ლისაბონი

ლისაბონი (პორტ. Lisboa) — პორტუგალიის დედაქალაქი და უდიდესი ქალაქი, ქვეყნის პოლიტიკური, კულტურული და ეკონომიკური ცენტრი, ასევე ლისაბონის რეგიონის დედაქალაქი. ქალაქის მოსახლეობა შეადგენს 545 796 ადამიანს (2021), ხოლო მთელ რეგიონში ცხოვრობს დაახლოებით 2,8 მლნ ადამიანზე მეტი. ლისაბონი აღიარებულია ალფა დონის გლობალურ ქალაქად, ფინანსური, კომერციის, მედიის, გასართობი, ხელოვნების, საერთაშორისო ვაჭრობის, განათლებისა და ტურიზმის სფეროში მისი მნიშვნელობის გამო.^[2] ლისაბონი არის პორტუგალიის ორი ქალაქიდან ერთ-ერთი (პორტუსთან ერთად), რომელიც გლობალურ ქალაქად არის აღიარებული.^[3][4] არის კონტინენტის ერთ-ერთი მთავარი ეკონომიკური ცენტრი, მზარდი ფინანსური სექტორით.^[5] გარდა ამისა, უმბერტო დელგადოს აეროპორტი 2018 წელს 29 მილიონ მგზავრს მოემსახურა და იყო პორტუგალიის ყველაზე დატვირთული აეროპორტი, მე-3 ყველაზე დატვირთული იბერიის ნახევარკუნძულზე, ევროპის მასშტაბით კი მე-20 ყველაზე დატვირთული.^[6] საავტომობილო მაგისტრალების ქსელი და სარკინიგზო სისტემა პორტუგალიის მთავარ ქალაქებს ლისაბონისთან აკავშირებს.^[7] ლისაბონი სამხრეთ ევროპის მე-9 ყველაზე დატვირთული ქალაქია, ტურისტთა რაოდენობით, რომის, სტამბოლის, ბარსელონას, მილანის, ვენეციის, მადრიდის, ფლორენციისა და ათენის შემდეგ, 2017 წლის მონაცემებით ქალაქში 3 320 300 ტურისტი იმყოფებოდა.^[8] ლისაბონის რეგიონს აქვს მშპ-ის უფრო მაღალი მაჩვენებელი, ვიდრე პორტუგალიის ნებისმიერ სხვა რეგიონს. მისი მშპ შეადგენს 96,3 მილიარდ აშშ დოლარს, შესაბამისად, ერთ სულ მოსახლეზე 32 434 დოლარს.^[9][10] ქალაქი მთლიანი შემოსავლის რაოდენობით, მსოფლიოში მე -40 ადგილს იკავებს..^[11] ქალაქი ასევე არის ქვეყნის პოლიტიკური ცენტრი, როგორც მისი მთავრობის ადგილი, ასევე სახელმწიფოს მეთაურის რეზიდენციის.

ქალაქი
ლისაბონი პორტ. Lisboa
დროშა გერბი
ქვეყანა	პორტუგალია
რეგიონი	ლისაბონილისაბონი (რეგიონი)|ლისაბონი
შიდა დაყოფა	კამპო-დე-ორიქი, აჟუდა, ესტრელა, ალვალადე, არეირო, ბენფიკა, ბეატუ, ლუმიარი, ავენიდა-ნოვა, ბელემი, სანტა-მარია-დუშ-ოლივაიში, ალკანტარა, კამპოლიდე, სანტა-კლარა, სანტა-მარია-მაიორი, სანტო-ანტონიო, სან-ვიცენტე, კარნიდე, პარქუ-დაშ-ნაჩოესი, აროიოსი, სან-დომინგუშ-დე-ბენფიკა, მისერიკორდია, პენია-დე-ფრანსა და მარვილა
კოორდინატები	38°42′28″ ჩ. გ. 9°08′20″ დ. გ.
მმართველი	Carlos Moedas
პირველი ხსენება	205 BCE
ფართობი	100.05±0.01 კმ²
ცენტრის სიმაღლე	100±100 მეტრი
მოსახლეობა	545 923 (2021)[1]
სასაათო სარტყელი	UTC±00:00 და UTC+1
საფოსტო ინდექსი	1000–1900
ოფიციალური საიტი	http://www.cm-lisboa.pt/
ლისაბონი ვიკისაწყობში

