Ríkið (Platon)

Ríkið (gríska Πολιτεία) er áhrifamikið heimspeki- og stjórnspekirit í tíu bókum eftir gríska heimspekinginn Platon, samið um 380 f.Kr. Verkið er í formi samræðu milli Sókratesar, kennara Platons, og Glákons og Adeimantosar, bræðra hans, meðal annarra.

Þessi grein fjallar um samræður eftir Platon

1. fjórleikur:

Evþýfron

Málsvörn Sókratesar

Kríton — Fædon

2. fjórleikur:

Kratýlos — Þeætetos

Fræðarinn

Stjórnvitringurinn

3. fjórleikur:

Parmenídes — Fílebos

Samdrykkjan — Fædros

4. fjórleikur:

Alkibíades I — Alkibíades II

Hipparkos — Elskendurnir

5. fjórleikur:

Þeages — Karmídes

Lakkes — Lýsis

6. fjórleikur:

Evþýdemos — Prótagóras

Gorgías — Menon

7. fjórleikur:

Hippías meiri — Hippías minni

Jón — Menexenos

8. fjórleikur:

Kleitofon — Ríkið

Tímajos — Krítías

9. fjórleikur:

Mínos — Lögin

Epinomis — Bréf

Verk utan fjórleikja:

(Almennt talin ranglega eignuð Platoni

að eftirmælunum undanskildum)

Skilgreiningar — Um réttlætið

Um dygðina — Demodókos

Sísýfos — Halkýon

Eryxías — Axíokkos

Eftirmæli

Sögusvið og persónur

P. Oxy. 3679

Meginþátttakendur í samræðunni eru:

• Sókrates
• Glákon, eldri bróðir Platons
• Adeimantos, annar eldri bróðir Platons
• aðrir sem koma við sögu eru Kefalos, eldri maður, Pólemarkos, sonur Kefalosar, Þrasýmakkos, fræðari, og vinur hans Kleitófón. Karmantídes frá Paíaníu.
• Þrjár persónur eru viðstaddar en þöglar, þ.e. taka ekki þátt í samræðunnni: Lýsías og Evþýdemos, synir Kefalosar, og Níkeratos.

Sögusviðið er heimili Kefalosar í Píraíos, hafnarborg Aþenu.

Samræðan er öll endursögn Sókratesar.

Efni

Samræðan fjallar um réttlætið og hefst út frá leit að skilgreininu á réttlætinu. Meðal annars sem rætt er um er fyrirmyndarríkið og frummyndakenningin.

Uppbygging

Eftirfarandi eru þrjár greiningar á uppbyggingu samræðunnar.

Bertrand Russell

Í riti sínu History of Western Philosophy (1945) greinir Bertrand Russell samræðuna í þrjá hluta

1. Bækur I-V: Draumalandið: sá hluti samræðunnar sem fjallar um fyrirmyndarríkið, hefst á tilraun til að skilgreina réttlæti;
2. Bækur VI-VII: Úr því að heimspekingar eru taldir fyrirmyndarstjórnendur slíks samfélags er leitað að skilgreiningu á heimspekingi í þessum hluta;
3. Bækur VIII-X: Fjalla um ýmis hagnýt atriði, mismunandi stjórnarfyrirkomulag, kosti þess og galla.

Skipting Cornfords, Hildebrandts og Voegelins

Francis Cornford, Kurt Hildebrandt og Eric Voegelin hafa skipt samræðunni öðruvísi niður:

Formáli

I.1. 327a—328b. Ferðin til Píraíos

I.2—I.5. 328b—331d. Kefalos. Réttlæti og eldri kynslóðin

I.6—1.9. 331e—336a. Pólemarkos. Réttlæti og miðkynslóðin

I.10—1.24. 336b—354c. Þrasýmakkos. Réttlæti og fræðarinn

Inngangur

II.1—II.10. 357a—369b. Spurningin: Er réttlæti betra en ranglæti?

I. hluti: Tilurð og skipan ríkisins

II.11—II.16. 369b—376e. Tilurð ríkisins

II.1—III.18. 376e—412b. Menntun varðmannanna

III.19—IV.5. 412b—427c. Stjórnarskrá ríkisins

IV.6—IV.I9. 427c—445e. Réttlæti í ríkinu

II. hluti: Hugmyndin í verki

V.1—V.16. 449a—471c. Lífhyggja um borgríkið og Grikki

V.17—VI.14- 471c—502c. Stjórn heimspekinganna

VI.19—VII.5. 502c—521c. Frummynd hins góða

VII.6—VII.18. 521c—541b. Menntun heimspekinganna

III. hluti: Hnignun ríkisins

VIII.1—VIII.5. 543a—550c. Sæmdarveldið

VIII.6—VIII.9. 550c—555b. Auðveldið

VIII.10—VIII.13. 555b—562a. Lýðræðið

VIII.I4—IX-3. 562a—576b. Harðstjórnin

Niðurstaða

IX.4—IX.13. 576b—592b Svar: Réttlæti er betra en ranglæti

Bókarlok

X.1—X.8. 595a—608b. Hermilist hafnað

X-9—X.11. 608c—612a. Ódauðleiki sálarinnar

X.12 612a—613e. Laun réttlætis í lífinu

X.13—X.16. 613e—631d. Dómur dauðra

Leo Strauss

Leo Strauss telur að samræðan sé í fjórum hlutum: Hann telur að samræðan öll sé eins konar leikrit þar sem persónurnar hafa hver sitt sjónarmið og mismikinn skilning:

1. 1. bók: Sókrates er neyddur heim til Kefalosar. Þrjár skilgreiningar á réttlæti eru settar fram og engin er talin fullnægjandi.
2. 2.-5. bók: Glákon og Adeimantos skora á Sókrates að sýna fram á hvers vegna fullkomlega réttlát manneskja, sem allir telja að sé óréttlát, sé hamingjusamari en fullkomlega óréttlát persóna, sem enginn veit að er óréttlát og allir telja að sé réttlát. Þessi áskorun knýr samræðuna áfram. Glákon og Adeimantos ganga út frá tiltekinni skilgreiningu á réttlæti og því reynir Sókrates fyrst að fá hópinn til að rannsaka réttlætið og síðan svara spurningunni um gildi réttlætisins í lífinu.
3. 5.-6. bók: Nú er fyrirmyndarríkið sem rætt hefur verið um í fyrri bókum gagnrýnt. Helsta gagnrýnin er, samkvæmt Leo Strauss og Allan Bloom, nemanda hans: sameignarstefna, sameign á konum og börnum, og stjórn heimspekinganna.
4. 7.-10. bók: Sókrates hefur náð að sannfæra áheyrendur sína, að minnsta kosti um stundarsakir, um að réttlát manneskja sé hamingjusöm. Hann ræðir nú um pólitíska hnignun og lýkur samræðunni með goðsögu, goðsögninni um Er, sem er eins konar huggun handa þeim sem eru ekki heimspekingar og óttast dauðann.

Heimild

Fyrirmynd greinarinnar var „Republic (Plato)“ á ensku útgáfu Wikipedia. Sótt 21. október 2006.

Tenglar

• „Er Ríkið eftir Platon merkasta heimspekirit sem skrifað hefur verið?“. Vísindavefurinn.
• „Hver eru helstu ritverk Platons?“. Vísindavefurinn.
• „Hafa rit Platons og Aristótelesar verið útbreidd og þekkt frá því þau voru skrifuð?“. Vísindavefurinn.