Thai
nagara ing Asia Kidul-Wétan From Wikipedia, the free encyclopedia
nagara ing Asia Kidul-Wétan From Wikipedia, the free encyclopedia
Praja Thai [lower-alpha 1], kadhang kala ugi sinebat Mueang Taek, punika nagari wonten ing Asia Kidul-Wétan ingkang wewatesan kaliyan Laos lan Kamboja ing sisih wétan, Malaysia lan Lempongan Siam ing sisih kidul, lan Myanmar lan Laut Andaman ing sisih kulon. Thai ing mangsa rumiyin dipunwastani Siyem (Ind: Siam) ngantos tanggal 11 Mèi 1949. Tembung "Thai" (ไทย) ateges "kaluwaran" ing basa Thai, nanging ugi saged ngrembag dhateng sukuwangsa Taek, mila asmanipun Siam taksih kaginakaken wonten ing golongan tiyang Thai utaminipun kaum minoritas Tionghoa.
Praja Thai
| |
|---|---|
 Gendéra
 Emblem
| |
| Gunagita: 'Phleng Chat Thai (Jawa: "Lagu kabangsan Thai") | |
.svg)  | |
| Kuthagara lan Kutha paling gedhé | Bangkok 13°45′N 100°29′E |
| Jawatbasa | Thai[1] |
| Spoken languages |
|
| Budayawangsa |
|
| Agama | |
| Wangsanama | Wangsa Thai Siamese (historic) |
| Papréntahan | Unitary parliamentary Monarki konstitusional |
• Raja | Maha Vajiralongkorn/Rama X |
• Nayakotama | Prayut Chan-o-cha |
| Paukumkaryan | Dewan Nasional |
• Ucagreha | Senat |
• Nicagreha | House of Representatives |
| Formation | |
• Krajan Sukhothai | 1238–1448 |
| 1351–1767 | |
• Krajan Thonburi | 1768–1782 |
• Krajan Rattanakosin | 6 April 1782 |
• diganti dadi Monarki Konstitusional | 24 June 1932 |
• Konstitusi saiki | 6 April 2017 |
| Pijembar | |
• Gunggung | 513,120 km2 (198,120 sq mi) (50th) |
• Banyu (%) | 0.4 (2,230 km2) |
| Population | |
• Pikira-kira 2019 |  66,558,935[4] (22nd) |
• Cacahjiwa 2010 | 64,785,909[5] (21st) |
• Ketebdunung | 132.1/km2 (342.1/sq mi) (88th) |
| GKK (ITK) | Pikira-kira 2019 |
• Gunggung | $1.390 trillion[6] |
• Saben wong | $20,474[6] |
| GKK (angka) | Pikira-kira 2019 |
• Gunggung | $516 billion[6][7] |
• Saben wong | $7,607[6][7] |
| Gini (2015) | 36[8] tengah |
| IPM (2019) | 0.777[9] dhuwur · 79th |
| Artacihna | Baht (฿) (THB) |
| Laladan wektu | UTC+7 (ICT) |
| Nyetir ing | left |
| Kodhé bèl | +66 |
| TLD internèt |
|
Sakajengipun mangsa demokrasi parlementer cekak wonten ing pertengahan taun 1970-an, Thailand kala-kala gantos-gantos antawisipun demokrasi lan panguwasaan militèr. Wiwit taun 2000-an, nagari punika kacangkram wonten ing konflik politik pait antawisipun pendhukung lan lawanipun Thaksin Shinawatra, ingkang ngasilaken rong kudeta (ing 2006 lan 2014), salajengipun ngadegaken konstitusi saiki, pamaréntahan demokrasi nomènklatur sawisé pemilu umum Thai 2019, lan demo pro-demokrasi gedhé wonten ing taun 2020–2021 ingkang kalebet panjalukan ora lumrah kanggé réformasi monarki. Wiwit taun 2019, sacara nomènklatur minangka sistem parlementer monarki konstitusional; nanging ing praktik, kauntungan struktural ing konstitusi mastikaken yèn pengaruh militèr taksih lestari wonten ing politik.[10]
Thailand punika daya middle power wonten ing urusan global lan satunggalipun pendhiri ASEAN, lan gadhah peringkat dhuwur wonten ing Human Development Index. Nagari punika gadhah ékonomi kedadosan dhuwur ing Asia Kidul-Wétan lan peringkat kaping 23 ing donya miturut PPP lan peringkat kaping 91 miturut GDP nominal per kapita. Thailand dipunkategorikaken minangka ékonomi newly industrialised economy, kanthi sektor utama ing pabrikasi, pertanian, lan pariwisata.[11][12]
