Irak
pagilian idiay Tengnga nga Asia From Wikipedia, the free encyclopedia
Ti Irak (/ɪˈræk/ or /ɪˈrɑːk/ (
dengngen); Arabiko: العراق al-‘Irāq); opisial a ti Republika iti Irak (Arabiko: جمهورية العراق (tulong·pakaammo) Jumhūriyyat al-‘Irāq, ket maysa a pagilian idiay Akinlaud nga Asia a makaisakop ti kaaduan ti amianan a laud a patingga iti kabanbantayan ti Sagrose, ti akindaya a paset iti Siriano a Let-ang ken ti akin-amianan a paset iti Arabiano a Let-ang.[5]
Republika ti Irak | |
|---|---|
 Wagayway
 Eskudo
| |
| Napili a pagsasao: الله أكبر (Arabiko) "Allahu Akbar" (Ilokano: Islamiko a konsepto iti Dios ket isu ti katan-okan) | |
| Nailian a kanta: (موطني) (Ilokano: Ti Pagiliak) | |
.svg) | |
| Kapitolio ken kadakkelan a siudad | Baghdad 33°20′N 44°26′E |
| Opisial a sasao | Arabiko |
| Nagan dagiti umili | Iraki |
| Gobierno | Pederal a parlamentario a republika |
• Presidente | Barham Salih |
• Umuna Ministro | Mustafa Al-Kadhimi |
• Tagabitla ti Konseho dagiti Pannakabagi | Mohamed Al-Halbousi |
| Panakaiwayawayas | |
| Kalawa | |
• Dagup | 438,317 km2 (169,235 sq mi) (Maika-59) |
• Danum (%) | 1.1 |
| Populasion | |
• Karkulo idi 2011 | 30,399,572[1] (Maika-39) |
• Densidad | 73.5/km2 (190.4/sq mi) (125th) |
| GDP (PPP) | Karkulo idi 2011 |
• Dagup | $125.665 billion[2] (Maika-63) |
• Tunggal maysa a tao | $3,826[2] (Maika-126) |
| GDP (nominal) | Karkulo idi 2011 |
• Dagup | $108.418 bilion[2] (Maika-62) |
• Tunggal maysa a tao | $3,301[2] (Maika-110) |
| Gini (2007) | 30.9[3] kalalainganna |
| HDI (2013) |  0.642[4]kalalainganna · Maika-120 |
| Kuarta | Iraki a dinar (IQD) |
| Sona ti oras | UTC+3 (GMT+3) |
| UTC+3 (saan a masursurot) | |
| Pagmanehuan | kanawan |
| Kodigo ti panagtawag | 964 |
| TLD ti internet | .iq |
Ti Irak ket nabeddengan babaen ti Siria iti amianan a laud, ti Turkia iti amianan, ti Iran iti daya, ti Hordania iti abagatan a laud ken ti Kuwait ken Saudi Arabia iti abagatan. Ti Irak ket addaan iti akikid a paset iti aplaya nga agrukod ti 58 km (36 mi) idiay akin-amianan ti Golpo a Presiano. Ti kapitolio na a siudad ket ti Baghdad ken isu daytoy ti sentro a daya iti daytoy a pagilian.
Ti Irak ket addaan kadagiti dua a kangrunaan a karayan, ti Tigris ken ti Euprates, dagitoy ket agayosda iti tengnga ti Irak, agay-ayos dagitoy manipud ti amianan a laud nga agpaabagatan a daya. Dagitoy a karayan ket mangited ti Irak ti pannakabaelna iti agrikultura a dagdaga a maigiddiat kadagiti kadaratan a kaaduan a naisakop iti Akinlaud nga Asia.
