ნიუ-იორკის შტატი

ნიუ-იორკი (ინგლ. New York) — შტატი აშშ-ში, მდებარეობს შუა ატლანტიკურ რეგიონში. სახელი ეწოდა იორკის ჰერცოგის მიხედვით, რომელმაც ეს ტერიტორია (ახალი ჰოლანდია) მიიღო თავისი ძმის ჩარლზ II-საგან.

• ფართობი — 122 ათასი
• მოსახლეობა — 19,300 ათასი (თეთრი 71 %, აფროამერიკელი 14 %, აზიელი 3,9 %, ლათინურამერიკელი 11,2 %).
• ქალაქის მოსახლეობა — 84,6 %.
• ქალაქები — ალბანი (დედაქალაქი), 103 ათასი, ნიუ-იორკი, 8.108 ათასი, ბუფალო, 310 ათასი, როჩესტერი, 221 ათასი
• თავისებურებები — ნიაგარას ჩანჩქერი, უესტ-პოინტი (აშშ-ს სამხედრო აკადემია), ქალაქი ნიუ-იორკი (აშენდა XVII ს-ში კუნძულ მანჰეტენზე, აშშ-ს დედაქალაქი 1797-მდე, შედგება 5 კვარტალისაგან: ბრონქსი, მანჰეტენი, ქუინსი, ბრუკლინი, სტეიტენ-აილენდი. ღირსშესანიშნაობანი — თავისუფლების ქანდაკება, ემპაია სტეიტ ბილდინგი, 381 მ, გაეროს შტაბ-ბინა, კოლუმბიის უნივერსიტეტი).
• ცნობილი ადამიანები — ჯეიმზ ფენიმორ კუპერი, ართურ მილერი, ფრანკლინ და თეოდორ რუზველტები, უოლტ უიტმენი.

სხვა მნიშვნელობებისთვის იხილეთ ნიუ-იორკი (მრავალმნიშვნელოვანი).

ნიუ-იორკის შტატი
[1] ნიუ-იორკის დროშა ნიუ-იორკის გერბი
მეტსახელი:	The Empire State
დევიზი:	Excelsior და I Love New York[2]
დედაქალაქი	ოლბანი
ოფიციალური ენა
გუბერნატორი	Kathy Hochul[3]
საკანონმდებლო ორგანო	ნიუ-იორკის შტატის საკანონმდებლო ორგანო
ფართობი	141 300 კმ²
მოსახლეობა	20 201 249[4] კაცი
უმაღლესი წერტილი	მერსის მთა
უდაბლესი წერტილი	ატლანტის ოკეანე
შტატი გახდა	26 ივლისი, 1788
სასაათო სარტყელი	ჩრდილოეთ ამერიკის აღმოსავლეთი დრო, UTC-5[5] , ამერიკა/ნიუ-იორკი და UTC-4[5]
საფოსტო აბრევიატურა	NY, N.Y. და Ν.Υόρκη
მოსაზღვრე რეგიონები	ნიუ-ჯერსი, ვერმონტი, პენსილვანია, კონექტიკუტი, მასაჩუსეტსი, ონტარიო და კვებეკი
ადმინისტრაციული დაყოფა	სია :::ნიუ-იორკის ოლქი[6] , ოლბანის ოლქი[7] , ალეგეინის ოლქი[8] , ბრონქსის ოლქი[9] , ბრუმის ოლქი[10] , კატაროგასის ოლქი[11] , კაიუგის ოლქი, ჩატოკვის ოლქი, შიმანგის ოლქი, შენანგოს ოლქი, კლინტონის ოლქი, კოლუმბიის ოლქი, კორტლენდის ოლქი, დელავერის ოლქი, დაჩესის ოლქი, ერის ოლქი, ესექსის ოლქი, ფრანკლინის ოლქი, ფულტონის ოლქი, ჯენესის ოლქი, გრინის ოლქი, ჰამილტონის ოლქი, ჰერკიმერის ოლქი, ჯეფერსონის ოლქი, კინგსის ოლქი, ლიუისის ოლქი, ლივინგსტონის ოლქი, მედისონის ოლქი, მონროს ოლქი, მონტგომერის ოლქი, ნასაუს ოლქი, ნიაგარის ოლქი, ონეიდის ოლქი, ონონდაგის ოლქი, ონტარიოს ოლქი, ორინჯის ოლქი, ორლეანსის ოლქი, ოსუიგოს ოლქი, ოტსეგოს ოლქი, პუტნამის ოლქი, კუინზის ოლქი, რენსელერის ოლქი, რიჩმონდის ოლქი, როკლენდის ოლქი, სარატოგის ოლქი, სკენეკტადის ოლქი, სკოჰარის ოლქი, სკაილერის ოლქი, სენეკის ოლქი, სენტ-ლოურენსის ოლქი, სტიუბენის ოლქი, საფოლკის ოლქი, სალივანის ოლქი, ტიოგის ოლქი, ტომპკინსის ოლქი, ულსტერის ოლქი, უორენის ოლქი, ვაშინგტონის ოლქი, უეინის ოლქი, უესტჩესტერის ოლქი, ვაიომინგის ოლქი და იეტისის ოლქი
საიტი	ny.gov
ნიუ-იორკის შტატი ვიკისაწყობში

ისტორია

• 1524 — ფლორენციელი ჯოვანი ვერაძანო იკვლევდა ტერიტორიას საფრანგეთის მეფის დავალებით, ამ ადგილს უწოდა ანგულემი.
• 1609 — ეწვია სამიუელ შამპლენი (საფრანგეთი).
• 1609 — იკვლევდა ჰენრი ჰუდსონი ნიდერლანდებისათვის. პიტერ სტუივეზანტმა დააარსა ნიუ-ჰარლემი.
• 1614 — ჰოლანდიელთა კოლონია.
• 1626 — პიტერ მინუიტმა ინდიელთა ტომის მანჰეტებისაგან 60 ფლორინად იყიდა კუნძული მანჰეტენი (56,6 კვ.კმ).
• 1664 — ახალი ამსტერდამი ანექსირებულ იქნა ინგლისელთა მიერ.
• 1777 — დამოუკიდებელია, მიიღო პირველი კონსტიტუცია.
• 1788 — ერთ-ერთი პირველი 13 შტატთაგანი.