Wiwitaning Nagari Thai kanthi tradhisional kaiket karo kraton ingkang gadhah umur cendhak, Kraton Sukhothay ingkang katindakaken ing taun 1238. Kraton punika lajeng dipun lanjutaken déning Kraton Ayutthaya ingkang dipun tindakaken ing tengahan abad angka 14 lan kanthi ukuran langkung ageng tinimbang Sukhothay. Kabudayan Nagari Thai katitik dipun pengaruh déning Tiongkok lan Barata. Hubungan kaliyan sawetawis negari ageng ing Éropa dipun wiwiti ing abad angka 16 nanging sanadyan pikantuk paprentahan ingkang kuwat, Nagari Thai tansah eling minangka satunggaling negari ing Asia Kidul-wétan ingkang mboten naté dipun jajah déning negari Éropa, sanadyan pengaruh Kulon, kalebet ancaman panguwasa, nggadhahi pangaruh ing abad angka 19 lan wontenipun kaluwargan tumrap sudagar-sudagar Inggris.
Satunggaling revolusi damai ing taun 1932 nyababaken wiwitanipun monarki konstitusional. Sadèrèngipun dipun wastani kanthi asma Siam, negari punika nggantos asma internasionalipun dados "Thailand" (Tanah Thai) ing taun 1939 lan kanggé saweg, sawisé kaping satunggal malih asmanipun dhateng asma ingkang langkung rumiyin pasca-Perang Donya II. Ing perang wau, Nagari Thai nggadhahi sekutu kaliyan Jepang; nanging nalika Perang Donya II rampung, Nagari Thai dados sekutu kaliyan Amérika Sarékat. Sawetawis kudeta kalampahan ing jaman-jaman sawisé rampung perang, nanging Nagari Thai wiwit owah dados negari dhémokrasi wiwit taun 1980-an.
Amargi wigatosipun krisis pengungsi Indochina, serangan tapel wates Vietnam ing Thailand, lan kesulitan ekonomi, Prem Tinsulanonda dados Perdana Menteri wiwit taun 1980 dumugi 1988. Para komunis mandhegake pemberontakan ing taun 1983. Masa kepemimpinan Prem dipunsebat minangka "setengah demokrasi" amargi Parlemen kasusun saking anggota Dewan sing dipunpilih sacara umum lan Senat sing dipunsuwun. Dekade 1980 ugi nderekaken campur tangan ningkataké saking raja, ingkang nyebabaken rong upaya kudeta ing taun 1981 lan 1985 inggih menika upaya gagal nglanggar Prem. Thailand nduweni Perdana Menteri sing dipunpilih sacara umum ing taun 1988.[13]
Suchinda Kraprayoon, ingkang dados pemimpin kudeta ing taun 1991 lan mratelakaken boten badhé dados Perdana Menteri,[14] dipunusulaken dados siji déning pamaréntahan koalisi mayoritas sawisé pemilu umum taun 1992. Punika nyebabaken demonstrasi rakyat ing Bangkok, ingkang pungkasanipun kanthi tindak kekerasan militèr. Bhumibol campur tangan lan nandatangani undang-undang amnesti, lajeng Suchinda mundur.[15]