გეოგრაფია

ლისაბონის კოორდინატებია 38°42′49″ ჩ. გ. 9°08′21″ დ. გ. მდებარეობს ქვეყნის დასავლეთ ნაწილში, მდინარე ტახოს შესართავთან, ატლანტის ოკეანიდან 15 კმ.. ლისაბონის დასავლეთ ნაწილში არის „მოსნანტოს ტყის პარკი“, რომელიც გადაჭიმულია 10 კვადრატულ კილომეტრზე და ერთ-ერთი უდიდესი დაცული პარკია ევროპაში, რომელსაც მუნიციპალიტეტის 10% უკავია. ქალაქს 100,05 კვადრატული კილომეტრი უჭირავს.^[12]

კლიმატი

ქალაქში კიოპენის კლიმატის კლასიფიკაციის მიდედვით ხმელთაშუა ზღვის კლიმატია^[13] ზომიერი, წვიმიანი ზამთრითა და ცხელი, მშრალი ზაფხულით. საშუალო წლიური ტემპერატურა 17,4°C -ია, დღის საშუალო ტემპერატურა 21,3°C, ხოლო ღამის 13,5 °C. ყველაზე ცივ თვეში, იანვარში, დღის განმავლობაში ყველაზე მაღალი ტემპერატურა, ჩვეულებრივ, 10-დან 18 °C- მდეა, ღამით ყველაზე დაბალი ტემპერატურა 3-დან 13 °C- მდეა და ზღვის საშუალო ტემპერატურა 15 °C-ია.^[14] ყველაზე თბილ თვეში, აგვისტოში, დღის განმავლობაში ყველაზე მაღალი ტემპერატურა, ჩვეულებრივ, მერყეობს 25-დან 32 °C- მდე, ღამით ყველაზე დაბალი ტემპერატურა 14-დან 20°C- მდეა და ზღვის საშუალო ტემპერატურა 20 °C-ია.^[14]

ევროპულ დედაქალაქებს შორის, ლისაბონი მიეკუთვნება ისეთ ქალაქებს, რომელთაც აქვთ ცხელი ზამთრი და ზომიერი ღამის ტემპერატურა, საშუალოდ 8,3 °C-ით. ყვლაზე დაბალი ტემპერატურა, რაც ქალაქში დაფიქსირებულა იყო და 1985 წლის იანვარში და შეადგენდა −1 °C-ს, ხოლო მაქსიმალური ტემპერატურა იყო 44 °C, დაფიქსირდა 2018 წლის აგვისტოში.^[15] მზიანი საათები რაოდენობა წელიწადში 2 806-ია. საშუალოდ დეკემბრის დღიური მზის ხანგრძლივობა 4,6 საათია, ხოლო ივლისში საშუალოდ 11,4 საათი.^[16]ნალექის საშუალო წლიური მაჩვენებელი 774 მმ-ია. ნოემბერი ყველაზე ნალექიანი თვეა.

ისტორია

ლისაბონის ტერიტორიაზე იყო იბერიული ტომის, ლუზიტანიელების მთავარი დასახლება ოლისიპო, რომელიც ძვ. წ. II საუკუნეში დაიპყრო რომის რესპუბლიკამ. ძვ.წ. I საუკუნეში განლაგებული იყო იულიუს კეისრის (ძვ.წ 100-44) სამხედრო ბანაკი. ქალაქის ტიპის დასახლებაზე ინფორმაცია ახალი ერის დასაწყისში ჩნდება. მას ეწოდება „Ulisea“, რომლის წარმომავლობაც უცნობია. ლინგვისტთა ნაწილი მიიჩნევს, რომ „Ulisea“ - ოდისევსს უნდა უკავშირდებოდეს. პლინიუს უმცროსთან გვხვდება სახელი „Olissipo“. სხვა ვერსიით, ქალაქის სახელის მნიშვენლობა უკავშირდება ფინიკიურ სიტყვებს „Alis ubo“, რაც ითარგმნება, როგორც „უსაფრთხო ნავსადგომი“. ჩატარებულმა არქეოლოგიურმა გათხრებმა მართლაც დაადასტურა ფინიკიელების ყოფნა თანამედროვე ლისაბონის ტერიტორიაზე.

