Efnahagsaðgerðir í Bandaríkjunum From Wikipedia, the free encyclopedia
Ný gjöf (enska: New Deal) eða uppstokkunin var nafn á aðgerðaáætlun sem Franklin D. Roosevelt Bandaríkjaforseti hrinti í framkvæmd til þess að takast á við kreppuna miklu í Bandaríkjunum á fjórða áratuginum. Nafn áætlunarinnar fékk Roosevelt úr spilamennsku[1][2] og vísar það til þess að verið sé að stokka upp spilum og gefa upp á nýtt.
Stefnumálin sem Roosevelt kynnti með nýju gjöfinni voru fráhvarf frá ríkjandi efnahagshugmyndum þessa tíma, sem gerðu ráð fyrir mjög takmörkuðum ríkisafskiptum af atvinnulífinu.[2][3]
Roosevelt gerði sér grein fyrir því að til þess að geta haldið uppi iðnaði í eins stóru landi og Bandaríkjunum þyrfti að byggja upp samgönguinnviði landsins. Meðal þess sem stjórn hans réðst í með nýju gjöfinni voru ný bankalög, ný efnahagslög, umbætur á félagslega kerfinu sem tryggðu réttindastöðu verkalýðsfélaga og atvinnuleysisbætur. Roosevelt lét einnig banna barnavinnu.[2] Roosevelt setti lög sem skertu laun opinberra starfsmanna, þar á meðal sjálfs forsetans, og nýtti sparnaðinn (sem nam um fimm hundruð milljónum dollara) til þess að koma á fót ýmsum nýjum verkefnum sem sköpuðu atvinnu.[4]
Efnahagslíf Bandaríkjanna batnaði mjög á árum nýju gjafarinnar og atvinnuleysi minnkaði.[4] Gagnrýnendur stefnunnar hafa hins vegar bent á að efnahagurinn hafi ekki náð fullri viðreisn fyrr en með inngöngu Bandaríkjanna í seinni heimsstyrjöldina og með hergagnaiðnaði sem þá fór á flug í landinu.
Stefna Roosevelt og nafngift hennar var að nokkru leyti tilvísun í efnahagsaðgerðir fyrri Bandaríkjaforseta. Theodore Roosevelt hafði á sínum tíma viðhaldið stefnu sem kallaðist „réttlát úthlutun“ (e. Square Deal) og Woodrow Wilson hafði rekið stefnu sem hann kallaði „nýja frelsið“ (e. New Freedom).[5] Seinni forsetar Bandaríkjanna, sér í lagi úr Demókrataflokknum, áttu eftir að gefa efnahagsstefnum sínum svipuð nöfn: Harry S. Truman fylgdi nýju gjöfinni eftir með „réttlátu gjöfinni“[6] (e. Fair Deal), John F. Kennedy kallaði stefnu sína „nýjar hugsjónalendur“[7] (e. New Frontier) en Lyndon B. Johnson nefndi stefnu sína „hið mikla þjóðfélag“ (e. Great Society).[8]
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
