შხამიანი ქამა

შხამიანი ქამა (ლათ. Agaricus xanthodermus) — შხამიანი სოკო ქამასოკოს გვარისა.

შხამიანი ქამა
მეცნიერული კლასიფიკაცია
სამეფო:  სოკოები განყოფილება:  ბაზიდიუმიანი სოკოები კლასი:  აგარიკომიცეტები რიგი:  ფირფიტოვანნი ოჯახი:  ფირფიტოსანნი გვარი:  ქამასოკო სახეობა:  შხამიანი ქამა
ლათინური სახელი
Agaricus xanthodermus (Genev., 1876)
სისტემატიკა ვიკისახეობებში სურათები ვიკისაწყობში NCBI   83518 EOL   1030008 MB   155072

იზრდება ზაფხულ-შემოდგომით, ნიადაგზე, ფოთლოვან ტყეებში, მინდვრებში, ბაღ-პარკებში. გავრცელების არეალი მოიცავს დედამიწის ყველა კონტინენტს, გარდა ანტარქტიდისა.

პირველად აღწერა ფრანგმა მიკოლოგმა და ბოტანიკოსმა ლეონ გასტონ ჟენევიემ 1876 წელს როგორც Agaricus xanthodermus.^[1][2]

სამეცნიერო სინონიმები:

• Pratella xanthoderma (Genev.) Gillet, 1884
• Psalliota xanthoderma (Genev.) Richon & Roze, 1885
• Fungus xanthodermus (Genev.) Kuntze, 1898

და სხვა.

აღწერა

ქუდის დიამეტრი 5-15 სანტიმეტრს აღწევს, თავდაპირველად ნახევარსფეროსებრია, შემდეგ ამობურცული, გლუვი ზედაპირით, ჯერ თეთრი ან მოვარდისფრო, შემდეგ — ყავისფერი. ხელის დაჭერისას ყვითელ ფერს იღებს.

რბილობი — მოთეთრო-მონაცრისფრო-მურა, ფეხის ძირთან მოყვითალო, ძირისკენ გამსხვილებულ ფეხის ნაწილში მონარინჯისფრო. ახასიათებს ფენოლის უსიამოვნო სუნი (ე.წ. „აფთიაქის სუნი“).

ჰიმენოფორი — ფირფიტებიანი, ფირფიტები თხელი აქვს, თავდაპირველად თეთრი ან მოვარდისფრო, შემდეგ ყავისფერდება.

ფეხის სიგრძე — 5–15 სმ-მდე სისქე — 1-2 სმ-მდე, თეთრი ფერის ფუყე, ძირისკენ გამსხვილებულია. გააჩნია საყელო.

სპორები — ელიფსური, გლუვი, მურა-მეწამული, 5-5,8 მკმ.

გავრცელება

ფართოდაა გავრცელებული ჩრდილოეთ ამერიკაში, ევროპაში, დასავლეთ აზიაში აღმოსავლეთ ანატოლიისა^[3] და ირანის ჩათვლით,^[4] ასევე ჩრდილოეთ^[5] და სამხრეთ აფრიკაში.^[6] ინტროდუცირებულია ავსტრალიაში. იზრდება ზაფხულ-შემოდგომით, ნიადაგზე, ფოთლოვან ტყეებში, მინდვრებში, ბაღ-პარკებში.

შხამიანობა

შხამიანი სოკოა. მოწამვლის სიმპტომებია ძლიერი ღიბინება და დიარეა, მძიმე შემთხვევაში თავბრუსხვევა და მხედველობის დაქვეითება. ზოგიერთი ადამიანის შემთხვევაში მოწამვლის სიმპტომები არ ვლინდება.^[7][8] მომზადებისას ფენოლის სუნი კიდევ უფრო მძაფრდება.^[9]

მსგავსი სახეობები

• საკვებად ვარგისი მინდვრის ქამა (ლათ. Agaricus arvensis), რომელსაც შხამიანი ორეულისგან განსხვავდებით არ ახასიათებს უსიამოვნო სუნი.

• 
  Agaricus abruptibulus
• 
  Agaricus albolutescens
• 
  Agaricus arvensis
• 
  Agaricus campestris
• 
  Agaricus comtulus
• 
  Agaricus silvicola
• 
  Agaricus.placomyces
• 
  Agaricus pseudopratensis
• 
  Leucoagaricus leucothites

ლიტერატურა

• ნახუცრიშვილი ივ., საქართველოს სოკოები / რედ. და თანაავტ. არჩ. ღიბრაძე, თბ.: „ბუნება პრინტი“ და საქართველოს ბუნების შენარჩუნების ცენტრი, 2006. — გვ. 165, ISBN 99940-856-1-1.

რესურსები ინტერნეტში

• შეგიძლიათ იხილოთ მედიაფაილები თემაზე „შხამიანი ქამა“ ვიკისაწყობში.
• შხამიანი ქამა MycoBank-ზე (ინგლისური)
• შხამიანი ქამა Index Fungorum-ზე (ინგლისური)

• შხამიანი ქამა დაარქივებული 2020-10-21 საიტზე Wayback Machine. — საქართველოს სოკოებისა და ლიქენების ეთნობიოლოგია

სქოლიო

1. Nowadays there is also a French Mycological Society დაარქივებული 28 September 2012^{[Date mismatch]} საიტზე Wayback Machine.Category:Webarchive-ის თარგის შეტყობინებები , but in 1876 fungi were considered under botany.
2. See the entry in Index Fungorum.
3. Demirel K, Uzun Y, Kaya A (2004). „Some Poisonous Fungi of East Anatolia“ (PDF). Turk J Bot. 28: 215–19. დაარქივებულია ორიგინალიდან (PDF) — 2005-05-05. ციტირების თარიღი: 2008-02-08.
4. Asef Shayan, M.R. (2010). قارچهای سمی ایران (Qarch-ha-ye Sammi-ye Iran) (Persian). Iran shenasi, გვ. 214. ISBN 978-964-2725-29-8.
5. Courtecuisse, R. (1994). Guide des champignons de France et d'Europe. Delachaux et Niestlé, გვ. 258. ISBN 2-603-00953-2. Also available in English.
6. Van der Westhuizen, GCA and Eicker, A (1994) Mushrooms of Southern Africa, Field Guide. Struik Publishers, Cape Town.
7. Roger Phillips. Agaricus xanthodermus. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2013-06-16. ციტირების თარიღი: 2012-07-19.
8. Genevier L. G. (1876). „Étude sur les champignons consommés à Nantes sous le nom de champignon rose ou de couche (Agaricus campestris L.)“. Bulletin de la Société Botanique de France (French). 23: 28–35. doi:10.1080/00378941.1876.10825614. The paper is available on-line here. On page 32 it is stated that some people can eat A. xanthodermus with impunity.
9. Peter Jordan (2000). The Mushroom Guide and Identifier: The Ultimate Guide to Identifying, Picking and Using Mushrooms. London: Hermes House, გვ. 100. ISBN 1-84038-574-X.