VI საუკუნეში ტერიტორია დაიპყრეს ვესტგუთებმა, ხოლო VIII საუკუნეში არაბებმა. 1147 წელს ლისაბონი არაბებს წაართვა პორტუგალიის მეფე ალფონსუ I-მა. 1255-1256 წლებში ის დედაქალაქად აქცია ალფონსუ III-მ. XV-XVII საუკუნეებში ლისაბონი გახდა დიდი სავაჭრო ცენტრი. 1640 წელს ლისაბონში მოხდა დიდი აჯანყება, რომლის შედეგადაც პორტუგალია ესპანეთის ბატონობისგან გათავისუფლდა. 1703 წელს ინგლისთან დადებული ხელშეკრულებით ლისაბონი ფაქტობრივად დიდი ბრიტანეთის სამხედრო და სავაჭრო ბაზა გახდა. 1755 წელს ქალაქი მიწისძვრამ დაანგრია. 1807-1808 წლებში ოკუპირებული იყო საფრანგეთის მიერ. XIX საუკუნეში ლისაბონი რევოლუციური მოძრაობების ცენტრი გახდა. 1910 წელს ლისაბონში მომხდარი აჯანყების შედეგად პორტუგალია რესპუბლიკად გადაკეთდა.

დემოგრაფია

1300 წელს ქალაქის მოსახლეობა იყო დაახლოებით 35 000. ჩვ.წ. 1400 წელს 60 000, ხოლო ჩვ.წ 1500 წელს მოსახლეობა 70 000 -მდე გაიზარდა. 1528-1590 წლებში შორის 70 000 - დან 120 000 - მდე მერყეობდა.1600 წელს 150 000 ადამიანს შეადგენდა, ხოლო თითქმის 1700 წელს 200 000-ს.^[17][18][19] დღესდღეობით ქალაქის მოსახლეობის სიმჭიდროვეა 6 458 ადამიანი კვადრატულ კილომეტრზე.

ლისაბონის ადმინისტრაციულ ცენტრში 552 700 ადამიანი ცხოვრობს,^[20] მხოლოდ 100,05 კვადრატულ კილომეტრ ფართობზე.^[21] ურბანულ არეალში 2 666 000 ადამიანი ცხოვრობს, ეს არის ევროკავშირის მეთერთმეტე უდიდესი ურბანული ტერიტორია პარიზის, ლონდონის, რურის რეგიონის, მადრიდის, მილანის, ბარსელონის, ბერლინის, რომის, ნეაპოლისა და ათენის შემდეგ.^[22] ლისაბონის მთელი მეტროპოლიტენის არეალზე დაახლოებით 3 მილიონი ადამიანი ცხოვრობს. მთავრობის ოფიციალური მონაცემებით, ლისაბონის მეტროპოლიტენის ტერიტორიაზე 3 121 876 მოსახლე იმყოფება.^[23] სხვა წყაროები ასევე აჩვენებენ დაახლოებით მონაცემებს, „ეკონომიკური თანამშრომლობისა და განვითარების ორგანიზაციის“ მონაცემებით მოსახლეობის რაოდენობა 2 797 612-ია,^[24] გაეროს ეკონომიკური და სოციალური დაცვის დეპარტამენტის მონაცემებით - 2 890 000,^[25] ევროსტატის ოფისის მონაცემებით - 2 839 908,^[26] ხოლო ბრუკინგსის ინსტიტუტის თანახმად 2 968 600.^[27]

მოსახლეობის რაოდენობის ცვლილება წლების მიხედვით.
43	900	1552	1598	1720	1755	1756	1801	1849	1900	1930	1960	1981	1991	2001	2011
30,000	100,000	100,000	150,000	185,000	180,000	165,000	203,999	174,668	350,919	591,939	801,155	807,937	663,394	564,657	545,245

ეკონომიკა

ლისაბონი მთელი ქვეყნის ეშპ-ის 45%-ს აწარმოებს, რაც ერთ სულ მოსახლეზე გათვლით მნიშვნელოვნად აღემატება დანარჩენი ქვეყნისა და ევროკავშირის შესაბამის საერთო მაჩვენებლებს. ლისაბონის რეგიონი პორტუგალიის ყველაზე მდიდარი რეგიონია. ლისაბონი არის საერთაშორისო ტურიზმის ერთ-ერთი ცენტრი.

