![cover image](https://wikiwandv2-19431.kxcdn.com/_next/image?url=https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/73/Hititas_1300_adC_ka.svg/langka-640px-Hititas_1300_adC_ka.svg.png&w=640&q=50)
ხეთების სამეფო
From Wikipedia, the free encyclopedia
ხეთების სამეფო, ხათი (Hatti) — ერთ-ერთი ძველაღმოსავლური სახელმწიფო მცირე აზიაში (დაახლ. ძვ. წ. 1800-1180 წწ.). დედაქალაქი — ხათუსა.
![Thumb image](http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/73/Hititas_1300_adC_ka.svg/320px-Hititas_1300_adC_ka.svg.png)
ძვ. წ. II ათასწლეულში მცირე აზიაში რამდენიმე დამოუკიდებელი ქალაქ-სახელმწიფო (ქანესი, ქუსარა, ხათი, ცალფა და სხვა.) არსებობდა. ქალაქ-სახელმწიფოებს მართავდა მეფე, რომლის უფლებებს ზღუდავდა დიდებულთა კრება. ამათგან დაწინაურდა ქუსარა. მისმა მმართველმა ანითამ (დაახლოებით ძვ. წ. 1750) დანარჩენი ქალაქ სახელმწიფოების დამორჩილება მოახერხა და ერთ-ერთი ადრინდელი ხეთური გაერთიანებული სახელმწიფო შექმნა. ხეთური წერილობითი ტრადიციის თანახმად, ქუსარა იყო ინდოევრუპული ხეთების (ნესიტების) უძველესი პოლიტიკური ცენტრი მცირე აზიაში. ისტორიული ტრადიციაც ხეთების ისტორიის ადრინდელ პერიოდს უკავშირებს ქუსარას, მაგრამ ხეთების სახელმწიფოს ფუძემდებლად მიიჩნევს არა ათინას არამედ ქუსარის მეფეს — ლაბარნა I-ს.
ხეთების მეფე ლაბარნამ დაიპყრო ჩრდილოეთი სირია და შორეული ბაბილონი. იგი ეგვიპტეშიც შეიჭრა. ხეთების სამეფო „ზღვიდან ზღვამდე“ (შავი ზღვიდან ხმელთაშუა ზღვამდე) გადაიჭიმა. ხეთთა საბრძოლო წარმატებები დიდად განაპირობა მათი ჯარის კარგმა ორგანიზებამ და ცხენიანი საბრძოლო ეტლისა და რკინის იარაღის გამოყენებამ.
ძვ. წ. XV საუკუნეში დაპყრობილ ხალხთა აჯანყებებმა და ჯარის არაერთგზის დამარცხებამ ხეთების სამეფო დაასუსტა. გაძლიერებულმა ეგვიპტემ კი ის სირიიდან მთლიანად განდევნა.
ძვ. წ. XIV საუკუნეში ხეთები კვლავ გაძლიერდნენ. მათ ჯერ მცირე აზიაში დაიბრუნეს ძველი სამფლობელოები, შემდეგ კი ეგვიპტესთან სირიისთვის ბრძოლა შეთანხმებით დაამთავრეს. ამ შეთანხმების თანახმად, ხეთები ჩრდილოეთ სირიაში, ეგვიპტელები კი — სამხრეთ სირიაში გაბატონდნენ.
შავი ზღვის სამხრეთით, ხეთების ჩრდილოეთით ქართველური წარმოშობის ტომები ცხოვრობდნენ. აქ ჩაისახა და მოგვიანებით ჩამოყალიბდა მათი პირველი გაერთიანებები — დიაოხი და კოლხა. ხეთებთან რვასაუკუნოვანმა სიახლოვებ ერთგვარი კვალი ქართული ენის განვითარებასაც დაამჩნია.
ხეთების ყოველ ტომსა თუ დასახლებას საკუთარი ღვთაება ჰყავდა, ამიტომ მათ სამეფოს ხშირად „ათასი ღვთაების ქვეყნად“ მოიხსენიებენ.
ძვ. წ. 1200 წელს უკვე საკმაოდ დასუსტებული ხეთების სამეფო ეგეოსის ზღვის სამხრეთიდან დაძრულმა „ზღვის ხალხებმა“ გაანადგურეს.