Otto von Bismarck

Ni Otto Eduard Leopold, Prinsipe iti Bismarck, Duke iti Lauenburg (1 bril 1815 – 30 Hulio 1898), ammo a kas ni Otto von Bismarck, ket maysa idi a konserbatibo nga Aleman nga estadista a nagituray kadagiti Europeano a pannakibiang manipud idi 1860 aginggana ti pannakaikkatna idi 1890. Kalpasan kadagiti ababa a panagballigi ti gubgubat isu ket nagipagkaykaysa kadagiti nadumaduma nga estado iti maysa a nabileg nga Imperio nga Aleman babaen ti Prusiano a panangidaulo, ken nagpartuat ti maysa a "gantingan iti bileg" a nagpreserba ti kappia idiay Europa manipud idi 1871 aginggana idi 1914.

Otto von Bismarck
Ni Otto von Bismarck idi agtawen iti 75, Agosto 1890
Umuna a Kansilier ti Imperio nga Aleman
Nagakem 21 Marso 1871 – 20 Marso 1890
Monarko	Wilhelm I Friedrich III Wilhelm II
Inunaan ni	Awan (nabangon ti opisina)
Sinaruno ni	Leo von Caprivi
Maika-9 a Ministro Presidente ti Pagarian ti Prusia
Nagakem 23 Septiembre 1862 – 1 Enero 1873
Monarko	Wilhelm I
Inunaan ni	Adolf ti Hohenlohe-Ingelfingen
Sinaruno ni	Albrecht von Roon
Maika-11 a Ministro Presidente ti Pagarian ti Prusia
Nagakem 9 Nobiemre 1873 – 20 Maso 1890
Monarko	William I Frederick III William II
Inunaan ni	Albrecht von Roon
Sinaruno ni	Leo von Caprivi
Pederal a Kansilier ti Kompederasion ti Amianan nga Aleman
Nagakem 1867–1871
Presidente	William I
Inunaan ni	awan (nabangon ti Kompederasion)
Sinaruno ni	Aleman nga Imperio
Maika-23 a Ganganaet a Ministro ti Pagarian ti Prussia
Nagakem 1862–1890
Monarko	William I Frederick III William II
Inunaan ni	Albrecht von Bernstorff
Sinaruno ni	Leo von Caprivi
Dagiti bukod a salaysay
Naiyanak	(1815-04-01)1 Abril 1815 Schönhausen, Prussia
Natay	30 Hulio 1898(1898-07-30) (tawen 83) Friedrichsruh, Imperio nga Aleman
Partido ti politika	Awan
A(s)sawa	Johanna von Puttkamer
Pirma

A kas ti Ministro Presidente ti Prusia idi 1862–90, ni Bismarck ket nanagipaunget ti gubat a nagaramid ti Prusia a nagturay iti Austria ken Pransia, ken nangilinia kadagiti ti likud ti Prusia dagiti babbabassit nga estado ti Aleman. Idi 1867 isu ket nagbalin pay a Kansilier ti Kompederasion ti Amianan nga Alemania. Ni Bismarck ket nangidaremdem ken nagpartuat ti Aleman nga Imperio idi 1871, nga isu ti immuna a nagbalin a Kanselor ken kaaduan a nagtengtengngel kadagiti pannakibiangna aginggana idi inikkat babaen ni Kaiser (Emperador) William II idi 1890. Ti diplomasiana iti Realpolitik ken ti nabileg a panagturayna ket nakaala kaniana ti parbo a nagan a kas ti "Landok a Kanselor". A kas ti inbaga ni Henry Kissinger, "Ti tao iti 'dara ken landok' nagsurat ti prosa iti naisangsangayan a panakaidagus ken kalawag, a maipadpada ti panakaidumdumana kenni Churchill ti panagus-usarna ti pagsasao nga Ingles."^[1]

Isu ket nagusar ti gantingan iti bileg a diplomasia tapno agtultuloy nga agkappia ti Europa idi panawen nga 1870 ken panawen nga 1880. Isu ket nagpartuat ti baro a pagilian ken nagiturong ti nanam-ay nga estado. Dina kinayat ti kolonianismo ngem nagmaredmed a nangipatakder ti ballasiw taaw nga imperio idi indemanda dagiti napilpili a tattao ken pamanunotan ti masa. Ni Bismarck, ket maysa a nagraraem a Luterano ket natalek para iti arina, a gaputi daytoy ket nagited kenni Bismarck ti napno a suportana. Bayat a ti baro nga Aleman nga Imperio ket unibersal a kalintegan a panagbutos ti lallaki, dagiti nabutosan nga opisial ket awan ti agpayso a panagtengngelda ti gobierno. Ni Bismarck di-nagtaltalek ti demokrasia ken nagturay babaen ti napigsa, nasayaat a nasanay a burokrasia nga adda ti bileg a tinegtengngel ti maysa a Junker a napili a tattao a nagirepresenta kadagiti naisanglad nga aristokrasia ti daya.

