საჯარო სამართლის იურიდიული პირი (სსიპ) — სახელმწიფო მმართველობის ორგანოს ადმინისტრაციული აქტით შექმნილი, საკანონმდებლო და სახელმწიფო მმართველობის ორგანოებისაგან განცალკევებული ორგანიზაცია, რომელიც სახელმწიფოს კონტროლით დამოუკიდებლად ახორციელებს პოლიტიკურ, სახელმწიფოებრივ, სოციალურ, საგანმანათლებლო, კულტურულ და სხვა საჯარო საქმიანობას[1].
საჯარო სამართლის იურიდიული პირი შეიძლება შეიქმნას მხოლოდ ისეთი საჯარო მიზნებისა და ფუნქციების შესასრულებლად, რომელთა განხორციელება უშუალოდ არ შედის სახელმწიფო მმართველობის ორგანოების კომპეტენციაში[2].
საჯარო სამართლის იურიდიული პირები, ისევე, როგორც კერძო სამართლის იურიდიული პირები, სხვადასხვა სახისაა. ისინი შეიძლება დაიყოს როგორც ფორმის, ასევე საქმიანობის, სტრუქტურისა და სხვა ნიშნის მიხედვით.
სახელმწიფო
პირველ ჯგუფს განეკუთვნება თავად სახელმწიფო. სახელმწიფო თვითონვეა იურიდიული პირი და ურთიერთობებში გამოდის მისი ორგნოების მეშვეობით. ეს ორგანოებია, მაგალითად, სამინისტროები, სახელმწიფო დეპარტამენტები და სხვა სახელმწიფო დაწესებულებები[3]. თავად სამინისტო, როგორც უკვე აღინიშნა, არის ორგანო და არა საჯარო სამართლის იურიდიული პირი. სამინისტროები იქმნება სახელმწიფოებრივი და საზოგადოებრივი ცხოვრების განსაზღვრულ სფეროში სახელმწიფო მმართველობისა და სახელმწიფო პოლიტიკის განხორციელების მიზნით. აღნიშნული მოსაზრება აქვს განვითარებული საქართველოს უზენაეს სასამართლოს თავის გადაწყვეტილებებში. სასამართლო განმარტავს:
სამინისტროები იქმნება სახელმწიფოებრივი და საზოგადოებრივი ცხოვრების განსაზღვრულ სფეროში სახელმწიფო მმართველობისა და სახელმწიფო პოლიტიკის განხორციელების მიზნით. „საქართველოს მთავრობის სტრუქტურის, უფლებამოსილებისა და საქმიანობის წესის შესახებ“ კანონის თანახმად, სამინისტრო წარმოადგენს აღმასრულებელი ხელისუფლების განმახორციელებელ ორგანოს, რომელიც განსაზღვრულ სფეროში უზრუნველყოფს სახელმწიფო მმართველობას. სამინისტრო არ წარმოადგენს იურიდიულ პირს, საჯარო სამართლის იურიდიული პირი არის სახელმწიფო, რომელიც სამართალურთიერთობებში მონაწილეობს მისი ორგანოების მეშვეობით[4].
ის, რომ სამინისტროები და სახელმწიფო დეპარტამენტები არ წარმოადგენენ იურიდიული პირებს და მხოლოდ სახელმწიფოს წარმომადგენლობითი ორგანოები არიან, იმას არ ნიშნავს, რომ სახელმწიფო არ შეიძლება იყოს წარმოდგენილი სხვა იურიდიული პირებით. სახელმწიფოს შეუძლია შექმნას მრავალი იურიდიული პირი, როგორც საჯარო, ასევე კერძო, იმის მიხედვით, თუ რა ამოცანების განხორციელება ესაჭიროება მას[5].
