From Wikipedia, the free encyclopedia
სული (ბერძნ. psyche ან აგრეთვე pneuma, ლათ. anima) — ცნება, რელიგიასა და ფილოსოფიაში, ადამიანის არამატერიალური ასპექტი ან არსი, რომელიც ანიჭებს ინდივიდუალობას და ადამიანურობას, ხშირად განიხილება გონების ან საკუთარი თავის სინონიმად. თეოლოგიაში, სული უფრო მეტად განივრცობა, როგორც პიროვნების ნაწილი, რომელიც ეზიარება ღვთაებას და ხშირად ითვლება, რომ არის უკვდავი, სხეულის სიკვდილის შემდეგაც[1].
თალმუდში სული აღწერილია, როგორც სხეულისგან დამოუკიდებელი არსება, როგორც ადამიანის ის ნაწილი, რომელიც უშუალოდ არის შექმნილი ღმერთის მიერ. სული თავისი ბუნებით უმწიკვლოა, ხოლო ადამიანში ბოროტება აიხსნება იმით, რომ კეთილ საწყისთან ერთად, რომელიც სიკეთისკენ მიისწრაფვის (იეცერ ჰატობ), ადამიანში არის უარყოფითი დასაწყისიც, ბოროტებისკენ მიდრეკილი (იეცერ ჰა'რა). სული ასულიერებს სხეულს და მართავს მას; როგორც ღმერთი ავსებს სამყაროს, მაგრამ რჩება უხილავი, ასევე სული ავსებს ადამიანის სხეულს და თავად რჩება უხილავი.
მეორე ტაძრის დროინდელი ებრაელები განსხვავდებოდნენ სულის არსის გაგებაში. ფარისევლებს სჯეროდათ, რომ სული უკვდავია და შეუძლია სხეულის გარეთ არსებობა მკვდრეთით აღდგომამდე. სადუკეველები თვლიდნენ, რომ სული სხეულთან ერთად კვდება. „რადგან შავეთი არ გმადლობს შენ, სიკვდილი არ დაგიწყებს დიდებას, ქვესკნელში ჩამავალთ აღარა აქვთ შენი სიმტკიცის იმედი. ცოცხალი, მხოლოდ ცოცხალია, რომ გმადლობს შენ, როგორც მე დღეს; მამა აუწყებს შვილებს შენს სიმტკიცეს.“ (ესაია 38:18, 19)[2]. „არათუ მკვდრები აქებენ უფალს და ან ყოველი ქვესკნელს შთასული“ (ფსალმ. 113:17)[3]. "რადგან ცოცხალმა იცის, რომ მოკვდება; მკვდრებმა კი არაფერი იციან და აღარც საზღაური მიეზღვებათ, რადგან მათი ხსოვნა დავიწყებას მიეცა. წარხდა მათი სიძულვილიც, შურიც და ტრფობაც; აღარ ექნებათ, აწ და მარადის წილი იმაში, რაც მზის ქვეშ ხდება.“ (ეკლესიასტე 9:5,6)[4].
იუდაიზმში სულის საყოველთაოდ მიღებული იდეა ამბობს, რომ სიკვდილის შემდეგ ყველა სული - ებრაელებიც და არაებრაელებიც - მიდიან სამოთხეში. მაგრამ მანამდე სული გადის სიცოცხლის განმავლობაში ჩადენილი ცოდვებისგან განწმენდის ეტაპს და მისი მაქსიმალური ხანგრძლივობა (გამაგრებული ცოდვილებისთვის) 12 თვეა. მაშასადამე, დაკრძალვა კადიშს მიცვალებულს მხოლოდ 11 თვის განმავლობაში უკითხავენ, ვინაიდან ებრაული შეხედულებებით, არავის აქვს უფლება გამოაცხადოს ადამიანი ისეთ მძიმე ცოდვილად, რომ კადიში წაიკითხებოდეს მისთვის 12 თვის განმავლობაში. მხოლოდ ყველაზე საშინელი ბოროტმოქმედის (მაგალითად, ჰიტლერის) სული არ იწმინდება და არ მიდის სამოთხეში, არამედ ნადგურდებიან, „წაიშლება“. ამდენად, ვინაიდან იუდაიზმის თანახმად, ყველა ადამიანის სული საბოლოოდ სამოთხეში მიდის, ებრაელები არ ეწევიან პროზელიტიზმს.
ქრისტიანული კონფესიების უმეტესობას ახასიათებს სულის (ბერძნ. psyche) იდეა, როგორც ღმერთის მიერ შექმნილი, ადამიანის უკვდავი, არამატერიალური არსი, რომლის განუყოფელი ნაწილია უკვდავი ადამიანური სული (ბერძნ. psyche, pneuma).