ტრანსპორტი

ლისაბონის მეტრო

ხელსაყრელი მდებარეობის გამო ლისაბონი საერთაშორისო საჰაერო და საზღვაო მიმოსვლის კვანძად იქცა. ის ქვეყნის მთავარი ნავსადგური და სატრანსპორტო ცენტრია.

მეტრო

ლისაბონის მეტრო აკავშირებს ქალაქის ცენტრს ჩრდილოეთ და აღმოსავლეთ რაიონებთან, ასევე ზოგიერთ გარეუბანთან, რომლებიც ლისაბონის მეტროპოლიტენის არეალში შედიან, მაგალითად, ამადორასა და ლუარს. ქალაქის მეტრო ყველაზე სწრაფი გადაადგილების საშუალებაა. ლისაბონის აეროპორტიდან ქალაქის ცენტრამდე მისვლას დაახლოებით 25 წუთი სჭირდება. 2018 წლის მდგომარეობით, მეტრო მოიცავს ოთხ ხაზს, რომლებიც იდენტიფიცირებულია ინდივიდუალური ფერებით (ლურჯი, ყვითელი, მწვანე და წითელი) და 56 სადგურს, რომელთა სიგრძე საერთო ჯამში 44,2 კილომეტრია. შემოთავაზებულია რამდენიმე გაფართოების პროექტი.

ტრამვაი

ქალაქში ტრამვაი საზოგადოებრივი ტრანსპორტის ტრადიციული ფორმაა, რომელიც 1901 წელს დაინერგა. თავდაპირველად შემოიტანეს ამერიკის შეერთებული შტატებიდან.^[28] ადრეული ტრამვაის ნახვა დღესაც შესაძლებელია „Museu da Carris“- ში (საზოგადოებრივი ტრანსპორტის მუზეუმი). მე-15 ხაზის გარდა, ლისაბონის ტრამვაის სისტემაში ჯერ კიდევ მცირე, ოთხ ბორბლიანი დიზაინის მქონე მანქანები მოძრაობენ, რომელიც დათარიღებულია XX საუკუნის დასაწყისით. ეს გამორჩეული ყვითელი ტრამვაი თანამედროვე ლისაბონის ერთ-ერთი ტურისტული ნიშანია და მათი ზომა კარგად შეესაბამება ცენტრალური ქალაქის ციცაბო ბორცვებსა და ვიწრო ქუჩებს.^[29][30]

ავტობუსები

ადგილობრივი ავტობუსის მომსახურებას ლისაბონის შიგნით ახორციელებს კომპანია „Carris“-ი. ავტობუსები ქალაქის ცენტრს აკავშირებენ მის გარეუბნებთან, თუმცა ზოგიერთი მათგანი სხვა ქალაქებშიც გადაადგილდება.

თვითმფრინავი

უმბერტო დელგადოს აეროპორტი მდებარეობს ქალაქის საზღვრებში. ეს არის TAP პორტუგალიის სათავო ოფისი და ასევე არის „Easyjet“, „Azores Airlines“, „Ryanair, EuroAtlantic Airways“, „White Airways“ და „Hi Fly“- ის ცენტრი. შემოთავაზებულია მეორე აეროპორტის მშენებლობაც, მაგრამ პროექტი არ განხორციელდა პორტუგალიისა და ევროპული ეკონომიკური კრიზისის გამო, ასევე გრძელი მსჯელობის იმის შესახებ, საჭიროა თუ არა ახალი აეროპორტი. ასე რომ, სამომავლოდ ლისაბონს ექნება ორი აეროპორტი, ამჟამინდელი აეროპორტი ჩრდილოეთით, ხოლო ახალი ქალაქის სამხრეთით.

მატარებელი

ლისაბონიდან გადის ოთხი კომერციული მატარებლის ხაზი. მთავარი სარკინიგზო სადგურებია „სანტა აპოლონია“, „როსიო“, „Gare do Oriente“, „Entrecampos“ და „Cais do Sodré“.