საჯაროსამართლებრივი კორპორაცია
საჯარო სამართლის იურიდიული პირი შეიძლება დაფუძნებული იყოს წევრობაზე. ასეთ იურიდიულ პირს საჯაროსამართლებრივი კორპორაცია ეწოდება[6]. საჯაროსამართლებრივ კორპორაციებს განაკუთვნებენ თვითმმართველობებს — მუნიციპალიტეტებს (თვითმმართველ ქალაქებსა და თვითმმართველ თემებს). სახელმწიფოს მსგავსად, აქაც თვით მუნიციპალიტეტია იურიდიული პირი და არა მისი ორგანოები — სამმართველოები, განყოფილებები, სამსახურები და ა.შ. დოქტრინაში გაბატონებული მოსაზრების თანახმად, ადგილობრივი თვითმმართველობის ორგანოები მხოლოდ მაშინ ჩაითვლებიან იურიდიულ პირებად, თუ ისინი არჩევნების საფუძველზე არიან შექმნილები და არა ზემდგომი ორგანოების მიერ დანიშნულნი. თუ ისინი ზემდგომი ორგანოს მიერ არიან დანიშნულნი, მაშინ მათ იგივე სტატუსი ექნებათ, რაც სამინისტროებს[5].
თვითმმართველს ერთეულებს საჯარო სამართლის იურიდიულ პირებად თვლის საქართველოს კანონმდებლობაც. ადგილობრივი თვითმმართველობის კოდექსის მე-2 მუხლის მე-2 ნაწილის თანახმად, თვითმმართველი ერთეული არის მუნიციპალიტეტი. მუნიციპალიტეტი არის დასახლება (თვითმმართველი ქალაქი), რომელსაც აქვს ადმინისტრაციული საზღვრები ან დასახლებათა ერთობლიობა (თვითმმართველი თემი), რომელსაც აქვს ადმინისტრაციული საზღვრები და ადმინისტრაციული ცენტრი, ჰყავს არჩევითი ადგილობრივი თვითმმართველობის წარმომადგენლობითი და აღმასრულებელი ორგანოები და აქვს საკუთარი ქონება, ბიუჯეტი, შემოსულობები. მუნიციპალიტეტი დამოუკიდებელი საჯარო სამართლის იურიდიული პირია[7].
საჯაროსამართლებრივი ორგანიზაცია
საჯარო სამართლის იურიდიულ პირებს მიეკუთვნება სპეციალური კანონმდებლობის საფუძველზე შექმნილი ორგანიზაციები, რომლებიც სახელმწიფო ფუნქციებს ასრულებენ[5]. მაგალითად, ასეთ იურიდიულ პირს წარმოადგენს საქართველოს ეროვნული ბანკი, რომლის სტატუსიც განმტკიცებულია „ეროვნული ბანკის შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონით[8]. აღნიშნული კანონის პირველი მუხლის პირველი პუნქტი ამბობს, რომ საქართველოს ეროვნული ბანკი არის საქართველოს ცენტრალური ბანკი, ბანკთა ბანკი, საქართველოს მთავრობის ბანკირი და ფისკალური აგენტი. იგი საჯარო სამართლის იურიდიული პირია.
საჯაროსამართლებრივი დაწესებულება
საჯარო სამართლის იურიდიული პირების შემდეგ ჯგუფს ქმნიან საჯაროსამართლებრივი დაწესებულებები. ასეთი საჯარო სამართლის იურიდიული პირები არიან: სახელმწიფო ტელევიზია და რადიო, სახელმწიფო ბიბლიოთეკები, სახელმწიფო უნივერსიტეტები და სხვა სახელმწიფო უმაღლესი სასწავლებლები, სახელმწიფო სამეცნიერო-კვლევითი ინსტიტუტები, სახელმწიფო საავადმყოფოები და სხვ[9].
საჯაროსამართლებრივი ფონდი
დასავლეთი ქვეყნების კანონმდებლობა იცნობს ე.წ. საჯაროსამართლებრივ ფონდებს. ეს არის განსაზღვრული საჯარო მიზნისთვის გათვალისწინებული ქონება, რომელიც იმართება სახელმწიფოს მიერ სპეციალურად ამ მიზნისთვის შექმნილი ორგანოს მეშვეობით. მაგალითად, სახელმწიფომ შეიძლება დაარსოს საგზაო ფონდი, რომელიც განკუთვნილი იქნება საგზაო ინფრასტრუქტურის განვითარებისთვის[9].
