oppenxaymer 1904 jıl 22 aprelde Nyu-YorkdaGermaniyadan kelgen evrey emigrantlar shańaraǵına tuwılǵan. Onıń ákesi, bay shúberek importshısı Julius Zeligman Oppenxaymer (1871-1937), 1888 jılda Hanau (Germaniya) den AQShǵa kóship ketken. Parijde oqıǵan súwretshi Ella Oppenxaymerning (tuwılǵan atı Fridman, 1869-1931) anasiniń shańaraǵı da 1840-jıllarda GermaniyadanAQSHǵa kóship ketken. Robertning úkesi Frank da fizik boldı.
1912 jılda Oppenxaymerler Manxettenge, Batıs 88-kóshe janındaǵı Riverside Drive-daǵi 155-úydiń on birinshi qabatındaǵı kvartiraga kóship ótken ediler. Bul aymaq óziniń sánatli sarayları hám qala úyleri menen ataqlı. Shańaraqqa tiyisli súwretler kompleksine Pablo Pikasso hám Jan vyuyarning túp nusqaları hám Vinsent van Gogniń keminde ush túp nusqası kiritilgen.
Oppenxaymer bir qansha waqıt Alkuin tayarlıq mektepte o'qidi, keyin 1911 jılda etikalıq mádeniyat jámiyeti mektepke oqıwǵa kirdi. Ol Feliks Adler tárepinen etikalıq mádeniyat háreketi tárepinen targ'ib etilgen tálimdi xoshametlew ushın islengen, onıń uranı " imondan aldınǵı háreket" (inglissheDeed before Creed). Robertning ákesi kóp jıllar dawamında bul jámiyettiń aǵzası bolıp, 1907 jıldan 1915 jılǵa shekem onıń qáwenderleri keńesinde islegen. Oppenxaymer ingliz hám frantsuz ádebiyatı hám ásirese mineralogiyaga háwesker kóp qırlı student edi. Ol úshinshi hám tórtinshi klass programmaların bir jıl ishinde tugatdi hám altı ay ishinde segizinshi sinfni tugatdi hám toǵızınshı klasqa ótti, aqırǵı klassta ol ximiyaǵa qızıqıp qaldı. Robert Garvard kolledjine bir jıl ótip, 18 jasında, Evropada shańaraqqa tiyisli demalıs waqtında Yaximovda mineral qıdırıw waqtında yarali kolit xurujidan omon qalǵanında oqıwǵa kirdi. Emlew ushın ol Nyu-Meksikoǵa jol aldı, ol erda AQShniń qubla-batıs bóleginde at miniw hám tábiyaat menen tańlanıwǵa tústi.
Profil pánlerinen tısqarı, studentler tariyx, ádebiyat hám filosofiya yamasa matematikanı úyreniwleri kerek edi. Oppenxaymer hár semestrde altı kurstı alıp, óziniń " kesh baslanıwıni" qopladi hám Phi Beta kappa studentler eń húrmetli jámiyetke qabıllandı. Birinshi kursda Oppenxaymerga ǵárezsiz oqıw tiykarında fizika boyınsha magistrlıq programmasın alıwǵa ruxsat berildi; bul onıń baslanǵısh pánlerden azat etilgenligin hám tezlik penen quramalılastırılgan kurslarǵa qabıl etiliwi múmkinligin anglatardi. Persi Bridjman oqıǵan termodinamika stuldı tıńlaganidan keyin, Robert eksperimental fizikaga saldamlı qızıqıp qaldı. Ol universitetti artıqmash bahalar menen tamamlaǵan (lat. summa cum laude) tek úsh jıldan keyin.
Evropada oqıw
1924 jılda Oppenxaymer Kembrijdagi Masih kolledjine qabıl etilgenligin bilip aldı. Ol Ernest Ruterfordga Kavendish laboratoriyasında islewge ruxsat sorap xat jazǵan. Bridjman óz studentine onıń úyreniw qábileti hám analitik sanasına aytıp, usınıs berdi, biraq Oppenxaymer eksperimental fizikaga beyim emesligin aytıp ótdi. Rezerford tásirler qaldırmadi, biraq Oppenxaymer basqa usınıs alıw umidida Kembrijga jol aldı. Nátiyjede onı J.J.Tóbeson, jas jigit tiykarǵı laboratoriya stuldı tamamlawı shárti menen. Ózinden bir neshe jas úlken bolǵan gruppa basshısı Patrik Blekett menen Oppengeymer jaman qatnasda boldı. Bir kúni ol almanı uwlı zatlı suyıqlıqqa batırıp, Blekettni stolga qoydı; Blekett alma yemagan, biraq Oppengeymerga sınaq (sınaq múddeti) tayınlanǵan hám psixiatrga bir qatar ushırasıwlardı ótkeriw ushın Londonga barıwdı buyırǵan.
Значение «Дж» (inglissheJ) в имени «Дж. Роберт Оппенгеймер» остаётся предметом разногласий. Историки Элис Кимболл Смит (Alice Kimball Smith) и Чарльз Вейнер (Charles Weiner) подводят в своём труде «Роберт Оппенгеймер: Письма и мемуары» (Robert Oppenheimer: Letters and recollections), на странице 1, такое общее мнение биографов: «Мы никогда полностью не узнаем, означает ли „Дж“ в имени Роберта „Джулиус“ или, как сказал однажды сам Оппенгеймер, не означает ничего. Его брат Фрэнк предполагает, что это „Дж“ было символическим, в дань традиции называть старшего сына именем Отца, но в то же время знаком того, что родители не хотели, чтобы у сына была приставка „-младший“». Не в обычаях еврейского народа называть детей в честь живых родителей. В книге Питера Гудчайлда (Peter Goodchild) «Дж. Роберт Оппенгеймер: разрушитель миров» (J. Robert Oppenheimer: Shatterer of Worlds) говорится, что отец Роберта, Джулиус, добавил «пустой» инициал, чтобы придать имени Роберта особое отличие; но в книге Гудчайлда нет сносок, поэтому источник этого заявления неизвестен. Утверждение самого Роберта, что «Дж» не означает ничего, взято из автобиографического интервью, проведённого Томасом С. Куном 18 ноября 1963 года, которое в данный момент находится в Архиве по истории квантовой физики. Собирая данные на Оппенгеймера в 1930-х и 40-х годах, ФБР само было сбито с толку этим «Дж», решив, что оно, вероятно, обозначает «Джулиус» или «Джером». С другой стороны, в свидетельстве о рождении Оппенгеймера значится «Джулиус Роберт Оппенгеймер».
Corliss, William R.;Schwenk, Francis C..Nuclear Propulsion for Space, The Understanding the Atom Series.United States Atomic Energy Commission,1968—11–12 bet.Úlgi:WaybackÚlgi:PD-notice
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.