განათლება და კულტურა

„ლისაბონის ახალი უნივერსიტეტის“ მთავარი კამპუსი

საერთაშორისო სკოლები

ლისაბონში, სპეციალურად უცხოელი მაცხოვრებლებისთვის, განკუთვნილია მრავალი საერთაშორისო სკოლა, მათ შორისაა: „კარლუცის ამერიკული საერთაშორისო სკოლა“ (ერთადერთი ამერიკული სკოლა პორტუგალიაში), „წმინდა ჯულიანის სკოლა“ (ბრიტანული), „წმინდა დომინიკის საერთაშორისო სკოლა“ (ბრიტანული), „ლისაბონის გერმანული სკოლა“ (გერმანული), „Instituto Español Giner de los Rosos“ (ესპანური) და „Lycée Français Charles Lepierre “(ფრანგული).

უმაღლესი განათლება

ქალაქში არის სამი სახელმწიფო უნივერსიტეტი. ლისაბონის უნივერსიტეტი, რომელიც პორტუგალიის უდიდესი უნივერსიტეტია, შეიქმნა 2013 წელს „ლისაბონის ტექნიკური უნივერსიტეტისა“ და „ლისაბონის კლასიკური უნივერსიტეტის“ (რომელიც ცნობილი იყო როგორც ლისაბონის უნივერსიტეტი) გაერთიანებით. „ლისაბონის ახალი უნივერსიტეტი“ დაარსდა 1973 წელს. ლისაბონის კიდევ ერთი სახელმწიფო უნივერსიტეტია „ნოვას ბიზნესისა და ეკონომიკის სკოლა“ (Nova SBE), რომელიც მსოფლიოს მასშტაბით არის ცნობილი. მესამე სახელმწიფო უნივერსიტეტი არის „აბერტას უნივერსიტეტი“. გარდა ამისა, არსებობს „ISCTE“ - „ლისაბონის საუნივერსიტეტო ინსტიტუტი“ (დაარსდა 1972 წელს). ძირითადი კერძო უნივერსიტეტებია: „პორტუგალიის კათოლიკური უნივერსიტეტი“, რომელიც ფოკუსირებულია სამართალსა და მენეჯმენტზე, ასევე „ლუსიადას უნივერსიტეტი“, „ლუსოფონას უნივერსტი“ და „ლისაბონის დამოუკიდებელი უნივერსიტეტი“.

ჩარიცხულ სტუდენტთა საერთო რაოდენობა ქალაქში, 2007-2008 სასწავლო წლისთვის 125 867 იყო, რომელთაგან 81 507 იყო ლისაბონის საზოგადოებრივ ინსტიტუტებში.^[31]

ბიბლიოთეკები

ქალაქში მდებარეობს „პორტუგალიის ეროვნული ბიბლიოთეკა“, სადაც 3 მილიონზე მეტი წიგნი და ხელნაწერი ინახება. ბიბლიოთეკაში არის იშვიათი წიგნები და ხელნაწერები, მაგალითად, გუტენბერგის ორიგინალური ბიბლია და ერაზმუს როტერდამელის ორიგინალი წიგნები, ასევე კრისტოფ პლატინისა და ალდუს მანუტიუსის ნაშრომები. კიდევ ერთი მნიშვნელოვანი ბიბლიოთეკა არის „Torre do Tombo“, ეროვნული არქივი, რომელიც მსოფლიოში ერთ-ერთი ყველაზე მნიშვნელოვანი არქივი. სხვა ბიბლიოთეკებია: „Arquivo Histórico Ultramarino“ და „Arquivo Histórico Militar“.

მუზეუმები

ლისაბონში მრავალი მუზეუმია, მათ შორის არქეოლოგიური, ანტიკური ხელოვნების, თანამედროვე ხელოვნების ეროვნული მუზეუმები.