პოლიტიკური პარტიები
საჯარო სამართლის იურიდიულ პირებს მიაკუვთვნებენ პოლიტიკურ პარტიებსაც. პოლიტიკური პარტიების საჯარო სამართლის იურიდიულ პირებად აღიარებას განაპირობებს მათი მონაწილეობა სახელმწიფო ხელისუფლებისა და მმართველობის ორგანოების შექმნაში და არა ის, თუ რა უდევს მათ შექმნას საფუძვლად — ნების თავისუფალი გამოვლენა, თუ ადმინისტრაციული აქტი. პოლიტიკური პარტიების სტატუსის შესახებ აზრი დასავლეთის ქვეყნებში ერთიანი არ არის. გერმანული სამართლის მიხედვით, პოლიტიკური პარიები საერთოდ არ არიან იურიდიული პირები, ხოლო ავსტრიული სამართალი კი მათ საჯარო სამართლის იურიდიულ პირებად განამტკიცებს[9]. ამ მხრივ არც ქართულ კანონმდებლობაშია ერთიანი პოზიცია — თუ საქართველოს სამოქალაქო კოდექსი[10] და საქართველოს ზოგადი ადმინისტრაციული კოდექსი[11] პოლიტიკურ პარტიებს საჯარო სამართლის იურიდიულ პირებად მიიჩნევს, „მოქალაქეთა პოლიტიკური გაერთიანებების შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონი მათ არასამეწარმეო პირებად თვლის, თუმცა ამ საკითხის წმინდასამართლებრივად გადაწყვეტისას, უპირატესობა მიენიჭება ორგანულ კანონს და, შესაბამისად, პოლიტიკური პარტია არასამეწარმეო იურიდიულ პირად უნდა ჩაითვალოს[შენიშვნა 1].
რელიგიური გაერთიანებები
საჯარო სამართლის იურიდიულ პირებს წარმოადგენს ზოგიერთი რელიგიური გაერთიანება. საქართველოში ასეთ საჯარო სამართლის იურიდიულ პირად ითვლებოდა მხოლოდ საქართველოს სამოციქულო ავტოკეფალური მართლმადიდებელი ეკლესია[შენიშვნა 2], თუმცა კანონმდებლობაში შესული ცვლილებებით, ნებისმიერ რელიგიურ გაერთიანებას მიეცა უფლება, დარეგისტრირდეს საჯარო სამართლის იურიდიულ პირად[12].
საჯარო სამართლის იურიდიული პირები, კერძო სამართლის იურიდიული პირებისგან განსხვავებით, სარგებლობენ სპეციალური უფლებაუნარიანობით[13]. ეს ნიშნავს იმას, რომ საჯარო სამართლის იურიდიული პირი უფლებამოსილია, განახორციელოს მხოლოდ ის საქმიანობა, რომელიც პირდაპირ არის გათვალისწინებული შესაბამისი კანონით, საქართველოს მთავრობის დადგენილებით ან/და თავისი წესდებით (დებულებით)[14]. საჯარო სამართლის იურიდიული პირი საკუთარი სახელით იძენს უფლებებსა და მოვალეობებს, დებს გარიგებებს და შეუძლია სასამართლოში გამოვიდეს მოსარჩელედ და მოპასუხედ[13]. იმ შემთხვევაში, თუ მის მიერ დადებული გარიგებები არ ეხება საჯარო სამართლის იურიდიული პირის საქმიანობის სფეროს, გარიგება ჩაითვლება ბათილად[15]. ეს გამოწვეულია სპეციალური უფლებაუნარიანობით — საჯარო სამართლის იურიდიული პირისთვის ნებადართულია მხოლოდ ის, რაც განსაზღვრულია მის დებულებაში.
საჯარო სამართლის იურიდიული პირი, როგორც კანონით გათვალისწინებულ უფლება-მოვალეობათა სუბიექტი, წარმოიშობა და იურიდიული პირის სტატუსს იძენს წესდების (დებულების) დამტკიცებისა და იურიდიული პირის წარმომადგენლობაზე უფლებამოსილი პირის დანიშვნიდან (არჩევიდან)[16].