ქრისტიანული სწავლებით: „ადამიანი გახლავთ ორარსებოვანი, ორბუნებოვანი - სხეულებრივი და სულიერი (ფსიქიკური) ბუნების მქონე, ესაა ბუნებითად ადამიანის დახასიათება ყველა ქრისტიანული მოღვაწის მიერ და ამ მხრივ, ერთი შეხედვით ადამიანი თითქოს უიგივდება ცხოველს, რადგან ცხოველსაც აქვს ფსიხე (ბერძნ. psyche) და სხეული (ბერძ. soma), მაგრამ მათ შორის სხვაობის ხაზგასასმელად, სწორედ ღირსებითი ნიშნით (აქსიოლოგიურად), ადამიანური ფსიხესგან (ბერძნ. psyche) მსჯელობის ფორმით ცალკე გამოჰყოფენ მის ყველაზე მნიშვნელოვან, პნევმურ (ბერძ. pneuma) ნაწილს და ამ შემთხვევაში წარმოჩნდება ადამიანი სამნაწილედად - სხეული (ბერძ. soma, ინგლ. body), სული - სამშვინველი (ბერძ. psyche; ინგლ. soul) და სული - გონი (ბერძ. pneuma; ინგლ. spirit).“[5][6]
ქრისტიანობის ერთ-ერთი თვალსჩინო მოღვაწე, იოანე დამასკელი წერს: „სული დაკავშირებულია სხეულთან, მთლიანი - მთლიანთან და არა ნაწილი - ნაწილთან. იგი გარემოიცავს მას, როგორც ცეცხლი - რკინას (არათუ მისგან იყოს გარემოცული) და მასში მყოფი საკუთარ მოქმედებებს მოქმედებს.“[7]; ნეტარი ავგუსტინე (354-430), უფრო ადრეული ქრისტიანობის, განსაკუთრებით კი დასავლური ქრისტიანობის ერთ-ერთი ყველაზე გავლენიანი მოაზროვნე აღწერს სულს, როგორც „განსაკუთრებულ სუბსტანციას, დაჯილდოებული გონებით, განკუთვნილს სხეულის სამართავად“[8].
ადამიანის სული, სხეულის სიკვდილის შემდეგ, ამ იდეების მიხედვით, აგრძელებს სრულად გაცნობიერებულ არსებობას და მის შემდგომ ბედს ღმერთი განსაზღვრავს განკითხვისას (ჯერ - წინასწარი, შემდეგ საშინელი სამსჯავრო) და სულის შემდგომი სამყოფელი არის სამოთხე ან ჯოჯოხეთი (დანიელი 12: 1-3)[9]. „თვით უფალმაც წმინდა სახარებებში სხეულთა აღდგომა ცხადად გადმოსცა, რადგან თქვა: „მოისმენენ საფლავში მყოფნი ღვთის ძის ხმას და გამოვლენ კეთილთა მოქმედნი სიცოცხლის აღდგომაში, ხოლო უკეთურთა მოქმედნი - სასჯელის აღდგომაში“ (იოან. 5,28-29)“[10]. „რადგანაც ღმერთმა ადამიანი სულისა და სხეულის ერთობით შექმნა, გარდაცვალებით განპირობებული უხილავი და ხილული ბუნებების განცალკევება მხოლოდ და მხოლოდ დროებითი მოვლენაა, რაც გარკვეულ ჟამს, კერძოდ, მაცხოვრის მეორედ მოსვლისას კაცობრიობის საყოველთაო აღდგომით დასრულდება და, წმინდა წერილის თანახმად, ყოველი სული იმ განახლებულ სხეულს დაუბრუნდება, რომელშიც ოდესღაც მკვიდრობდა და სწორედ ამ სახით წარდგება საშინელ სამსჯავროზე წუთისოფლად მეუფებით მოსული იესო ქრისტეს წინაშე. შესაბამისად, ვინაიდან აღდგომა საყოველთაო განკითხვას უკავშირდება, ხოლო განკითხვა პიროვნების ხორციელი ცხოვრებისას თავისუფალი ნებით აღსრულებული ცოდვა-მადლის მიხედვით მოხდება, დიდი უსამართლობა იქნება განსჯა მხოლოდ უხილავისა (სულისა), ხილულის (სხეულის) გარეშე, რადგან ადამიანი ამქვეყნიურ ცხოვრებაში სულისა და სხეულის ერთობით მოქალაქეობს, ამიტომაც მისაგებელი ორივეს (სულსა და სხეულს) განეკუთვნება.“[11]
რომის კათოლიკურ ეკლესიას, გარდა ამისა, აქვს განსაწმენდელის დოქტრინა[12].