არქიტექტურა

ქალაქის აღმოსავლეთ ნაწილში, გორაკზე შემორჩენილია რომაული კედლების ფრაგმენტები, რომლებიც ჩართულია IX საუკუნის არაბულ ციხესიმაგრეში (XIV საუკუნიდან სან-ჟორჟის ციხე-დარბაზი). მნიშვნელოვანი ძეგლებია რომანული ტაძარი (1160-1186), კარმელიტების გოტიური მონასტერი (1389-1423), მეფის ძველი სასახლე (გადაკეთებულია XVI საუკუნეში), ბაროკოს სტილის სასახლეები და ეკლესიები. ჟერონიმუშის მონასტერი(1502-1520) და ბელენის ციხესიმაგრე (1515-1520), რომლებიც მანუელინოს სტილის გრანდიოზული ნაგებობებია, იუნესკოს მსოფლიო მემკვიდრეობის სიაშია შესული. ლისაბონის ცენტრი რეგულარული გეგმითაა განაშენიანებული 1755 წლის მიწისძვრის შემდეგ. დგას ჟოზე I-ის და აღმოჩენათა ძეგლები.

იხილეთ აგრეთვე

• პორტუგალიის ქალაქების სია

ლიტერატურა

• ქართული საბჭოთა ენციკლოპედია, ტ. 6, თბ., 1983. — გვ. 251.

ინგლისურად

• Thomas Nugent (1749), „Lisbon“, The Grand Tour, 4, London: S. Birt, http://hdl.handle.net/2027/mdp.39015030762580?urlappend=%3Bseq=264
• Abraham Rees (1819), „Lisbon“, The Cyclopaedia, London: Longman, Hurst, Rees, Orme & Brown, https://hdl.handle.net/2027/uc2.ark:/13960/t5n87hg3d?urlappend=%3Bseq=148
• (1865) „Olisipo“, რედ. William Smith: Dictionary of Greek and Roman Geography. Boston: Little, Brown.
• Joaquim Antonio de Macedo (1874), Guide to Lisbon and its Environs, London: Simpkin, Marshall & Co., https://archive.org/stream/guidetolisbonits00mace#page/n5/mode/2up
• George Henry Townsend; Frederick Martin (1877), „Lisbon“, A Manual of Dates (5th რედ.), London: Frederick Warne & Co., https://hdl.handle.net/2027/hvd.32044088047865?urlappend=%3Bseq=572
• John Ramsay McCulloch (1880), „Lisbon“, Hugh G. Reid, A Dictionary, Practical, Theoretical and Historical of Commerce and Commercial Navigation, London: Longmans, Green, and Co., https://archive.org/stream/dictionaryprac00mccu#page/n933/mode/2up
• „Lisbon“, Handbook for Travellers in Portugal (4th რედ.), London: J. Murray, 1887, pp. 1–33, https://hdl.handle.net/2027/hvd.hn2ha1?urlappend=%3Bseq=77
• (1901) „Lisbon“, Chambers's Encyclopaedia. London.
• „Lisbon“, Jewish Encyclopedia, 8, New York, 1907, http://hdl.handle.net/2027/osu.32435029752870?urlappend=%3Bseq=135
• „Lisbon“, Spain and Portugal, Leipsig: K. Baedeker, 1908, https://archive.org/stream/spainportugalhan00karlrich#page/480/mode/2up
• „Lisbon“, Encyclopædia Britannica (11th რედ.), New York, 1910, OCLC 14782424, https://archive.org/stream/encyclopaediabri16chisrich#page/771/mode/1up
• Benjamin Vincent (1910), „Lisbon“, Haydn's Dictionary of Dates (25th რედ.), London: Ward, Lock & Co., https://archive.org/stream/haydnsdictionary00hayd#page/831/mode/1up
• Nathaniel Newnham Davis (1911), „Lisbon“, The Gourmet's Guide to Europe (3rd რედ.), London: Grant Richards, https://archive.org/stream/gourmetsguidetoe00daviuoft#page/302/mode/2up
• "Lisbon, the City of the Friendly Bay", National Geographic Magazine (Washington DC) 42, 1922, http://hdl.handle.net/2027/mdp.39015076209421?urlappend=%3Bseq=555
• Évariste Lévi-Provençal (1993). „Lisbon“, Encyclopedia of Islam. Leiden: Brill.