საჯარო სამართლის იურიდიული პირისთვის, როგორც, ზოგადად, იურიდიული პირისთვის, წესდებას დიდი მნიშვნელობა ენიჭება. მისი წესდება (დებულება) უნდა შეიცავდეს[17]:
- სახელწოდებას მითითებით „საჯარო სამართლის იურიდიული პირი“ (მაგალითად: საჯარო სამართლის იურიდიული პირი — სახელმწიფო შესყიდვების სააგენტო);
- მიზნებს, ფუნქციებსა და საქმიანობის საგანს;
- მართვის ორგანოების შექმნის წესსა და კომპეტენციას;
- წარმომადგენლობაზე უფლებამოსილი პირის დანიშვნის (არჩევის) წესსა და კომპეტენციას;
- სახელმწიფო კონტროლის ფორმასა და ფარგლებს;
- საფინანსო საქმიანობის საფუძვლებს, შესატანების, საწევროებისა და სხვა მოქმედებების მოთხოვნის უფლებების ჩათვლით;
- ლიკვიდაციის წესსა და პირობებს;
- წესდებაში (დებულებაში) ცვლილებების შეტანის წესს.
დასახული მიზნებისა და დაკისრებული ფუნქციების განსახორციელებლად საჯარო სამართლის იურიდიულ პირს სახელმწიფოს მიერ გადაეცემა ქონება ან ქონების ფორმირების წესი განისაზღვრება იურიდიული პირის დაფუძნების აქტით (წესდებით)[18]. მას შემდეგ, რაც სახელმწიფო იურიდიულ პირს გადასცემს ქონებას, ამ ქონების მესაკუთრე ხდება შესაბამისი საჯარო სამართლის იურიდიული პირი. მიუხედავად იმისა, რომ საჯარო სამართლის იურიდიული პირის დამფუძნებელი სახელმწიფოა, ქონების მესაკუთრედ მაინც იურიდიული პირი გამოდის. მაგალითად, სახელმწიფო უნივერსიტეტი მესაკუთრეა იმ ქონების, რომელიც მას სახელმწიფოსგან აქვს გადაცემული[19]. ეს გამოწვეულია იმით, რომ, ზოგადად, იურიდიული პირი სამართლის დამოუკიდებელი სუბიექტია, გააჩნია საკუთარი ქონება და საკუთარი სახელით იძენს უფლებებსა და მოვალეობებს[20].
საჯარო სამართლის იურიდიული პირი შესაძლებელია, ფინანსდებოდეს სხვადასხვა წყაროდან, თუმცა მისი დაფინანსების ძირითადი წყაროებია[21]:
- საწევროები და შენატანები;
- შესაბამისი ბიუჯეტიდან გამოყოფილი მიზნობრივი სახსრები;
- სახელმწიფო შეკვეთის შესრულებიდან მიღებული შემოსავალი;
- ხელშეკრულების საფუძველზე შესრულებული სამუშაოდან მიღებული შემოსავალი;
- კანონმდებლობით ნებადართული სხვა შემოსავლები.
საჯარო სამართლის იურიდიული პირის სახსრები და შემოსავლები მთლიანად ხმარდება მისი მიზნებისა და ფუნქციების განხორციელებას. მათი სხვა მიზნით გამოყენება აკრძალულია[22].
საჯარო სამართლის იურიდიული პირი შეიძლება შეიქმნას მხოლოდ ისეთი საჯარო მიზნებისა და ფუნქციების შესასრულებლად, რომელთა განხორციელება უშუალოდ არ შედის სახელმწიფო მმართველობის ორგანოების კომპეტენციაში[2]. ეს გამომდინარეობს მისი ცნებიდან — საჯარო სამართლის იურიდიული პირი არის საკანონმდებლო და სახელმწიფო მმართველობის ორგანოებისაგან განცალკევებული ორგანიზაცია, რომელიც დამოუკიდებლად ახორციელებს მისთვის წესდებით განსაზღვრულ საჯარო საქმიანობას.
რამდენადაც საჯარო სამართლის იურიდიული პირი სახელმწიფოს მიერაა დაარსებული, იგი ექვემდებარება სახელმწიფო კონტროლს, რაც გულისხმობს მის მიერ განხორციელებული საქმიანობის კანონიერების, მიზანშეწონილობის, ეფექტიანობისა და საფინანსო-ეკონომიკური საქმიანობის ზედამხედველობას. სახელმწიფო კონტროლის განმახორციელებელი ორგანო უფლებამოსილია, შეაჩეროს ან გააუქმოს საჯარო სამართლის იურიდიული პირის არამართლზომიერი გადაწყვეტილება[23].
