Greenland

Ti Greenland (Groenlandes: Kalaallit Nunaat, panangibalikas [kalaːɬit nunaːt]; Danes: Grønland, panangibalikas [ˈkʁɶnˌlænˀ]) ket ti kadakkelan nga isla iti lubong,^[a] a mabirukan iti pagbaetan dagiti taaw Artiko ken Atlantiko, iti daya ti Purpuro ti Artiko ti Kanada. Maysa daytoy nga autonomo a teritorio^[3] iti kaunegan ti Pagarian ti Dinamarka. Uray no daytoy ket pisiograpiko a parte ti kontinente ti Amianan nga Amerika, ti Greenland ket maigimong a maipapan iti politika ken kultura iti Europa (naipangpangruna iti Norwega ken Dinamarka, dagiti bileg ti kolonia, ken ti pay asideg nga isla ti Islandia) para kadagiti ad-adu ngem maysa a milenio.^[4] Kaaduan dagiti agtataeng ket dagiti Inuit, ken dagiti tinaudanda ket manipud iti Alaska babaen ti Akin-amianan a Kanada, ken nagin-inutda a nagtataeng iti ballasiw ti isla babaen ti maika-13 a siglo.^[5]

Greenland
Pagilian nga isla
modeło virtual
Wagayway Eskudo
Ipakita ti mapa ti Greenland Ipakita ti ladawan a mapa ti Greenland Greenland Ipakita ti mapa ti Dinamarka
Nagsasabtan:
Pagilian	Dinamarka
Kapitolio	Nuuk
Gobierno
• Daulo	Jens Frederik Nielsen
Kalawa
• Dagup	2,166,086.00 km2 (836,330.48 sq mi)
Populasion  (Enero 1, 2023)[1]
• Dagup	56,609
• Densidad	0.026/km2 (0.068/sq mi)
Sona ti oras	UTC±00:00, UTC−01:00, UTC−02:00, UTC−03:00, UTC−04:00
Website	naalakkersuisut.gl

Ita nga aldaw, kaaduan a naikonsentrado ti populasion iti abagatan laud ti aplaya, bayat a ti nabati a paset ti sila ket manmano a matagtagitao. Mabingbingay ti Greenland kadagiti lima a munisipalidad – ti Sermersooq, Kujalleq, Qeqertalik, Qeqqata, ken Avannaata. Addaan daytoy kadagiti dua a di nainkorporado a lugar – ti Nailian a Parke ti Amianan daya a Greenland ken ti Thule Air Base. Ti naudi a naibaga, bayat nga iturayan babaen ti Danes, administruen daytoy babaen ti Aero Puersa ti Estados Unidos.^[6] Tallo a pagkapat ti Greenland ket naabbongan babaen ti kaikaisuna a permanente a sabanas ti yelo iti ruar ti Antartika. Iti populasion ti 56,081 (2020),^[7] daytoy ti kabassitan ti populasion a rehion iti lubong.^[8] Agarup a pakgkatlo ti populasion ket agtataeng idiay Nuuk, ti kapitolio ken kadakkelan a siudad; ti maikadua a kadakkelan a siudad iti termino ti populasion ket ti Sisimiut, 320 kilometro (200 mi) iti amianan ti Nuuk.

Natagtagitaon ti Greenland kadagiti pagbabaetan dagiti agarup a 4,500 a tawen babaen dagiti Artiko a tattao a dagiti nagtaudanda ket immakarda idiay manipud iti ammo itan a Kanada.^[9][10] Tinaengan dagiti Nordiko ti di natagtagitao nga akin-abagatan a parte ti Greenland idi rugi ti maika-10 a siglo, ken datida pay a tinaengan ti Islandia. Kanungpalan a naglayag dagitoy a Nordiko manipud iti Greenland ken Islandia, ken nagbalin ni Leif Erikson ti immuna nga ammo nga Europeano a nakaabot iti Amianan nga Amerika iti gangggani a 500 a tawen sakbay a naabot ni Columbus ti Is-isla ti Karibe. Simmangpet dagiti tattao nga Inuit idi maika-13 a siglo. Uray no nagtultuloy nga inimpluensiaan babaen ti Norwega ken dagiti Norwego, ti Greenland ket saan idi a pormal a tinurayan babaen ti balangat ti Norwega aginggana idi 1261. Napukaw dagiti kolonia ti Nordiko idi naladaw a maika-15 a siglo idi nakasanay ti Norwega iti Nangisit a Patay ken napan daytoy iti nakaro a pannakapaay. Iti nabiit kalpasan ti pannakapaayda, idi rugi ti 1499, nabiit a sinukimat ken tinuntonti isla babaen dagiti Portuges, ken ninagananda daytoy iti Terra do Lavrador (kanungpalan a naipakat iti Labrador iti Kanada).^[11]

Dagiti nota

1. Australia ken Antarctica, isuda a dua ket dakdakkel nge ti Greenland, ngem kadawyanda a maikeddeng a kontinental a masa ti daga imbes a dagiti isla.^[2]