From Wikipedia, the free encyclopedia
Saxifraga er stærsta ættkvíslin í ættinni Saxifragaceae, með á milli 300 til 400 tegundir holarctic fjölærra jurta (einstaka sinnum ein eða tvíærar), þekktar sem steinbrjótar.[1]
| Saxifraga | ||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 Stjörnusteinbrjótur (Saxifraga stellaris) | ||||||||||||
| Vísindaleg flokkun | ||||||||||||
| ||||||||||||
| Deildir | ||||||||||||
| ||||||||||||
| Samheiti | ||||||||||||
|
Boecherarctica Á.Löve |
Ættkvíslirnar Saxifragopsis og Saxifragella eru stundum taldar til Saxifraga.[2] Samkvæmt nýlegum "DNA based phylogenetic" greiningum á Saxifragaceae, eru deildirnar Micranthes og Merkianae skyldari Boykinia og Heuchera clades,[3] og nýlegri flórur setja þær undir ættkvíslina Micranthes.[4][5]
Flestir steinbrjótar eru smávaxnar plöntur með blöð niður við jörð, oft í hvirfingu. Blöðin eru yfirleitt tennt eða sepótt; þau geta verið safarík, flöt eða nállaga og hærð eða ekki. Blómin eru ýmist stök eða í klasa á berum stönglum. Smá samhverf, tvíkynja blómin eru með fimm krónublöð sem eru vanalega hvít, en rauð til gul þekkjast í sumum tegundum.
Steinbrjótar eru dæmigerðar plöntur í Arctic–alpine búsvæðum, og finnast nær aldrei utan tempraða belti norðurhvels; flestar tegundir ættkvíslinnar eru í subarctic loftslagi. Nokkur fjöldi tegundanna vex í jöklaumhverfi, svo sem S. biflora sem finnst í 4000m y.s.m. í Ölpunum, eða Austur Grænlenska tegundin (S. nathorstii). Þó að dæmigerður steinbrjótur sé smá púða planta sem vex hátt til fjalla milli steina, þá eru margar tegundir sem eru ekki á slíkum svæðum og eru jafnvel nokkuð stórar.
Latínuheitið saxifraga þýðir "stein-brjótur", frá latínu saxum ("grjót" eða "steinn") + frangere ("að brjóta"). Þetta er vísun í að þær virðast oft vera að brjóta klettana þar sem þær vaxa gjarnan í sprungum. Einnig voru þær notaðar í grasalækningum við þvagfæravanda (brjóta nýrna og gallsteina) þar sem á þeim tíma var oft notuð blað og rótar-lögun, litur, vaxtarstaður og fl. til að segja til um notkunina.[1][6]
Íslenska heitið er dregið af því latneska og mun það hafa komið fyrir í fyrstu plöntubókum landsins í ýmsum myndum.Steindór Steindórsson frá Hlöðum (1978). Íslensk plöntunöfn. Bólaútgáfa Menningarsjóðs. bls. 139.
Fjöldi tegunda og blendinga steinbrjóta er ræktaður sem skrautplöntur í görðum, sérstaklega sem þekjuplöntur. Yfirleitt eru þær auðræktaðar og ekki ágengar. S. × urbium (Postulínssteinbrjótur), sem er blendingur milli Skuggasteinbrjóts (S. umbrosa) og Spaðasteinbrjóts (S. spathularis), er oft ræktaður í görðum.[1] Annar blendingur er Skógarsteinbrjótur (S. × geum), sem er af Dúnsteinbrjóti (S. hirsuta) Skuggasteinbrjóts. Nokkrar villtar tegundir eru einnig ræktaðar.
Vorblóm (S. oppositifolia) er vinsæl sem einkennisblóm (floral emblem). Það er svæðisblóm (territorial flower) Nunavut (Kanada) og sýslublóm (county flower) Londonderry í Bretlandi.[heimild vantar] Þekkt sem rødsildre í Noregi, er það sýslublóm Nordlands.[heimild vantar] Það er á innsigli Fitchburg State University, hvers motto "Perseverantia" er tilvísun á ætluðu niðurbrots steinbrjóta á steinum með tímanum. Tsukuba (Ibaraki) í Japan hefur það sem einkennisblóm bæjarins; hoshizaki-yukinoshita (Katakana: ホシザキユキノシタ).[heimild vantar] Blöð japanska afbrigðisins "yukinoshita" (bókstaflega "Undir snjó") eru æt, og er neytt á eynni Kyushu. Það er gert með að steikja ung blöð í tempura deigi.
Charles Darwin – hélt ranglega að Saxifraga væri skyld Sóldaggarætt (Droseraceae) – hann ályktaði að klístruð blöð Dröfnusteinbrjóts (S. rotundifolia), Þrenningarsteinbrjóts(S. tridactylites) og Skuggasteinbrjóts (S. umbrosa) vera forstig í þróun kjötætuplantna, og gerði tilraunir sem studdu hugmyndir hans,[7] en þetta hefur ekki verið rannsakað síðan þá.[heimild vantar]
Tegundir sem áður voru taldar til steinbrjóta eru aðallega en ekki endilega í steinbrjótaætt (Saxifragaceae). Þær eru:
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
