Gissur Þorvaldsson

Gissur Þorvaldsson (1208 – 1268), oft nefndur Gissur jarl, var íslenskur höfðingi á Sturlungaöld. Hann var af ætt Haukdæla, sonur Þorvaldar Gissurarsonar í Hruna og Þóru yngri Guðmundsdóttur, konu hans. Hann tók ungur við Haukdælagoðorði, varð helsti foringi Sunnlendinga og gerði bandalag við Kolbein unga, leiðtoga Ásbirninga í Skagafirði, gegn Sturlungum. Unnu þeir sigur á liði Sturlunga í Örlygsstaðabardaga 1238 og urðu við það valdamestu höfðingjar landsins, ekki síst eftir að Gissur lét drepa Snorra Sturluson 1241 að kröfu Hákonar Noregskonungs.

Gissur hafði gerst lénsmaður konungs og eins var um Þórð kakala Sighvatsson, sem var helsti höfðingi af ætt Sturlunga sem eftir lifði. Eftir Haugsnesbardaga 1246, þar sem Þórður vann sigur á Ásbirningum, héldu þeir Gissur og Þórður til Noregs um haustið og skutu máli sínu til konungs, sem úrskurðaði Þórði í vil og kyrrsetti Gissur í Noregi. Var hann sýslumaður í Þrándheimi næstu árin en fór þó í suðurgöngu til Rómar 1248. Þórður fór heim og var nær einráður á Íslandi næstu árin en 1250 kallaði konungur hann út aftur og nú var það hann sem var kyrrsettur. Gissur fór aftur á móti heim 1252 ásamt Þorgils skarða Böðvarssyni og átti að reyna að koma landinu undir veldi Noregskonungs. Hann vildi reyna að sættast við óvini sína en þeir voru ekki allir sama sinnis og haustið 1253 gerðu þeir aðför að honum á Flugumýri í Skagafirði, þar sem hann var þá sestur að, og reyndu að brenna hann inni. Gissur slapp úr Flugumýrarbrennu með því að fela sig í sýrukeri en missti alla fjölskyldu sína.

Konungur stefndi honum aftur til Noregs 1254 því honum þótti seint ganga að koma Íslandi undir krúnuna. Gissur sneri aftur heim með jarlsnafnbót en varð ekkert ágengt og það var ekki fyrr en 1262 sem Íslendingar gengu Noregskonungi á hönd og samþykktu Gamla sáttmála, sem stundum var nefndur Gissurarsáttmáli. Hann átti í nokkrum erjum eftir að heim kom, einkum við Oddaverjann Þórð Andrésson, sem hann lét drepa 27. september 1264. Þar lýkur Sturlungu og er fátt vitað um síðustu ár Gissurar, sem þá bjó á Stað í Reynisnesi (Reynistað) og lést 12. janúar 1268. Hann mun hafa áformað að ganga í klaustur en lifði ekki svo lengi; gaf þó Reynistað til stofnunar nunnuklausturs fyrir dauða sinn.

Fyrri kona Gissurar, sem hann giftist 1224 þegar bæði voru 15-16 ára var Ingibjörg, dóttir Snorra Sturlusonar, og áttu þau einn son sem dó ungur. Þau skildu. Fylgikona Gissurar, sem hann kvæntist loks 1252, var Gróa Álfsdóttir og áttu þau synina Hall og Ísleif en einnig átti Gissur soninn Ketilbjörn. Gróa og synirnir þrír fórust öll í Flugumýrarbrennu. Eftir brennuna tók Gissur sem frillu Ingibjörgu Gunnarsdóttur frá Geitaskarði í Langadal og unni henni brátt mikið. Talið er að þau hafi eignast eina dóttur, Þóru.

Heimildir

• Jón Þorkelsson rektor: Æfisaga Gizurar Þorvaldssonar, Rvík 1868.
• Ólafur Hansson: Gissur jarl, Ísafoldarprentsmiðja, Rvík 1966. Bókaflokkurinn: Menn í öndvegi, 1.
• Sigurður Nordal: Arfur Íslendinga I.