ყარახანიდების სახელმწიფო

ყარახანიდების სახელმწიფო (სპარს. قَراخانيان, ყარახანიან ან სპარს. خاقانيه, ხაკანია, ჩინ.: 黑汗, ჩინ.: 桃花石) — ადრინდელი ფეოდალური სახელმწიფო, რომელიც ჩამოყალიბდა აღმოსავლეთ თურქესტანის, შვიდმდინარეთსა და სამხრეთ ტიანშანისპირა ტერიტორიაზე X საუკუნის 90-იან წლებში. იგი შექმნეს თურქმა ტომებმა - უმთავრესად ყარლუყებმა, ჩიღილიმ, იაღმამ. ამ უკანასკნელთაგან წარმოიშვა ყარახანიდების დინასტია, რომელიც მართავდა სამეფოს.^[1] X საუკუნის შუა წლებში ზემოჩამოთვლილ ტომებში გავრცელდა ისლამი. თურქების დაპყრობით პოლიტიკას მავერანაჰრში მოჰყვა სამანიდების სახელმწიფოს სწრაფი დაცემა. 992 წელს ყარახანიდების სახელმწიფოს მეთაურმა ბოღრა-ხან ჰარუნმა დაიპყრო ბუხარა, მისი მემკვიდრე ნასრ I მთელ მავერანაჰრს დაეუფლა 996-999 წლებში. ყარახანიდების სახელმწიფო საუფლისწულოებად იყოფოდა, ცენტრალური ხელისუფლება მოისუსტებდა. სხვადასხვა დროს ყარახანიდების სახელმწიფოს დედაქალაქი იყო ქაშგარი. მიწის მფლობელობის უმთავრეს ფორმად დარჩა იქტა. XI საუკუნის 60-70-იან წლებში დაიწყო ყარახანიდების სახელმწიფოს შეჯახება სელჩუკებთან, რასაც მოჰყვა დეცენტრალიზაცია და შინაფეოდალური ომები. დასუსტებული ყარახანიდების სახელმწიფოს სულთან სანჯარის (1118-1157 წწ.) დროს სელჩუკებმა დაიმორჩილეს. XII საუკუნის 30-40-იან წლებში ყარახანიდების სახელმწიფოში შეიჭრნენ და გაბატონდნენ ყარახატაელები. 1212 წელს ყარახანიდების სახელმწიფოს ნარჩენები ხვარაზმის შაჰმა მუჰამედმა შეიერთა.

ყარახანიდების სახელმწიფო قَراخانيان‎ / Qarākhānīyān
←   ←   ← 840 — 1212 →   →
ყარახანიდების სახელმწიფო 1000 წელს.
დედაქალაქი	ბალასაგუნი კაშგარი სამარყანდი
ენა	ტიურკი უიღურული არაბული
ფართობი	3 000 000 კმ²
მმართველობის ფორმა	მონარქია
ხანი
- 840–893	ბილგე კულ ქადირ-ხანი (პირველი)
სულთანი
- 1204–1212	უთმან ულუღ-სულთანი (ბოლო)
ისტორია
ისტორია
- დაარსება	840
- გაუქმება	1212

იხილეთ აგრეთვე

• ყარახანიდები
• თურქთა სახაკანო
• უიგურები

ლიტერატურა

• ქართული საბჭოთა ენციკლოპედია, ტ. 10, თბ., 1986. — გვ. 630.
• Davidovich, E. A. (1998), „The Karakhanids“, Bosworth, C.E., History of Civilisations of Central Asia, 4 part I, UNESCO Publishing, pp. 120, ISBN 92-3-103467-7
• Golden, Peter. B. (1990), „The Karakhanids and Early Islam“, Sinor, Denis, The Cambridge History of Early Inner Asia, Cambridge University Press, ISBN 0-521-2-4304-1
• Svatopluk Soucek (2000). A history of Inner Asia. Cambridge University Press. ISBN 0-521-65704-0.

სქოლიო

1. Qara-khanids, Encyclopedia of the Peoples of Africa and the Middle East, Vol.1, Ed. Jamie Stokes, (Infobase Publishing, 2009), 578.