სატურნი

სატურნი (სიმბოლო: ♄; ძვ. ქართული სახელწოდებებია: კრონოსი ან ზუალი^[7]) — სიშორით მეექვსე პლანეტაა მზიდან. ეს გაზის გიგანტი სიდიდით მეორე პლანეტაა მზის სისტემაში იუპიტერის შემდეგ. პლანეტას რომაული ღმერთი სატურნის სახელი ჰქვია. მისი სიმბოლოა ღმერთის კვერთხის სტილიზებული რეპრეზენტაცია - ♄. ჩინურ, კორეულ, იაპონურ და ვიეტნამურ კულტურებში პლანეტას მიწის ვარსკვლავად მოიხსენიებენ (土星), ხუთი ელემენტის ციკლის მიხედვით. ითვლება რომ სატურნის რგოლები, პირველად გალილეო გალილეიმ აღმოაჩინა, საკუთარი ტელესკოპით გაკეთებული ასტრონომიული დაკვირვებებისას (1610 წელს). თუმცა ტელესკოპის არასრულყოფილებისა და მცირე გადიდების გამო, გალილეომ ვერ ამოიცნო უშუალოდ რგოლები, მან რაღაც „უცნაური“ წარმონაქმნები დალანდა, რომლებიც ტოსკანის ჰერცოგისთვის 1610 წელს მიწერილ წერილში, „სატურნის ყურებად“ მოიხსენია.

ეს სტატია პლანეტას ეხება. მითოლოგიური ღვთაების შესახებ იხილეთ სატურნი.

სატურნი
ორბიტალური მახასიათებლები
აფელიუმი	1 513 325 783 კმ 10,116 ა. ე.
პერიჰელიუმი	1 353 572 956 კმ 9,048 ა. ე.
დიდი ნახევარღერძი (a)	1 433 449 370 კმ 9,582 ა. ე.
ორბიტის ექსცენტრისიტეტი (e)	0,055 723 219
გარშემოვლის სიდერული პერიოდი	10 759,22 დღე (29,46 წელი)[1]
გარშემოვლის სინოდური პერიოდი	378,09 დღე
ორბიტალური სიჩქარე (v)	9,69 კმ/წმ
დახრილობა (i)	2,485 240° 5,51° (მზის ეკვატორის მიმართ)
ამომავალი კვანძის გრძედი (${\displaystyle \Omega }$)	113,642 811°
პერიცენტრის არგუმენტი (${\displaystyle \omega }$)	336,013 862°
თანამგზავრები	146
ფიზიკური მახასიათებლები
შეზნექვა	0,097 96 ± 0,000 18
ეკვატორული რადიუსი	60 268 ± 4 კმ [2]
პოლარული რადიუსი	54 364 ± 10 კმ [2]
ზედაპირის ფართობი (S)	4,27×1010 კმ²[3]
მოცულობა (V)	8,2713×1014 კმ³ [4]
მასა (m)	5,6846×1026 კგ[4]
საშუალო სიმკვრივე (${\displaystyle \rho }$)	0,687 გრ/სმ³[2][4]
თავისუფალი ვარდნის აჩქარება ეკვატორზე (g)	10,44 მ/წმ²[4]
მეორე კოსმოსური სიჩქარე (${\displaystyle v_{2}}$)	35,5 კმ/წმ[4]
ბრუნვის ეკვატორული სიჩქარე	9,87 კმ/წმ
ბრუნვის პერიოდი (T)	10 სთ 34 წთ 13 წმ ± 2с[5]
ღერძის დახრილობა	26,73°[4]
ჩრდილოეთი პოლუსის გადახრა (${\displaystyle \delta }$)	83,537°
ალბედო	0,342 (ბონდი) 0,47 (გეომ. ალბედო)[4]
ხილული ვარსკვლავური სიდიდე	+1.47-დან - −0.24-მდე [6]
ტემპერატურა
	მინ. საშ. მაქს.
დონე 1 ბარი	134 ºK
0,1 ბარი	84 ºK
ატმოსფერო
შემადგენლობა: ~96 % წყალბადი ~3 % ჰელიუმი ~0,4 % მეთანი ~0,01 % ამიაკი ~0,01 % წყალბადის დეიტერიუმი 0,000 7 % ეთანი

სატურნის პირველი მაღალი გარჩევადობის ფოტოსურათები პიონერ 11 -მა 1979 წლის სექტემბერში გადაიღო 20 000 კმ-ის მანძილიდან. სურათებზე, სატურნის რამდენიმე თანამგზავრიც აღმოაჩინეს. ნასას 2023 წლის მონაცემებით სატურნს 146 თანამგზავრი ჰყავს,^[8] მათ შორის ყველაზე დიდია ტიტანი. სატურნის ატმოსფეროს 96,3 % წყალბადისგან შედგება, 3,25 % ჰელიუმისგან, დანარჩენი 0,45 % სხვა აირებია.