Ti Irak ket naam-ammuan babaen ti Griego a toponimo ti 'Mesopotamia' (Daga a nagbaetan iti dua a karkarayan) ken natagtagitaon dagiti nagtultuloy ken nagsasaruno a sibilisasion manipud idi maika-6 a milenio SK. Ti rehion a nagbaetan ti karayan Tigris ken Euprates ket masansan a makunkuna a kas ti duyan ti sibilisasion ken ti nakayanakan ti panagsurat. Kadagiti nadumaduma a paset ti panawen iti pakasaritaanna, ti Irak ket sentro idin dagiti patneng nga Akadio, Sumerio, Asirio, ken dagiti imperio ti Babilonio. Daytoy ket paset pay idi dagiti imperio ti Akuemenida, Helenistiko, Partia, Sasanida, Romano, Rashidun, Umayad, Abasida, Mongol, Sapabida, Apsarida, ken ti Otomano nga Imperio, ken babaen ti Britaniko a turay a kas maysa a bilin ti Liga ti Pagpagilian.[6]
Dagiti moderno a pagbeddengan ti Irak ket kaaduan a namarkaan idi 1920 babaen ti Liga ti Pagpagilian idi ti Otomano nga Imperio ket nabiungbingay babaen ti Tulag ti Sèvres. Ti Irak ket naikabil idi babaen ti turay ti Nagkaykaysa a Pagarian a kas ti Britaniko a Bilin ti Mesopotamia. Ti monarkia ket naipatakder idi 1921 ken ti Pagarian ti Irak ket nakagun-od ti pannakawayawaya manipud ti Britania idi 1932. Idi 1958, ti monarkia ket natuang idi ken napartuat ti Republika ti Irak . Ti Irak ket tinengngel idi babaen ti Partido Ba'ath manipud idi 1968 aginggana idi 2003. Kalpasan ti maysa a panagraut nga indauloan babaen dagiti multinasional a puersa, ti partido Ba'ath ket naikkat idi iti kinabilegna ken natengngel dagiti adu a partido a panagbutos ti parlamento. Ti Amerikano a kaada idiay Irak ket nagpatingga idi 2011.[7] Ti Irak ket pagbalayan ti dua a kasantuan a lugar iti lubong kadagiti Shia: Ti Najaf ken Karbala.[8]
Etimolohia
Ti Arabiko a nagan nga العراق al-ʿIrāq ket naus-usaren manipud ti kasakbayan ti maika-6 a siglo. Adda dagiti nadumaduma a naisingsingasinga tinaudan para iti nagan. Ti maysa ket napetsaan iti Sumerio a siudad ti Uruk (Bibliko a Hebreo Erech) ken isunga kanungpalan ti Sumerio a tinaudan, gaputa ti Uruk ket isu idi ti Akadio a nagan para iti Sumerio a siudad ti Urug, a naglaon ti Sumerio a balikas para iti "siudad", UR.[9][10]
Ti Akin-baba a Mesopotamia ket kankanayon idi a tinawtawagan "ti daga tiIrak" iti Arabiko, a ti kaibuksilanna ket "ti nalames" wenno "naramutan ti nauneg a daga".[11] Idi las-ud tithe mediebal a paset ti panawen, adda met idi ti rehion a tinawtawagan ti ʿIrāq ʿArabī ("Arabiano nga Irak") para iti akin-baba a Mesopotamia ken ʿIrāq ʿajamī ("Ganganaet nga Irak"),[12] para iti rehion a mabirukan idiay Tengnga ken Akinlaud nga Iran.[13] Ti pannakaibaga ket naipakasaritaan a mairaman ti tanap iti abagatn ti Banbanatay Hamrin ken saan a nangiraman ti akin-amianan unay ken dagiti akin-laud unay a paset ti moderno a teritorio ti Irak.[14] Ti panangibaga a Sawad ket inusar pay idi iti nasapa a panawen ti Islamiko para iti rehion ti deposito ti sedimento ti karayan Tigris ken Euprates, a mangigiddiat iti namaga a desierto ti Arabia.
Dagiti nagibasaran
Dagiti akinruar a silpo
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