დემოგრაფია

ისტორიული მოსახლეობა
ცენზი	მოს.		%±
1790	340 120		–
1800	589 051		73.2%
1810	959 049		62.8%
1820	1 372 851		43.1%
1830	1 918 608		39.8%
1840	2 428 921		26.6%
1850	3 097 394		27.5%
1860	3 880 735		25.3%
1870	4 382 759		12.9%
1880	5 082 871		16.0%
1890	5 997 853		18.0%
1900	7 268 894		21.2%
1910	9 113 614		25.4%
1920	10 385 227		14.0%
1930	12 588 066		21.2%
1940	13 479 142		7.1%
1950	14 830 192		10.0%
1960	16 782 304		13.2%
1970	18 236 967		8.7%
1980	17 558 072		-3.7%
1990	17 990 455		2.5%
2000	18 976 457		5.5%

ნიუ-იორკის მოსახლეობის სიმჭიდროვის რუკა

2006 წლისთვის ნიუ-იორკი მოსახლეობის რაოდენობით მესამე შტატი იყო კალიფორნიისა და ტეხასის შემდეგ. მისი მოსახლეობა შეადგენდა 19 306 183 ადამიანს, რაც 1,7 %-ით მეტია 2000 წლის მაჩვენებელზე; ის მოიცავს ბუნებრივ ნამატს ბოლო ცენზის შემდეგ 601 779 ადამიანით (1 576 125 დაბ. მინუს 974 346 გარდ.) და კლებას შტატიდან მიგრაციის გამო 422 481 ადამიანით. იმიგრაციამ ქვეყნის გარედან მოიმატა 820 388 ადამიანით, ხოლო მიგრაციამ ქვეყნის შიგნით შეადგინა დანაკარგი 800 213 ადამიანით.

ნიუ-იორკი ნელა მზარდი შტატია სხვა შტატებში ემიგრაციის მაღალი დონით, განსაკუთრებით ფლორიდასა და არიზონაში. თუმცა ნიუ-იორკი წამყვანი ადგილია საერთაშორისო იმიგრაციისთვის. ქალაქ ნიუ-იორკს და მის ექვს საგარეუბნო საგრაფოს (ქაუნტი) ერთობლივად ჰყავს 12 626 200 ადამიანი, შტატის მოსახლეობის 65,67 %.

ლიტერატურა

• French, John Homer (1860). Historical and statistical gazetteer of New York State. Syracuse, New York: R. Pearsall Smith. OCLC 224691273.
• New York State Historical Association (1940). New York: A Guide to the Empire State. New York City: Oxford University Press. ISBN 978-1-60354-031-5. OCLC 504264143.

რესურსები ინტერნეტში

• State Government website
• Governor
• New York State Senate დაარქივებული 2011-08-11 საიტზე Wayback Machine.
• New York State Assembly
• New York State Unified Court System
• Constitution of New York დაარქივებული 2010-07-23 საიტზე Wayback Machine.

სქოლიო

1. https://www.dos.ny.gov/kids_room/web_images/excelsior_coa_01.png
2. https://www.nysenate.gov/legislation/laws/STL/88
3. Ferré-Sadurní L. Hochul Is Sworn In: ‘I Want People to Believe in Their Government Again’ // The New York Times / J. Kahn — Manhattan: New York Times Company, A. G. Sulzberger, 2021. — ISSN 0362-4331; 1553-8095; 1542-667X

   <a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q9684'></a><a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q6284490'></a><a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q11299'></a><a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q24743245'></a><a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q2529982'></a><a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q54837'></a>
4. 2020 United States Census / აშშ-ის სტატისტიკური აღწერის ბიურო

   <a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q637413'></a><a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q23766566'></a>
5. GeoNames — 2005.

   <a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q830106'></a>
6. https://www.census.gov/quickfacts/table/PST045215/36061 — აშშ-ის სტატისტიკური აღწერის ბიურო.

   <a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q637413'></a>
7. http://quickfacts.census.gov/qfd/states/36/36001lk.html — აშშ-ის სტატისტიკური აღწერის ბიურო.

   <a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q637413'></a>
8. https://www.census.gov/quickfacts/table/PST045215/36003 — აშშ-ის სტატისტიკური აღწერის ბიურო.

   <a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q637413'></a>
9. http://quickfacts.census.gov/qfd/states/36/36005lk.html — აშშ-ის სტატისტიკური აღწერის ბიურო.

   <a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q637413'></a>
10. http://quickfacts.census.gov/qfd/states/36/36007lk.html — აშშ-ის სტატისტიკური აღწერის ბიურო.

    <a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q637413'></a>
11. http://quickfacts.census.gov/qfd/states/36/36009lk.html — აშშ-ის სტატისტიკური აღწერის ბიურო.

    <a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q637413'></a>