Mónakó
borgríki og smáríki í Suður-Evrópu / From Wikipedia, the free encyclopedia
Mónakó, opinbert heiti Furstadæmið Mónakó (franska: Principauté de Monaco; mónakóska: Prinçipatu de Múnegu, oksítanska: Principat de Mónegue), er borgríki og annað minnsta ríki heims. Það er innan landamæra Frakklands með strandlengju að Miðjarðarhafi við frönsku rívíeruna, rétt vestan við ítalska héraðið Lígúríu. Íbúar eru tæplega 40 þúsund, en aðeins tæp 10 þúsund eru mónakóskir ríkisborgarar.[1] Mónakó er almennt álitið eitt ríkasta og dýrasta land heims.[2][3] Franska er opinbert tungumál í furstadæminu, en þar eru líka töluð mállýskan monégasque, sem er skyld lígúrísku. Flestir íbúar tala og skilja auk þess ítölsku og ensku.
Mónakó | |
Principauté de Monaco | |
Fáni | Skjaldarmerki |
Kjörorð: Deo Juvante (latína) Með guðs hjálp | |
Þjóðsöngur: Hymne Monégasque | |
Höfuðborg | Mónakó |
Opinbert tungumál | franska |
Stjórnarfar | Þingbundin konungsstjórn |
Fursti | Albert 2. |
Ríkisráðherra | Pierre Dartout |
Sjálfstæði | |
• Grimaldi-fjölskyldan | 1419 |
• Samningar Frakklands og Mónakó | 1861 |
• Stjórnarskrá Mónakó | 1911 |
Flatarmál • Samtals • Vatn (%) |
194. sæti 2,02 km² 0 |
Mannfjöldi • Samtals (2019) • Þéttleiki byggðar |
190. sæti 38.300 18.713/km² |
VLF (KMJ) | áætl. 2015 |
• Samtals | 7,672 millj. dala (168. sæti) |
• Á mann | 115.700 dalir (3. sæti) |
Gjaldmiðill | evra (EUR) |
Tímabelti | UTC+1 (+2 á sumrin) |
Þjóðarlén | .mc |
Landsnúmer | +377 |
Landið er aðeins 2,1 ferkílómetri og takmarkast við borgina Mónakó og ströndina framan við hana en varla er nokkurt óbyggt svæði innan landamæra ríkisins og þar er enginn landbúnaður stundaður. Land ríkisins hefur þó stækkað um allt að 20% á síðari árum vegna landfyllinga út í sjó. Strandlengja Mónakó er 3,83 km og er stysta strandlengja fullvalda ríkis í heimi.[4] Hæsti punktur Mónakó er mjór fjallvegur, Chemin des Révoires, í hlíðum Mont Agel sem er 161 metrar yfir sjávarmáli. Furstadæmið er um 15 km frá landamærum Frakklands og Ítalíu.[5] Fjölmennasta hverfi borgarinnar er Larvotto.
Í Mónakó er þingbundin konungsstjórn og þjóðhöfðingi landsins er furstinn Albert 2. af Mónakó sem hefur mikil völd. Forsætisráðherra Mónakó getur ýmist verið mónakóskur eða franskur ríkisborgari. Furstinn ráðfærir sig við ríkisstjórn Frakklands fyrir skipun hans. Dómsvaldið er að mestu skipað frönskum dómurum.[6] Grimaldi-ætt frá Genúu reyndi að leggja „klettinn“ undir sig fyrst árið 1297 en var hrakin þaðan skömmu síðar. Á 14. öld missti Genúa stjórn svæðisins til Konungsríkisins Aragóníu. Árið 1419 keypti Grimaldi-ættin klettinn af Aragóníu og hefur ríkt þar síðan.[7] Frakkland viðurkenndi fullveldi landsins formlega með samningi árið 1861. Mónakó varð fullgildur meðlimur Sameinuðu þjóðanna árið 1993. Frakkland fer með varnir landsins, en Mónakó rekur samt her með tveimur litlum herdeildum.
Efnahagslíf Mónakó tók kipp þegar fyrsta spilavítið var opnað þar á 19. öld ásamt því að landið fékk járnbrautartengingu við París.[8] Síðan þá hefur furstadæmið verið vinsæll ferðamannastaður fyrir ríkt fólk. Síðustu ár hefur landið orðið fjármálamiðstöð og vinsælt skattaskjól. Þar er enginn tekjuskattur og fyrirtækjaskattar eru lágir. Um 30% íbúa eru milljónamæringar[9] og fasteignaverð í Mónakó fór yfir 100.000 evrur á fermetra árið 2018.
Mónakó er ekki formlega hluti af Evrópusambandinu en á aðild að vissum þáttum þess, eins og álagningu tolla og landamæravörslu. Mónakó notar evruna sem gjaldmiðil, en notaði áður mónakóska franka sem voru bundnir frönskum franka til 1. janúar 2002. Mónakó gerðist aðili að Evrópuráðinu árið 2004 og er meðlimur í La Francophonie. Monaco Grand Prix er árlegt Formúlu 1-kappakstursmót sem haldið er á götum Mónakó og Monte Carlo-rallíið sem er haldið í frönsku Ölpunum heitir eftir akstursíþróttafélagi Mónakó. Knattspyrnufélag Mónakó, AS Monaco, keppir í frönsku fyrstu deildinni Ligue 1 og hefur nokkrum sinnum orðið franskur meistari. Við Mónakó er eitt af fyrstu verndarsvæðunum á sjó[10] og þar eru Sjávardýrasafn Mónakó og rannsóknarstofur Alþjóðakjarnorkumálastofnunarinnar í umhverfisvísindum.[11]