Basa Dari

Basa Dari atawa basa Pérsi-Dari, Pérsi-Afghan, ya iku dialék basa Pèrsi kang dituturnang ning Afghanistan. Basa iki dadi salah siji sing rong basa resmi Afghanistan, séjéné ya iku Basa Pashtun ^[1]. Tembung Dari iku asalé sing dar kang tegesé basa karajan ning jaman Karajan Sasaniyah^[2]. Susunan wyakarana basaé ampir pada karo basa Pèrsia ning Iran^[3]. Minangka nagara dwibasa, basa Dari duwé posisi kang dominan tinimbang basa Pashtun. Akéh tulisan-tulisan modern kaya déné sastra iku ditulis nganggo basa Dari sanajan mayoritas Afghanistan iku suku Pasthun^[1]. Nyebaré basa Dari ning nagara iku amarga nyebaré wong kang nganut agama Zoroastrian sing Iran. Penganut Zoroastrian kang rata-rata wong Pérsi iku ngadegnang désa-désa ning Qasémabad, Afghanistan. Wong Pérsia muslim liyané uga sumebar ning wewengkon kono, sesanding karo wong Pérsia Zoroastrian. Sedurungé jaman Islam, wong Afghanistan uga wis ana gayutan karo karajan Pérsia kuna. Mulané iku, basa Dari iku wis kaya basa linguafranca ning wong Pashtun Afghan^[4].

Dari
دری
	Dari.png
Pronunciation	Cithakan:IPA-prs
Dituturaké ing	Afghanistan
Gunggung panutur	1.250 million
Rumpun basa
bahasa manusia (id) Basa Indo-Eropah Indo-Iran (id) rumpun bahasa Iran (id) Iran Barat (id) Iran Barat Daya (id) bahasa Persia Baru (id) Parsi Dari
Sistem tulisan	Persian alphabet
Status resmi
Basa resmi ing	Afghanistan
Regulated by	Academy of Sciences of Afghanistan
Kodhe basa
ISO 639-1	None
ISO 639-2	–
ISO 639-3	variously: prs – Dari, Afghan Persian aiq – Aimaq haz – Hazaragi

Minangka basa sastra

Ning wewengkon nagara Afghanistan, basa Dari wis kawentar dadi basa pengantar sastra^[5]. Amarga iku akèh keding karya sastra kang dicipta ning kana.  Sebab dadi basa sastra amarga basa Dari uga dari basa lingua franca lan duwé sajarah kang suwé. Karya sastra Dari kang kawentar ya iku Shahnaméh kang ditulis karo Ferdouwsi. Déwéké dadi salah siji sastrawan Pérsi kang paling kawentar. Uga ana Rubayyat déning Umar Khayam. Ning kalangan wong-wong Éropa, Umar Khayam uga dadi sastrawan kang disenengi^[5]. Ning isor iki pratélan sastrawan Dari-Pérsi^[6][7]:

Counted according to sources from these Internet sites^[6][7]

Aran Sastrawan Pérsi	Abad	Iran	Turan	Parsi (Persian)	Farsi (arabisasi)	Dari (basa karajan)	Khorasan Raya	Pahlavi Persia Pertengahan
Rudaki	9th lan 10th	1					6
Farrukhi Sistani	9th 10th	16	1	15 Parsa’i			10	1
Abū-Sa'īd Abul-Khayr	10th	1					2
Ferdowsi	10th and 11th	800 +	150 +	100+		2	25	29
Asadi Tusi	11th	51	5	1		1 loghat ye fors =
Masud Sa'd Salman	11th	23	2	19		Nazm o Nassr Dari	13
Manuchehri	11th	5	3	4
Fakhruddin As'ad Gurgani	11th	15	10	12 Parsa’i	2	1	28	3
Nasir Khusraw	11 th	1	1	19		2	79	2
Mahsati	11th and 12th			1			1
Anwari	12th	13	3	2		1	20
Khaqani	12th	2	1	4	1	2 Nazm e Dari	40	180
Nizami Ganjavi	12 th	37	2	12		3 Nazm lan Dastan	25	6
Amir Khusrow	13 th 14th	2	7	6			13
Saadi Shirazi	13th	1	1	6+			7
Rumi	13 th 14th	1	1	29			6
Hafez	14th		6	9		2 Nazm ye Dari
Ubayd Zakani	14th	1	1	4			1
Muhtasham Kashani	16th	12	9	3			4
Saib Tabrizi	17th	10	7	3			5
Muhammad Iqbal	19th-séda 1938	19	4	3		1 Tarz e	1
Parvin Etesami	19th/séda 1941	2		Parsa’i

Pengaruh basa Dari

Basa Dari duwé pengaruh akèh ning daérah Asia Kidul, ya iku ning wewengkon Karajan Mughal lan Kesultanan Bengal^[8]. Karajan-karajan iki nganggo basa Persi-Dari minangka basa resmi karajan. Amarga iku, akèh tulisan basa Dari ning India.  Lan basa Urdu, Punjabi, lan Bengal uga kena pengaruh sing basa Dari Persi^[8].

Rujukan

1. Ahmadi, Wali (2008). Modern Persian Literature in Afghanistan: Anomalous Visions of History and Form. New York: Routledge. kc. 1–15. ISBN 0-203-94602-2.
2. "DARĪ". Iranica Online. Dibukak ing 12 Sèptèmber 2017.
3. Baker, Adam (May 24, 2016). "A Learner's Grammar of Dari" (Press release).
4. Farudi, Annahita; Toosarvandani, M. Doustdar (2004). "The Dari Language Project". Fieldwork Endeavor Summary of Findings: 1–15.
5. Baker, Adam. "A Learner's Grammar of Dari". Course: 4.
6. http://www.ganjnama.com/search/
7. http://ganjoor.net/
8. "South Asian Sufis: Devotion, Deviation, and Destiny". Google Books. Dibukak ing 12 Sèptèmber 2017.