From Wikipedia, the free encyclopedia
Sléttbakur (fræðiheiti: Eubalaena glacialis einnig Balaena glacialis), einnig nefndur Íslandssléttbakur og hafurketti, er stór skíðishvalur og er ein af þremur tegundum í ættkvíslinni Eubalaena, en þar af er ein á suðurhveli og tvær á norðurhveli (í Norður-Atlantshafi og Kyrrahafi). Auk þeirra er einungis norðhvalur í ætt sléttbaka (Balaenidae).
| Sléttbakur | ||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 Sléttbakskýr með kálf
 Stærð sléttbaks miðað við meðalmann | ||||||||||||||||
| Ástand stofns | ||||||||||||||||
| Vísindaleg flokkun | ||||||||||||||||
| ||||||||||||||||
| Tvínefni | ||||||||||||||||
| Eubalaena glacialis | ||||||||||||||||
 Útbreiðslusvæði sléttbaks (blár litur) | ||||||||||||||||
Sléttbakur er mjög gildvaxinn, ummál getur verið allt að 60% af heildarlengd. Hausinn er mjög stór, um 25-30% af heildarlengd. Kjafturinn er sérkennilegur en svipaður norðhval, munnvikin rísa í stórum boga frá trjónunni yfir neðra kjálkabein og taka síðan krappa beygju niður fyrir augun (augun eru aðeins fyrir neðan miðju á hliðunum). Bægslin eru stór og breið og fremur oddhvöss. Eins og nafnið bendir til hefur tegundin ekkert horn á bakinu. Sporðurinn er mjög breiður, næstum 40% af lengd hvalsins. Sléttbakur er mjög hægsyndur.
Sléttbakurinn er að mestu svartur á lit en hefur stundum óreglulega hvíta bletti á kviðnum. Þar að auki hafa sléttbakar næstum alltaf hvíta eða gulleita hrúðurbletti á yfirborði haussins.
Sléttbakar hafa stærstu eistu í dýraríkinu og vega þau samtals um eða yfir eitt tonn.[3]
Kýrnar eru heldur stærri en tarfarnir, allt að 17 metra á lengd og upp undir 90 tonn á þyngd.
Á öldum áður var útbreiðslusvæði sléttbaks frá Flórída að norðvesturströnd Afríku í suðri og frá Nýfundnalandi, Grænlandi og Íslandi að Norður-Noregi í norðri. Nú er hvalinn aðallega að finna við austurströnd Norður-Ameríku. Að sumarlagi heldur hann sig á norðlægum slóðum við fæðuöflun en að vetrarlagi á suðurhluta útbreiðslusvæðisins til að ala kálfa og makast.
Lítið er vitað um fæðuval sléttbaks en sennilega étur hann nánast eingöngu svifkrabbadýr. Hann veiðir með svo kallaðri sundsíun sem felst i því að synda með opinn kjaft svo að sjórinn rennur stöðugt inn að framan og síast út í gegnum skíðin til hliðanna.
Á 11. öld hófu Baskar veiðar á sléttbak og var það upphaf atvinnuveiða á hval. Það var aðallega lýsi sem var eftirsótt sem feitmeti og nýtt í smurningu, kerti og sápu. Seinna voru skíðin líka notuð í krínólínur.[4] Eftir því sem hvölum fækkaði í nágrenninu færðu Baskar sig á fjarlægari mið, meðal annars við Ísland á 16. og 17. öld (frá þeim tíma eru til þrjú basknesk-íslensk orðasöfn). Frá 17. og fram á 19. öld bættust Hollendingar, Danir, Frakkar og Bandaríkjamenn í hóp hvalveiðiþjóða. Við lok 19. aldar voru sárafáir sléttbakar eftir.
Stofninn hefur verið alfriðaður frá 1935 en lítil merki eru um að stofninn sé í vexti. Meginhluti stofnsins sem heldur sig við Norður-Ameríku var um 300 til 450 dýr og í austurhluta Atlantshafsins aðeins nokkrir tugir.[5] Árið 2017 fæddust engir kálfar á fengitíðinni og stofninn talin vera aðeins 430 dýr og þar af aðeins um 100 frjóar kýr. Fleiri sléttbakar drápust það ár síðan farið var að fylgjast náið með stofninum á níunda áratug 20. aldar. 80 prósent allra dauðra sléttbaka sem drepist hafa ótímabærum dauða undanfarin ár er vegna þess að þeir hafa flækst í fiski- og veiðarfæralínum.[6]
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