პორტუგალიურად

• (1841) Almanak estatistico de Lisboa em 1841 (pt). OCLC 802761639. (Directory)
  • 1848 ed., 1851 ed.
• (1874) „Lisboa“, Portugal antigo e moderno: diccionario... (pt). Mattos Moreira, გვ. 102–430. (+ Index and Timeline)
• Eduardo Freire de Oliveira (1882–1911), Elementos para a historia do municipio de Lisboa, Typographia Universal, https://catalog.hathitrust.org/Record/007911009 (17 volumes) + Index
• Carlos Augusto da Silva Campos, რედ. (1886), Almanach Commercial de Lisboa, https://books.google.com/books?id=86ILAQAAIAAJ
• Lisboa Antiga (2nd რედ.), 1902, https://catalog.hathitrust.org/Record/008862645
• (1903) Lisboa, Portugal Pittoresco e Illustrado (pt). Empreza da Historia de Portugal. (+ via HathiTrust)
• (1924) რედ. Raul Proença: Lisboa e arredores, Guia de Portugal (pt). Biblioteca Nacional de Lisboa. OCLC 958948526.
• (1933) რედ. Robélia de Sousa Lobo Ramalho: Lisboa, Guia de Portugal artístico (pt).
• Maria da Conceição de Oliveira Marques (1969–1972). „Introdução ao estudo do desenvolvimento urbano de Lisboa, 1879–1938“ [Introduction to the study of urban development in Lisbon]. Arquitectura (პორტუგალიური) (112, 113, 119, 124). OCLC 959151800.
• (1974) Lisboa em 1758: Memórias Paroquiais de Lisboa (pt). Coimbra Editora. OCLC 252645744.
• Maria João Madeira Rodrigues (1978), Tradição, transição e mudança: A produção do Espaço urbano na Lisboa oitocentista, Boletim Cultural, Assembleia distrital de Lisboa, OCLC 84483453
• (1994) Dicionário da história de Lisboa (pt). Carlos Quintas & Associados. ISBN 9729603006.
• José-Augusto França (1997). Lisboa: Urbanismo e arquitetura (pt). Livros Horizonte.
• Maria Helena Lisboa (2002). Os engenheiros em Lisboa. Urbanismo e arquitetura (1850–1930), Cidade de Lisboa (pt). Livros Horizonte. ISBN 972-24-1214-0.
• Rita Gago (2005). „O surgimento do conceito de urbanismo: teorias e práticas na Câmara Municipal de Lisboa“ [Emergence of the concept of urbanism: theories and practices in the Lisbon City Council]. Cadernos do Arquivo Municipal (პორტუგალიური). Lisbon. 8. ISSN 0873-9870.
• Dejanirah Couto (2006). História de Lisboa, 10th (pt), Gótica. ISBN 9727920462.

რესურსები ინტერნეტში

• Visit Portugal: Lisbon Past and Present დაარქივებული 2011-01-06 საიტზე Wayback Machine. – Official page by the Government of Portugal
• Associação de Turismo de Lisboa დაარქივებული 2007-01-25 საიტზე Wayback Machine. – Official site of the Lisbon Tourism Association
• OTLIS დაარქივებული 2007-10-13 საიტზე Wayback Machine. – Official site of the Lisbon Region Transport Operators Consortium
• Portal das Nações დაარქივებული 2009-09-25 საიტზე Wayback Machine. Official site of Parque das Nações in Lisbon
• Lisbon voted European City of the Year 2012 – Award
• oficial
• Câmara Municipal Facebook-ზე
• Câmara Municipal Twitter-ზე
• Câmara Municipal Instagram-ზე
• Câmara Municipal — არხი YouTube-ზე
• Agenda Cultural na página da CML
• Associação de Turismo de Lisboa
• Lisbon Guide დაარქივებული 2020-08-12 საიტზე Wayback Machine.
• Lisboa 360