საჯარო სამართლის იურიდიულ პირს მართავს ხელმძღვანელი. იმ შემთხვევაში, თუ საჯარო სამართლის იურიდიული პირი სახელმწიფო ქონების საფუძველზეა შექმნილი, მის ხელმძღვანელს თანამდებობაზე ნიშნავს სახელმწიფო მმართველობის ორგანო, ხოლო იმ შემთხვევაში, თუ საჯარო სამართლის იურიდიული პირი წევრობაზეა დაფუძნებული, ხელმძღვანელს ნიშნავს საერთო კრება[24].
საჯარო სამართლის იურიდიული პირის ხელმძღვანელი საქმეებს უძღვება ერთპიროვნულად. მასვე ეკისრება საჯარო სამართლის იურიდიული პირის წარმომადგენლობა და პერსონალურად აგებს პასუხს მისი საქმიანობის სწორად წარმართვაზე, აგრეთვე იურიდიული პირის საკუთრებაში არსებულ ქონებაზე და ფულადი სახსრების მიზნობრივად და სწორად ხარჯვაზე[24].
საჯარო სამართლის იურიდიული პირის შემთხვევაში, ისევე, როგორც კერძო სამართლის იურიდიული პირების დროს, არსებობს საქმიანობის შეწყვეტის სხვადასხვა საფუძველი, თუმცა მათ შორის ძირითადია[25]:
- დასახული მიზნის მიღწევა;
- დასახული მიზნის მიუღწევლობა;
- დაფუძნების აქტით ან წესდებით გათვალისწინებული ვადის გასვლა.
დასახული მიზსნის მიღწევა და მიუღწევლობა საქმიანობის საფუძველია იმდენად, რამდენადაც, ზოგადად, იურიდიული პირი განსაზღვრული მიზნის მისაღწევად იქმნება („იურიდიული პირი არის განსაზღვრული მიზნის მისაღწევად შექმნილი ... ორგანიზებული წარმონაქმნი...“). რაც შეეხება დაფუძნების აქტით ან წესდებით გათვალისწინებული ვადის გასვლას, ეს ის შემთვევაა, როდესაც იურიდიულ პირს ქმნიან განსაზღვრული ვადით. როდესაც ეს ვადა გავა, იურიდიული პირი არსებობას წყვეტს.
ლიკვიდაცია
საჯარო სამართლის იურიდიული პირი არსებობას წყვეტს ლიკვიდაციით. მის ლიკვიდაციას ახორციელებენ ლიკვიდატორები, რომლებსაც ნიშნავს სახელმწიფო კონტროლის განმახორციელებელი ორგანო. ლიკვიდატორი შეიძლება დაინიშნოს ამ საჯარო სამართლის იურიდიული პირის ხელმძღვანელიც[26].
იურიდიული პირის ლიკვიდაციისას დგება საკითხი, თუ ვის უნდა გადაეცეს მის საკუთრებაში არსებული ქონება. სახელმწიფო ქონების საფუძველზე შექმნილი საჯარო სამართლის იურიდიული პირის ლიკვიდაციის შედეგად დარჩენილი ქონება გადადის სახელმწიფოს საკუთრებაში, ხოლო წევრობაზე დაფუძნებული საჯარო სამართლის იურიდიული პირის ლიკვიდაციის შედეგად დარჩენილი ქონება განიკარგება დამფუძნებელი დოკუმენტებით დადგენილი წესით[27].
- „საჯარო სამართლის იურიდიული პირის შესახებ“ საქართველოს კანონი. ციტირების თარიღი: 2014-01-29. დაარქივებული 2013-07-26 საიტზე Wayback Machine.
- ლადო ჭანტურია (1997). შესავალი სამოქალაქო სამართლის ზოგად ნაწილში. თბილისი: „სამართალი“.
- საქართველოს სამოქალაქო კოდექსი.
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