Krisis finansial Asia ing taun 1997 wiwitanipun ing Thailand lan ngeculaken 40 taun pertumbuhan ekonomi nagara tanpa kendala.[16]:3 Pamaréntahan Chuan Leekpai njupuk pinjaman saking IMF kanthi syarat-syarat ingkang boten populèr.[17][ora kapacak ing sitiran]:576 Partai populis Thai Rak Thai, dipunpimpin déning Perdana Menteri Thaksin Shinawatra, memimpin wiwit taun 2001 dumugi 2006. Kebijakanipun suksès ngirangi kemiskinan desa[18] lan ngawontenaken perawatan kesehatan universal ing nagari.[19] Pemberontakan ing selatan Thailand mundhak wiwit taun 2004. Bencana gempa bumi lan tsunami Samudra Hindia ing taun 2004 ngetokake korban, utamané ing bagéyan kidul nagari. Demonstrasi rakyat marang Thaksin dipunpimpin déning People's Alliance for Democracy (PAD) wiwit masa jabatanipun minangka Perdana Menteri lan périodé kepemimpinipun pungkasan kanthi kudeta ing taun 2006. Junta militèr nginstal pamaréntahan militèr ingkang lumampah setaun.[20]
Ing taun 2007, pamaréntahan sipil sing selaras karo Thaksin saking People's Power Party (PPP) kapilih. Protes liyané sing dipimpin PAD pungkasan kanthi pembubaran PPP, lan Partai Démokrat nggantosaken kanthi pamaréntahan koalisi. Para pendhukung Thaksin saking United Front for Democracy Against Dictatorship (UDD) nindakaken demonstrasi ing 2009 lan 2010, kang pungkasanipun kanthi tindak kekerasan militèr sing nyebabaken luwih saking 70 korban sipil.[21] Sasampunipun pamilahan umum warsa 2011, partai populis Pheu Thai Party menang mayoritas lan Yingluck Shinawatra, adhi rayi Thaksin, dados pradana menteri. People's Democratic Reform Committee ngatur protès anti-Shinawatra sanèsipun[lower-alpha 2]Cithakan:Unreliable source? sawisé partai panguwasa ngajokaken undhang-undhang amnesti ingkang badhé nguntungaké Thaksin.[22] Yingluck mbubaraken parlemèn lan pamilahan umum kaaturan, nanging dipunbatalken déning Pangadilan Konstitusi. Krisis punika rampung kalayan kudéta sanèsipun ing warsa 2014.
Ingkang nyusul, National Council for Peace and Order, junta militèr ingkang dipimpin déning Jendral Prayut Chan-o-cha, njagi nagari dumugi warsa 2019. Hak-hak sipil lan politik kapunthèt, lan nagari punika ngalami tumuwuhing kasus-kasus lèse-majesté. Lawan-lawan politik lan para panyengkuyung dipunkintun dhateng kemah-kemah "panjèrèhan sikap";[23] punika dipunwastani déning para akademisi minangka tandha kemunculan fasisme.[24] Bhumibol, raja ingkang paling dangu ngasta tahta ing Thailand, séda ing warsa 2016, lan putranipun Vajiralongkorn miyos dadi raja. Réferèndum lan pangadopsi konstitusi Thailand paling anyar lumampah ing sajroning pamaréntahan junta.[lower-alpha 3] Junta ugi ngiket pamarentah masa ngajeng kanthi rancangan strategi nasional 20 taun ingkang sampun dipunatur, saéngga nagari punika tetep sajroning démokrasi pandhuan militèr.[26] Ing warsa 2019, junta sepakat kanggé nyadhiyakaké pamilahan umum ing wulan Maret.[23] Prayut terus ngasta minangka pradana menteri kanthi dhukungan saking koalisi Palang Pracharath Party ing Dewan lan Senat ingkang kapilih déning junta, tengahing tuduhan kecurangan pamilahan.[27] Protès démokrasi 2020–21 dipunguwuhaké déning tumuwuhing royal prerogative, régrési démokrasi lan ékonomi saking dhukungan Royal Thai Armed Forces ingkang dipunrojong déning monarki Thai sajroning sangandhapipun 2014 Thai coup d'état, bubaran partai pro-démokrasi Future Forward Party, kiranging kapitadosan ing pamilahan umum 2019 lan sistèm politik saiki, lenyap lan sédanipun aktivis politik kalebet Wanchalearm Satsaksit, lan skandal korupsi politik.
