ტუველები

ტუველები (ტუვა: Тывалар, ტივალარ; მონღ. Tuva) — თურქულენოვანი ერი, ტუვის (რუსეთი) ძირითადი მოსახლეობა. რაოდენობა 263,9 ათ. კაცი (მ.შ. ტოჯინელები 1,9 ათ. კაცი), მათგან ტუვაში აღწერილია 249,3 ათ. კაცი (2010, აღწერა). 5,2 ათ. ტუველი (2010, აღწერა) ცხოვრობს მონღოლეთის ჩრდილოეთ და დასავლეთ ნაწილში, დაახლ. 4 ათ. კაცი — ჩინეთის ჩრდილო-დასავლეთში (ოფიციალურად — მონღოლების შემადგენლობაში; სინძიან-უიღურეთის ავტონომიური რაიონის ილი-ყაზახის ავტონომიური ოლქის ალთაის ოლქი). ლაპარაკობენ ტუვა ენაზე, აგრეთვე რუსულად.^[4] რელიგია — ლამაიზმი, შამანიზმი. ანთროპოლოგიურად მონღოლოიდები არიან. ველის ტუველების ეთნოგენეზში მონაწილეობდნენ ძირითადად ცენტრალური აზიის ძველი თურქულენოვანი ტომები და მათ მიერ ასიმილირებული მონღოლურენოვანი ჯგუფები. ტაიგის ტუველები ჩამოყალიბდნენ სამოდიური და კეტური ჯგუფების თურქულენოვან მოსახლეობასთან ასიმილაციით. მისდევდნენ მომთაბარე მესაქონლეობას და პრიმიტიულ მიწათმოქმედებას, ჩრდილოეთში — მეირმეობას. ოქტომბრისა (1917) და ტუვის (1921) რევოლუციების შემდეგ მათ ყოფასა და კულტურაში ცვლილებები მოხდა.^[5]

მონღოლები
ტუვური ხორხისმიერი სიმღერა
საერთო მოსახლეობა
270 000-ზე მეტი
რეგიონები მნიშვნელოვანი მოსახლეობით
ტუვა
რუსეთი	263 934[1]
მონღოლეთი	5169
ჩინეთი	≈3900[2]
უკრაინა	43[3]
ენები	ტუვა, რუსული და მონღოლური
რელიგიები	ტიბეტური ბუდიზმი, ტენგრიზმი.

ლიტერატურა

• Derenko, M.V.; Malyarchuk, B. A.; Denisova, G. A.; et al. (March 2002). „Polymorphism of the Y-Chromosome Diallelic Loci in Ethnic Groups of the Altai-Sayan Region“. Russian Journal of Genetics. 38 (3): 309–314. doi:10.1023/A:1014863020171. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2007-10-22. ციტირების თარიღი: 2010-10-23. დამოწმებას აქვს ცარიელი უცნობი პარამეტრ(ებ)ი: |quotes= (დახმარება)
• Hoppál, Mihály (2005). Sámánok Eurázsiában (Hungarian). Budapest: Akadémiai Kiadó. ISBN 963-05-8295-3. The title means “Shamans in Eurasia”, the book is published also in German, Estonian and Finnish. Site of publisher with short description on the book (in Hungarian) დაარქივებული 2010-01-02 საიტზე Wayback Machine. .
• KRUEGER, John R. (1977). რედ. John R. Krueger: Tuvan Manual, Editor Emeritus: Thomas A. Sebeok, Uralic and Altaic Series Volume 126, Indiana University Publications. ISBN 0-87750-214-5.

რესურსები ინტერნეტში

• Research among the Tyvans in South Siberia დაარქივებული 2013-09-03 საიტზე Wayback Machine.
• "Reindeer People" Resort to Eating Their Herds (about the Dukha)
• Tuva Sayan Mountains დაარქივებული 2006-11-14 საიტზე Wayback Machine.
• Singing Stones The Republic of Tuva

სქოლიო

1. Russian Census 2010: Population by ethnicity დაარქივებული 2013-12-04 საიტზე Wayback Machine. (რუსული)
2. http://www.joshuaproject.net/people-profile.php
3. State statistics committee of Ukraine National composition of population, 2001 census (უკრაინული)
4. Нанзат-оол М. В. Тувинцы // Большая российская энциклопедия. т. 32. — М., 2016. — стр. 474.
5. ტუველები // ქართული საბჭოთა ენციკლოპედია, ტ. 10, თბ., 1986. — გვ. 65.