Pólland
land í Mið-Evrópu / From Wikipedia, the free encyclopedia
Pólland (pólska: Polska), formlega Lýðveldið Pólland, er land í Mið-Evrópu. Það á landamæri að Þýskalandi í vestri, Tékklandi og Slóvakíu í suðri, Úkraínu, Hvíta-Rússlandi og Litáen í austri og Rússlandi (Kalíníngrad) í norðri.[1] Landið á strönd að Eystrasalti og renna þar árnar Odra og Visla í sjó. Pólland er landfræðilega fjölbreytt land sem nær að Súdetalandi og Karpatafjöllum í suðri. Pólland er 312.679 ferkílómetrar að flatarmáli og er níunda stærsta land Evrópu. Íbúar Póllands eru rúmlega 38 milljónir og það er sjötta fjölmennasta ríki Evrópusambandsins. Varsjá er höfuðborg landsins og stærsta borgin. Aðrar helstu borgir Póllands eru Kraká, Łódź, Wrocław, Poznań, Gdańsk og Szczecin.
Lýðveldið Pólland | |
Rzeczpospolita Polska | |
Fáni | Skjaldarmerki |
Þjóðsöngur: Mazurek Dąbrowskiego | |
Höfuðborg | Varsjá |
Opinbert tungumál | pólska |
Stjórnarfar | Lýðveldi |
Forseti | Andrzej Duda |
Forsætisráðherra | Donald Tusk |
Stofnun | |
• Kristnitakan | 14. apríl 966 |
• Konungsríkið Pólland | 1. maí 992 |
• Pólsk-litáíska samveldið | 1. júlí 1569 |
• Skiptingar Póllands | 24. október 1795 |
• Hertogadæmið Varsjá | 22. júlí 1807 |
• Sameining Póllands | 11. nóvember 1918 |
• Innrásin í Pólland | 1. september 1939 |
• Alþýðulýðveldið Pólland | 8. apríl 1945 |
• Lýðveldið Pólland | 13. september 1989 |
Evrópusambandsaðild | 2004 |
Flatarmál • Samtals • Vatn (%) |
69. sæti 312.696 km² 1,48 |
Mannfjöldi • Samtals (2020) • Þéttleiki byggðar |
38. sæti 38.268.000 123/km² |
VLF (KMJ) | áætl. 2021 |
• Samtals | 1.363 millj. dala (19. sæti) |
• Á mann | 35.957 dalir (39. sæti) |
VÞL (2019) | 0.880 (35. sæti) |
Gjaldmiðill | Pólskt slot (zł) (PLN) |
Tímabelti | UTC+1 (UTC+2 á sumrin) |
Þjóðarlén | .pl |
Landsnúmer | +48 |
Saga Póllands nær þúsundir ára aftur í tímann. Á síðfornöld settust ýmsir þjóðflokkar og ættbálkar að á Norður-Evrópusléttunni. Vestur-Pólanar lögðu hluta svæðisins undir sig og landið dregur nafn sitt af þeim. Stofnun ríkis í Póllandi má rekja til ársins 966 þegar Mieszko 1., fursti yfir landsvæði sem samsvarar nokkurn veginn núverandi ríki, tók kristni og snerist til rómversk-kaþólskrar trúar. Konungsríkið Pólland var stofnað árið 1025 og árið 1569 gekk það í konungssamband við Stórhertogadæmið Litáen með Lublinsamningnum. Pólsk-litáíska samveldið var eitt af stærstu og fjölmennustu ríkjum Evrópu á 16. og 17. öld með einstaklega frjálslynt stjórnkerfi sem tók upp fyrstu stjórnarskrá Evrópu.[2][3][4]
Pólska gullöldin leið undir lok við skiptingar Póllands af hálfu nágrannaríkja undir lok 18. aldar. Landið fékk aftur sjálfstæði þegar Annað pólska lýðveldið var stofnað eftir Versalasamningana 1918. Eftir röð átaka um yfirráðasvæði komst Pólland til áhrifa í evrópskum stjórnmálum á ný. Síðari heimsstyrjöldin hófst með innrás Þjóðverja í Pólland og síðan innrás Sovétríkjanna í kjölfarið, samkvæmt Molotov-Ribbentrop-sáttmálanum milli ríkjanna. Um sex milljón Pólverjar, þar á meðal þrjár milljónir gyðinga, týndu lífinu í styrjöldinni.[5] Eftir stríðið varð Pólland hluti af Austurblokkinni og Pólska alþýðulýðveldið var stofnað. Landið var einn af stofnaðilum Varsjárbandalagsins í Kalda stríðinu. Árið 1989 hófust mótmæli gegn kommúnistastjórninni og verkföll verkalýðsfélaga Samstöðu. Stjórn Sameinaða pólska verkamannaflokksins féll og Póllandi var breytt úr flokksræði í forsetaþingræði.
Pólland er með þróað markaðshagkerfi[6] og telst til miðvelda. Hagkerfi Póllands er það sjötta stærsta í Evrópusambandinu að nafnvirði og það fimmta stærsta kaupmáttarjafnað.[7] Póllandi situr hátt á lista yfir lönd eftir lífsgæðum, og skorar hátt fyrir öryggi[8] og viðskiptafrelsi.[9][10] Háskólamenntun og heilbrigðisþjónusta eru opinber og gjaldfrjáls.[11][12] Pólland á aðild að Schengen-svæðinu, Evrópusambandinu, Evrópska efnahagssvæðinu, Öryggis- og samvinnustofnun Evrópu, Sameinuðu þjóðunum, Höfunum þremur, Visegrád-hópnum og NATO.