ქრისტიანული სწავლებით ადამიანის სული განსხვავდება ცხოველის სულისაგან. ეს უკანასკნელი გავს ადამიანისას, მაგრამ ნაკლები განვითარებისაა. ამ სხვაობის აღსაწერად ქართველი მკითხველი საჭიროებს საკუთარი ენის ტერმინების ცოდნას, რადგან პირდაპირი თარგმანი ტერმინებისა არ არსებობს. ქართული წიტყვა სული ცხოველური და ადამიანური ბუნების აღსაწერად შეიცავს საკუთარ ტერმინოლოგიას, კერძოდ: ქრისტიანული სწავლებით ადამიანური სული (ბერძ. psyche) ცხოველური სულისაგან (ბერძ. psyche) განსხვავებით არის სამნაწილედი. ცხოველურ სულში (ბერძნ. psyche) ორი ნაწილია მხოლოდ – გულისწყრომითი (მრისხანებითი) და გულისთქმითი (ნდომითი), ადამიანურ სულში (ბერძნ. psyche) კი არის სამი ნაწილი – გულისწყრომითი, გულისთქმითი და გონითი (მოაზროვნეობითი) ნაწილი. როდესაც მხოლოდ ცხოველურ ბუნებას ვგულისხმობთ, ხოლო გონით, ანუ პნევმურ (ბერძ. pneuma) ნაწილს ჩვენ ცალკე გამოვყოფთ, ასეთ შემთხვევაში ადამიანური “ფსიხეც” (ბერძ. psyche) ქართულად მოიხსენიება როგორც ცხოველური ბუნების სული და გააჩნია მას ტერმინი - “სამშვინველი”[13]. შესაბამისად, ადამიანის „სამშვინველი“ გონით თვისებასთან ერთად არის ადამიანის სული, ამ გონითაა იგი აღმატებული ცხოველის სულისაგან - სამშვინველისაგან.
ამდენად, ქრისტიანული სწავლებით „...შექმნა მან [ღმერთმა] ადამიანი თავისი ხატისებრ და მსგავსებისებრ, შეძერწა რა სხეული მიწისაგან [მატერიისგან] და მისცა რა მას, საკუთარი შთაბერვის მიერ, მოაზროვნე და გონისმიერი სული, რასაც საღვთო ხატად ვამბობთ, რადგან «ხატისებრობა» გონისმიერობასა და თვითუფლებრივობას აღნიშნავს, «მსგავსებისებრობა» კი - ძალისამებრ სათნოების მსგავსებას“[14].
მაშასადამე ადამიანის სულს გააჩნია გონიერება (მოაზროვნეობის უნარი) და თვითუფლებრიობა (თავისუფალი ნებელობა), ხოლო გონების ქონა, არის ქონა „არათუ - თავისი თავისაგან განსხვავებულისა, არამედ – თავისივე უწმინდესი ნაწილისა (რადგან როგორც თვალია სხეულში, იმგვარადვეა სულში გონება)“. [15]
ძველი ეგვიპტელების რელიგიაში ადამიანი შედგება სულის რამდენიმე ერთეულისგან (სულ 9). მსოფლმხედველობა განსაკუთრებით აისახა ლიტერატურაში (იმედგაცრუებული ადამიანის საუბარი თავის სულთან, ხონსუემჰები და აჩრდილი)
ბჰაგავადგიტა აღწერს ჯივას, როგორც უცვლელს, მარადიულს და ურღვევს. ის არც იბადება და არც კვდება. ის არასოდეს გაჩენილა, არასოდეს წარმოიქმნება და არც არასდროს წარმოიქმნება. ის არის დაუბადებელი, მარადიული, მუდამ არსებული და პირველყოფილი. ის არ კვდება, როცა სხეული კვდება. ბჰაგავადგიტა ამბობს, რომ ჯივა არ მიეკუთვნება მატერიალურ სამყაროს, მაგრამ აქვს „სულიერი“ ბუნება.
ბუდისტები სულს მოიხსენიებდნენ სიტყვით „ატმან“. ადრეული ბუდიზმი და თერავადა არ აღიარებენ სულის არსებობას (ინდუსური გაგებით), მაჰაიანა აღიარებს არამატერიალური არსებების არსებობას. ბუდიზმი ასევე განასხვავებს სხეულებრივ მდგომარეობებს ფსიქიკური მდგომარეობისგან. ყოველივე ეს იწვევს სირთულეებს "ანატმანის" ცნების თარგმნაში, რომელიც ჩვეულებრივ ითარგმნება როგორც "სული არ არსებობს". თუ სიტყვა "სული" ეხება ნივთის უსხეულო კომპონენტს, მაშინ ბუდიზმი არ უარყოფს სულის არსებობას. რუსი ბუდისტოლოგი ე.ა.ტორჩინოვი გვასწავლის, რომ ანატმავადას ან ფუნდამენტური ბუდისტური დოქტრინის „არა სულის“ მიხედვით, ბუდიზმი უარყოფს ატმანის, სულის, პიროვნების („მე“) არსებობას და თვლის, რომ ატმანის არსებობის რწმენა იწვევს ილუზიას და არის ყველა ტანჯვის მთავარი მიზეზი.
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