სქოლიო

1. Pordata — Fundação Francisco Manuel dos Santos.

   <a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q10286319'></a><a href='https://wikidata.org/wiki/Track:Q7230043'></a>
2. The World According to GaWC 2010. Globalization and World Cities Research Network. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 24 მაისი 2012. ციტირების თარიღი: 23 November 2012.
3. The World According to GaWC 2010. Globalization and World Cities Study Group and Network, Loughborough University. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 24 მაისი 2012. ციტირების თარიღი: 3 March 2009.
4. Inventory of World Cities. Globalization and World Cities (GaWC) Study Group and Network. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 14 October 2013. ციტირების თარიღი: 1 December 2007.
5. "Avance del Plan Territorial Sectorial de la Red Intermodal y Logística del Transporte de la Comunidad Autónoma del País Vasco" დაარქივებული 8 September 2013 საიტზე Wayback Machine. – Eusko Jaurlaritza – Gobierno Vasco
6. Aeroportos portugueses atingiram 51,8 milhões de passageiros em 2017. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 26 აგვისტო 2018. ციტირების თარიღი: 25 March 2018
7. Alta Velocidade em Síntese. Rave.pt. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 4 October 2010. ციტირების თარიღი: 21 November 2010.
8. Euromonitor Resources Page. ციტირების თარიღი: 7 April 2020.
9. Global Metro Monitor (22 January 2015). ციტირების თარიღი: 26 February 2017
10. Global city GDP rankings 2008–2025. Pricewaterhouse Coopers. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 13 მაისი 2011. ციტირების თარიღი: 16 December 2009.
11. "Ranking: The richest cities in the world" დაარქივებული 23 March 2019^{[Date mismatch]} საიტზე Wayback Machine.Category:Webarchive-ის თარგის შეტყობინებები – City Mayors.com
12. IGP, რედ. (2011), Carta Administrativa Oficial de Portugal, Lisbon, Portugal: Instituto Geográfico Português
13. World Map of Köppen−Geiger Climate Classification. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 6 სექტემბერი 2010. ციტირების თარიღი: 4 აგვისტო 2020.
14. Lisbon average sea temperature დაარქივებული 7 March 2018^{[Date mismatch]} საიტზე Wayback Machine.Category:Webarchive-ის თარგის შეტყობინებები – seatemperature.org.
15. G.Coutinho and Tapada weather stations meassure the Lisbon highest temperature record (5 August 2018). ციტირების თარიღი: 24 February 2019
16. Climatological Normals of Lisbon. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 29 იანვარი 2019. ციტირების თარიღი: 4 აგვისტო 2020.
17. Paul Bairoch (1991). Cities and Economic Development: From the Dawn of History to the Present. University of Chicago Press, გვ. 180. ISBN 978-0-226-03466-9.
18. Luis Frois SJ (2014). The First European Description of Japan, 1585: A Critical English-Language Edition of Striking Contrasts in the Customs of Europe and Japan by Luis Frois, S.J.. Routledge, გვ. 194. ISBN 978-1-317-91781-6.
19. (2013) Introduction to Global Politics. Routledge, გვ. 40. ISBN 978-1-136-51738-9.
20. Instituto Nacional de Estatística (INE) დაარქივებული 6 October 2014 საიტზე Wayback Machine. , Census 2011 results according to the 2013 administrative division of Portugal
21. Áreas das freguesias, concelhos, distritos e país. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 5 ნოემბერი 2018. ციტირების თარიღი: 5 November 2018
22. Demographia: World Urban Areas დაარქივებული 5 August 2011 საიტზე Wayback Machine. , 2017
23. Diário da República, 1.ª série — N.º 176 — 12 de setembro de 2013 დაარქივებული 27 April 2014 საიტზე Wayback Machine. – Assembly of the Republic (Portugal), 2013
24. Metro eXplorer დაარქივებული 10 April 2015 საიტზე Wayback Machine. – OECD
25. World Urbanization Prospects დაარქივებული 25 May 2017 საიტზე Wayback Machine. – Department of Economic and Social Affairs, United Nations, 2007
26. "Population by sex and age groups on 1 January" დაარქივებული 22 August 2016 საიტზე Wayback Machine. – Eurostat, 2012
27. 2014 Global Metro Monitor დაარქივებული 21 March 2015 საიტზე Wayback Machine. – Brookings Institution, 2015
28. (1900) Electrical World. McGraw-Hill, გვ. 566.
29. დაარქივებული 3 January 2007 საიტზე Wayback Machine. Information from Carris, Lisbon transportation company.
30. Archived copy. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 15 May 2011. ციტირების თარიღი: 10 March 2011. Details of Lisbon's trams, from Luso Pages
31. Statistics on enrollment from GPEARI/Ministry of Science, Technology and Higher Education (MCES) (Excel spreadsheet, 2007/08 school year). Estatistics.gpeari.mctes.pt. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 23 June 2009. ციტირების თარიღი: 17 November 2012.