Demonstrasi pro-demokrasi 2020–21 dipicu amargi nambahé royal prerogative, munduré démokrasi lan ékonomi saking dhukungan Pasukan Bersenjata Kerajaan Thailand kang didhukung déning monarki Thailand sawisé kudeta Thailand taun 2014, bubaran partai pro-demokrasi Future Forward Party, ora percayané marang pilpres Thailand 2019 lan sistem politik saiki, lenyapé kanthi paksa lan patiné aktivis politik kalebu Wanchalearm Satsaksit, lan skandal korupsi politik,[28][29] kang nggawa panjalukan kang tanpa tandhing kanggo ngreformasi monarki[30] lan rasa republikan paling dhuwur ing nagara kuwi.[31]
Ing wulan Mei 2023, oposisi reformis ing Thailand, partai Move Forward Party (MFP) lan partai populis Pheu Thai Party, menang ing pemilu umum, teges partai-partai royalis-militer sing ndhukung Perdana Menteri Prayuth Chan-ocha kelangan kekuasaan.[32] Ing tanggal 22 Agustus 2023, Srettha Thavisin saking partai populis Pheu Thai, dados Perdana Menteri anyar Thailand, dene tokoh miliyarder partai Pheu Thai yaiku Thaksin Shinawatra bali menyang Thailand sawise pirang-pirang taun manggon ing pengasingan kanthi suka rela.[33]
Sawisé nikmati rata-rata tuwuhing artatata (Ind: ekonomi) paling dhuwur ing donya wiwit taun 1985 nganti 1995-rata-rata 9% per taun-papenet spekulatif kang mundhak marang dhuwit Praja Thai, Baht, ing taun 1997 njalari krisis dhuwit lan meksa pamréntah ngambangaké Baht. Sawisé dipathok ing aji 25 Baht kanggo satu dolar AS, Baht nggayuh titik paling cendhèk ing kurang luwih 56 Baht ing sasi Januari 1998 lan artatatané mudhun nganti 10,2% ing taun kang padha. Krisis iki sabanjuré sumrambah menyang kawasan Asia.
Praja Thai miwiti babak pemulihan ing taun 1999; artatatané dadi kuwat watara 4,2% lan tuwuh 4,4% ing taun 2000, wujud asil saka èkspor kang kuwat-kang mundhak watara 20% ing taun 2000. Tuwuhing artatata ing taun 2003 dikira-kira 6,3%, lan 8% sarta 10% ing taun 2004 lan 2005.
Sèktor pariwisata mènèhi sumbangan kang gedhé marang artatata Praja Thai. Rawuhé wisatawan ing taun 2002 (10,9 yuta) nuduhaké angka kang mundhak 7,3% saka taun sadurungé (10,1 yuta).
Praja Thai dipérang dadi 76 propinsi (changwat), kang diklumpukaké sajeroning 5 golongan propinsi. Jeneng saben propinsi asal saka jeneng kutha Kraton propinsiné.
|
Lor
Wétan
Kidul
|
Lor-wétan
Tengah
|
|
propinsi-propinsi mau sabanjuré dibagi manèh dadi 795 dhistrik (Amphoe), 81 sub-dhistrik (King Amphoe) lan 50 dhistrik Bangkok (khet) (gunggung nganti taun 2000), lan dibagi-bagi manèh dadi 7.236 pariklumpuk (Tambon), 55.746 désa (Muban), 123 kotamadya (Tesaban), lan 729 dhistrik sanitasi (Sukhaphiban) (gunggung nganti taun 1984).
