Katalin Karikó
From Wikipedia, the free encyclopedia
Katalin Karikó (f. 17. janúar 1955) er ungversk-bandarískur lífefnafræðingur sem sérhæfir sig í gangverkum ríbósakjarnsýra, sér í lagi umritaðra mótandi ríbósakjarnsýra (mRNA) í glösum fyrir próteinuppbótarmeðferðir. Rannsóknir Karikó, sem mættu mörgum hindrunum og efasemdum í vísindasamfélaginu, lögðu grunninn að þróun mRNA-bóluefna.[1] Karikó hlaut Nóbelsverðlaunin í lífeðlis- og læknisfræði fyrir þessar rannsóknir árið 2023.[2]
Lífefnafræði 20. og 21. öld | |
---|---|
Nafn: | Katalin Karikó |
Fædd: | 17. janúar 1955 (1955-01-17) (69 ára)
|
Svið: | Lífefnafræði RNA-tækni |
Helstu ritverk: | RNA therapies |
Alma mater: | Háskólinn í Szeged (BS, PhD) |
Helstu vinnustaðir: |
Háskólinn í Szeged Temple-háskóli Pennsylvaníuháskóli BioNTech |
Verðlaun og nafnbætur: |
Nóbelsverðlaun í lífeðlis- og læknisfræði 2023 |
Karikó tók þátt í stofnun RNARx og var framkvæmdastjóri þess frá 2006 til 2013.[3] Frá árinu 2013 hefur hún starfað hjá fyrirtækinu RNA Pharmaceuticals hjá BioNTech, fyrst sem varaforseti og síðan sem æðsti varaforseti frá 2019.[4] Hún var einnig aðjúnkt við Pennsylvaníuháskóla.[3] Hún varð síðar prófessor við Háskólann í Szeged í Ungverjalandi.[5]
Meðal starfa Karikó má nefna vísindarannsóknir á ónæmisvirkjun með tilstuðlan ríbósakjarnsýra, sem leiddu til þess að Karikó uppgötvaði ásamt bandaríska ónæmisfræðingnum Drew Weissman breytingar á núkleósíðum sem bæla ónæmingargetu ríbósakjarnsýra. Litið er á þetta sem frekara framlag til læknisfræðilerar notkunar á ríbósakjarnsýrum.[6]
Ásamt Weissman er Karikó með einkaleyfi í Bandaríkjunum fyrir notkun núkleósíðabreyttra ríbókjarnsýra sem ekki eru ónæmisvaldandi. Fyrirtækin BioNTech og Moderna hafa leigt þessa tækni til að þróa próteinuppbótatækni sína en hún var einnig notuð til að þróa bóluefni þeirra gegn kórónuveirusjúkdómnum COVID-19.[7]
Karikó og Weissman hafa hlotið mörg verðlaun og viðurkenningar fyrir rannsóknir þeirra á ríbósakjarnsýrum, þar á meðal Nóbelsverðlaunin í lífeðlis- og læknisfræði árið 2021, Lasker-Debakey-verðlaunin fyrir klínískar rannsóknir, Hetjur ársins 2021 hjá tímaritinu Time og Tang-verðlaunin í líflyfjafræði árið 2022.