სატურნი აფელიუმში მზიდან 1 513 325 783 კმ-ზე (10.11595804 ა.ე.) იმყოფება, ხოლო პერიფელიუმში 1 353 572 956 კმ (9.04807635 ა.ე.). მზიდან საშუალო დაშორების მანძილია 1 433 449 370 კმ (9.58201720 ა. ე.). სიდერული ბრუნვის პერიოდია 10 სთ 34 წთ. ორბიტაზე მოძრაობის სიდერული პერიოდია 29 წელი 5 თვე 15 დღე. ორბიტის ექსცენტრისიტეტია 0.055723219. მისი ეკვატორული დიამეტრია 120 540 კმ, ხოლო პოლარული დიამეტრი 108 730 კმ. მზის ირგვლივ ორბიტაზე მოძრაობის სიჩქარეა 9690 მ/წმ. მისი მასა 95 დედამიწის მასის ტოლია. გარე ღრუბლების ფენის მაქსიმალური ტემპერატურაა -139 °C (134 °K), მინიმალური -190 °C (83 °K).

სატურნის რგოლები

სატურნს ირგვლივ მკვეთრად შესამჩნევი რგოლები აკრავს, რომლის 93 % ყინულის ნაწილაკებისგან და 7 % ქვიანი მასისა და მტვრისგან შედგება. რგოლების სისქეა დაახლოებით 20 მ. ყველაზე ახლო რგოლი სატურნის ეკვატორის ზედაპირიდან 6630 კმ-ზეა, ყველაზე შორი 120 700 კმ-ზე. ამ რგოლების შესახებ 2 თეორია არსებობს. პირველი თეორია იმაში მდგომარეობს, რომ ეს რგოლები სატურნის რომელიღაც დაშლილი თანამგზავრის ნაწილებია, ხოლო მე 2 თეორიის მიხედვით, მილიარდობით წლის წინ მზის სისტემის ამ ადგილზე სატურნი სწორედ ამ მტვრის ნაწილაკების შეერთებით წარმოიქმნა.

სქოლიო

1. Courtney Seligman. Rotation Period and Day Length. cseligman.com. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2011-08-11. ციტირების თარიღი: 2011-07-31.
2. Yeomans, Donald K.. (2006-07-13) HORIZONS System. NASA JPL. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2007-06-25. ციტირების თარიღი: 2007-08-08.—გადადით "web interface"-ზე, აირჩიეთ "Ephemeris Type: ELEMENTS", "Target Body: Saturn Barycenter" და "Center: Sun".
3. NASA: Solar System Exploration: Planets: Saturn: Facts & Figures. Solarsystem.nasa.gov (2011-03-22). დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2011-10-06. ციტირების თარიღი: 2011-08-08.
4. Williams, Dr. David R.. (September 7, 2006) Saturn Fact Sheet. NASA. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2011-08-21. ციტირების თარიღი: 2007-07-31.
5. ასტრონომებმა სატურნზე დღე-ღამის ხანგრძლივობა დაამოკლეს. Lenta.ru (30 ივლისი 2009). დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2011-08-21. ციტირების თარიღი: 2010-08-14.
6. Schmude, Richard W Junior. (2001)Wideband photoelectric magnitude measurements of Saturn in 2000. Georgia Journal of Science. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2007-10-16. ციტირების თარიღი: 2007-10-14.
7. ვეფხისტყაოსანის ვარსკვლავთმეტყველება / ვ. ნოზაძე. — სანტიაგო-დე-ჩილე: ავთანდილ მერაბაშვილი, 1957. — 262 გვ.
8. MPEC 2023-J49 : S/2006 S 12. Minor Planet Electronic Circulars. Minor Planet Center (7 მაისი, 2023). ციტირების თარიღი: 7 მაისი, 2023.