Milito di la Triopla Interkonsento

La Milito di la Triopla Interkonsento o Milito di Paraguay, nomizita Guerra Grande (granda milito), Guerra contra la Triple Alianza o Guerra Guasú dal Paraguayani, e Guerra do Paraguai dal Braziliani, esis militala konflikto eventinta de 1864 til 1870, en qua koalisuro inter Brazilia, Uruguay ed Arjentinia ― militis kontre Paraguay.^[1]

Milito di la Triopla Interkonsento
Imaji pri la Milito di la Triopla Interkonsento.
Konflikto:	{{{konflikto}}}
Dato:	de la 12ma di oktobro 1864 til la 1ma di marto 1870
Loko:	Sud-Amerika (Paraguay, Brazilia ed Arjentinia)
Rezulto:	vinko da Triopla Interkonsento
Militanti
Brazilia Arjentinia Uruguay	↔	Paraguay membri de la partiso Federalista Arjentiniana
Komanderi
imperiestro Pedro la 2ma Duko de Caxias Komto d'Eu Bartolomé Mitre Domingo Faustino Sarmiento Venancio Flores	↔	Francisco Solano López † Domingo F. Sánchez † José E. Díaz † Bernardino Caballero (kaptita)
Trupi/equipuri
~200 mil Braziliani (militisti e civili armizita) 33,3 mil Arjentiniani (inkluzite 3,3 mil Paraguayana legionani 5583 Uruguayana soldati	↔	150 mil Paraguayani (militisti ed armizita civili)
Perdaji
Brazilia: ~50 mil soldati e ~50 mil civili Arjentinia: 18 mil soldati e ~13 mil civili Uruguay: ~10 mil mortinti (militisti e civili)	↔	~300 mil mortinti (militisti e civili)
{{{perdaji}}}

Existas multa teorii pri la kauzi di la milito. Esence, multa historiisti Arjentiniana e Paraguayana^[2] judikis lora interesti dal Britaniana imperio kom la maxim importanta kauzo.^[3]

La milito komencis dum la fino di 1864, kande marshalo Francisco Solano López, Paraguayana prezidanto, decidis suportar Uruguayana guvernerio di la partiso Blanco, lor en interna milito kontre la partiso Colorado, ca lasta suportita da Brazilia. López avertis la guverni di Brazilia e di Arjentinia ke ilu judikus irga interveno en Uruguay «atento kontre l'equilibro militala en la baseno dil fluvio Plata». Tamen, Braziliana trupi invadis Uruguay en oktobro 1864.

Kom reprezalo kontre l'invado, Paraguayana guvernerio kaptis Braziliana komerconavo Marqués de Olinda, transportanta lora guberniestro di la provinco Mato Grosso, Frederico Carneiro de Campos, ye la 11ma di novembro 1864. Ca agado komencis la milito, qua deklaresis ye la sequanta dio. L'unesma kampanio Paraguayana kontre Brazilia esis l'invado di la provinco Mato Grosso en decembro 1864. Paraguayani sucesis okupar e spoliar granda parto de ca provinco.

Atanasio Cruz Aguirre, lor la prezidanto di Uruguay de la partiso Colorado, sen extera suporto, sub atako da Venancio Flores de la partiso Blanco, suportita da Braziliana armeo e mar-armeo, e sen suporto de Arjentinia, renuncis.

Solano López pregis permiso a Bartolomé Mitre, lor la prezidanto di Arjentinia por trairar Arjentiniana teritorio vers Uruguay kun lua trupi. Mitre refuzis la permiso, unlatere pro ke to ruptus l'oficala poziciono neutra di Arjentinia, altralatere pro Mitre simpatiis kun la partiso Colorado Uruguayana. Kom reprezalo, Paraguayana trupi invadis l'urbo Corrientes en aprilo 1865. Pro to, Arjentinia eniris la milito, federita kun Brazilia e la nova guvernerio Uruguayana. Pos ca eventajo on povas parolar pri «milito di la Triopla Interkonsento» (Hispane: Guerra de la Triple Alianza).

Ye la 1ma di marto 1865 Brazilia, Uruguay ed Arjentinia signatis en Buenos Aries la pakto di la Triopla Interkonsento. Exter Buenos Aires e Rosario (ube la jurnalaro esis favorebla a Brazilia), l'eniro di Arjentinia en la milito esis despopulara, e soldati de altra loki kunvokesis por militar nur per koakto.

Paraguay havis plu kam 60 mil soldati, 23 fluviala navi e cirkume 400 kanoni. Brazilia havis cirkume 20 mil soldati, Arjentinia cirkume 8 mil, ed Uruguay havis min kam 3 mil soldati. Komence, Paraguay sucesis vinkar kombati, ma pos la navala batalio di Riachuelo e precipue pos la batalio di Tuyuti ol subisis granda perdaji, ambe di soldati ed equipuri. Samatempe kam eventis la batalio di Riachuelo, Paraguayani probis invadar la provinco Rio Grande do Sul e kaptar urbo Uruguaiana. De ibe, li projetis invadar Uruguay. Tamen, Brazilia sucese rikaptis Uruguaiana e koaktis la retreto Paraguayana, ye la fino di 1865. De 1866 til la fino di la milito, tota la batalii eventis en Paraguayana teritorio.

La milito finis en 1870 kun la vinkeso di Paraguay. Ol afektis multe la demografio di la lando: segun diversa fonti, la lando perdis inter 50% e 85% ek lua habitantaro, e posible plu kam 90% ek lua viri.^[4]

Paraguay perdis la maxim multa teritorii disputita kun Brazilia e kondamnesis a pagar granda indemno a la vinkinti.

Referi

1. La guerra contra el Paraguay: los países de la Triple Alianza y las condicionantes de la milito. - Autoro: Dr. Walter Rela. Dato di publikigo: julio 2012. URL vidita ye 23ma di mayo 2014. 
2. Tamen, segun Skota historiisto Robert Cunninghame Graham, qua rezidis dum lua yuneso en Paraguay pokatempe pos finir milito, lernis Guarani-linguo e konocis multa ek la partopreninti, la «tradicionala vidopunto» fakte komencis erste pos 1905 (kande Juan O'Leary publikigis sua libro). Til lore, segun Cunninghame Graham, preske omna Paraguayani odiis l'administrado da López, judikita kom kulpinta pri la milito. R. B. Cunninghame Graham, 'Portrait of a Dictator', William Heinemann Ltd, Londres, 1935, pagini xi-xiii.
3. la guerra de la triple alianza contra el Paraguay aniquiló la única experiencia exitosa de desarrollo independiente - Publikigita da Paginadigital. Dato di publikigo: 3ma di marto 2005.  Loko di publikigo: Buenos Aires.
4. La historiisto Felipe Pigna, segun artiklo publikigita che El historiador.com., kredas ke la habitantaro di Paraguay diminutis de 1,3 milion ante la milito til 0,3 milion personi, la maxim multa esinta pueri e mulieri