არშაკიდების დინასტია

არშაკიდების დინასტია, არშაკიანები პართიული დინასტია ირანში ძვ. წ. 250 - ახ. წ. 228 წლებში. არშაკიდები იყვნენ პართიული მოდგმის პარნების ტომისა, რომლებიც ადრიდანვე დამკვიდრდნენ კასპიის ზღვის სამხრეთ-აღმოსავლეთ ნაწილში (ახლანდელი ხორასანი). ძვ. წ. 250 წელს პარნებმა მეფედ აირჩიეს არშაკი, რომელმაც დასაბმი მისაცა არშაკიდების დინასტიას. ამ დინასტიის ყველა მეფე საკუთარ სახელთან ერთად არშაკის სახელსაც ატარებდა. ტახტის მემკვიდრეობის წესი არშაკიდების დინასტიაში არჩევითი იყო. მეფეს დიდებულთა საბჭო ირჩევდა, რომელშიც სამეფო ოჯახის წევრებთან ერთად მოგვებიც შედიოდნენ, ანგარიში ეწეოდა მეფის ანდერძსაც. მთელს ირანზე გაბატონებამდე არშაკიდების რეზიდენცია ქალაქ ნისაში იყო, შემდგომ კი ჰეკატომპილოსში (ახლანდ. დამგანის მახლობლად აშხაბადის ჩრდილო-დასავლეთით18 კმ-ზე). „ქართლის ცხოვრებაში“ ასახულია არშაკიდების გამოჩენა ირანში:

„მაშინ შეკრბეს ერისთავნი სპარსეთისანი და დასუეს მეფედ აჟღალან ბრძენი, მაშინ სომეხნი და ქართველნი იყვნეს მორჩილ აჟღალანისა, სპარსთა მეფისა.[1]“

ამ დინასტიიის მეფეებს შორის გამორჩეულნი იყვნენ მითრიდატე I (ძვ. წ. 171-138 წწ.), რომელმაც საფუძველი ჩაუყარა პართული სახელმწიფოს ძლიერებას, და მითრიდატე II (ძვ. წ. 123-88 წწ.), რომელმაც საბოლოოდ განამტკიცა პართელების ბატონობა მთელს ირანზე და წინა აზიაზე. 224 წელს არშაკიდების უკანასკნელი წარმომადგენელი არტაბან V (დაახლ. 216-224) დაამარცხა სასანიანმა არდაშირმა და ბოლო მოუღო არშაკიდების დინასტიას ირანში.

„...მეფე იქმნა სპარსეთს ქასრე ანუშირვან სასანიანი, რომელმან მოსრა მეფენი აჟღალანიანნი[2]“

არშაკიდების უმცროსი შტო მეფობდა სომხეთში არშაკუნიანების სახელწოდებით.

გენეალოგია

არშაკ I ძვ. წ. 247

ტირიდატე I ძვ. წ. 247 - ძვ. წ. 211

არტაბან I ძვ. წ. 211 - ძვ. წ. 191

ფრიაპატი ძვ. წ. 191 - ძვ. წ. 176

ფრაატ I ძვ. წ. 176 - ძვ. წ. 171

მითრიდატე I ძვ. წ. 171 - ძვ. წ. 138

არტაბან II ძვ. წ. 128 - ძვ. წ. 123

სანატრუკი ძვ. წ. 77 - ძვ. წ. 70

ფრაატ II ძვ. წ. 138 - ძვ. წ. 128

მითრიდატე II ძვ. წ. 123 - ძვ. წ. 87

ფრაატ III ძვ. წ. 70 - ძვ. წ. 57

ოროდ I ძვ. წ. 80 - ძვ. წ. 77

გოტარზ I ძვ. წ. 91 - ძვ. წ. 81

ოროდ II ძვ. წ. 57 - ძვ. წ. 37

მითრიდატე III ძვ. წ. 56 - ძვ. წ. 55

პაკორ I ძვ. წ. 51 - ძვ. წ. 38

ფრაატ IV ძვ. წ. 38 - ძვ. წ. 2

ტირიდატ II ძვ. წ. 30 - ძვ. წ. 25

მითრიდატე IV ძვ. წ. 12 - ძვ. წ. 10

ოროდ III 4 - 7

ფრაატ V ძვ. წ. 2 - 4

ვონონ I პართია 7 - 12 სომხეთი 12 - 16

არტაბან III 12 - 38

ვონონ II 51

ტირიდატ III 36 - 37

კინამი 37 - 38

გოტარზ II 39 - 51

ვარდანი 39 - 48

ვოლოგეზ I 51 - 81

პაკორ II 78 - 109

ოროზი 109 - 128

ვოლოგეზ II 105 - 147

არტაბან IV 80 - 81

მითრიდატე IV 128 - 147

ვოლოგეზ III 148 - 192

ვოლოგეზ IV 191 - 208

ვოლოგეზ V 208 - 223

არტაბან V 216 - 224

ლიტერატურა

• ქართული საბჭოთა ენციკლოპედია, ტ. 1, თბ., 1975. — გვ. 613.
• Рыжов, K. (2001). Энциклопедия - Все монархи мира - Древний Восток. Вече, Москва. ISBN 5-7838-0829-6
• ს. თეზელიშვილი. მსოფლიოს სამეფო დინასტიები. გამომც. "საქართველოს მაცნე". თბ. 1998 წ.

სქოლიო

1. ქართლის ცხოვრება, ტ. 1 თბ. 1955, გვ. 43
2. ქართლის ცხოვრება, ტ. 1 თბ. 1955, გვ. 59