Ni Bismarck, ket maysa met laeng nga aristokratiko a Junker, nga isu ket adda ti nakarit unay ken mangiturturay a personalidad. Isu ket nagtagikua ti saan laeng a ti napaut a nailian ken internasional a pannakasirmata, ngem ti pay ababa nga abilidad a naigiddanan a mangsalamangka kadagiti adu a narikut a panagrang-ay. A kas ti daulo a kinunkuna dagiti historiador a kas ti "rebolusionario a konserbatismo"^[2] ni Bismarck ket nagbalin a bannuar kadagiti Aleman a nationalista; nagipatakderda kadagiti ginasut a monumento a mangidaydayaw ti ikonko a simbolo ti bnabileg a konserbatibo a dauloan. Dagiti historiador ket dinaydayawda isuna a kas maysa nga estadista timoderasion ken gantingan a nangipatpatuloy ti kapia idiay Europa ken kangrunaan nga akinrebbeng para iti panagkaykaysa ti moderno nga Alenania.

Nasapa a tawtawen

Ni Bismarck idi agtawen ti 21, 1836

Ni Bismarck ket naipasngay idi idiay Schönhausen, iti nabaknang nga estado ti pamilia a naisanglad idiay laud ti Berlin idiay Prusiano a Probinsia iti Saxony. Ti amana, a ni Karl Wilhelm Ferdinand von Bismarck (Schönhausen, 13 Nobiembre 1771 – 22 Nobiembre1845), ket maysa idi nga agtagtagikua ti estado a Junker ken dati a Prusiano nga opisial ti milisia; ti inana, a ni Wilhelmine Luise Mencken (Potsdam, 24 Pebrero 1789 – Berlin), ti nasayaat nga inadalan nga anak ti nangato nga opisial ti gobierno idiay Berlin. Ti lubong ket nakakita kenni Bismarck a kas maysa a tipiko a Prusiano a Junker —ti maysa apanakailadawan nga isu ket nangawawis babaen ti panagkawwes kadagiti uniporme ti militar. Ni Bismarck ket nasayaat idi a naadalan ken kosmopolitano, a nadatonan para iti panakisinnao. Isu ket natarus ti panagsaritana ti Ingles, Pranses, Italiano, Polako, ken Ruso.^[3]

Ni Bismarck nagadal idiay elementaria a pagadalan ti Johann Ernst Plamann,^[4] ken ti sekondaria a pagadalan ti Friedrich-Wilhelm ken Graues Kloster . Manipud idi 1832 aginggana idi 1833 isu ket nagadal ti linteg idiay Unibersidad iti Göttingen nga isu idiay ket kameng ti Kuerpo Hannovera sakbay a simmrek idiay Unibersidad iti Berlin (1833–35).

Idiay Göttingen, ni Bismarck ket nakigayyem ti maysa nga Amerikano nga estudiante a ni John Lothrop Motley.Kalpasan daytoy ni Motley ket nagbalin nga eminente a historiador ken dilomatiko, ken maysa kadagiti kaasitgan a gayyem ni Bismarck. Idi 1839 ni Motley ket nagsurat ti maysa a nobela, ti Namnama ni Morton, wenno ti Laglagip ti maysa a Probinsial a maipanggep ti biag idiay Aleman nga unibersidad nga isu ket nagilanad kenni Bismarck a kas maysa a nadarusodos ken naguapo nga eksentriko, ngem isu pay ket narangkapan unay ken natagirayad nga agtutubo.^[5]

Nupay nagnamnama ni Bismarck nga agbalin a diplomata, isu ket nangirugi ti praktikal a panagsanayna a kas maysa nga abogado idiay Aachen ken Potsdam, ken iti nabiit isu ket nagikkat, nga isu ket immuna a nakaidangran ti karerrna baaben ti pnagalan ti saan a naipalubosan a panagbakasion tapno masasurot kadagiti dua nga Inggles a bababai, nga immuna ni Laura Russell, ti kaanakan a babai ti Duke iti Cleveland, kenni Isabella Loraine-Smith, anak a babai ti nabaknang a padi. Isu ket saan a nangasawa ti daytoy a panawen. Isu ket ket nagserbi pay ti maysa atawen idiay buyot ket nagbalin nga opisial iti Landwehr (reserba), sakbay a nagsubli tapno mangtaripato dagiti estado ti pamiliana idiay Schönhausen idi pimmusay ti inana idi agtawen ti beinte.

Idi agtawen ti agarup a tallopulo ni Bismarck ket adda ti nakaro a pannakigayyemna kenni Marie von Thadden, ti kabarbaro nga asawa ti maysa a gayyemna. Babaen ti panagimpluensia ni Marie, ni Bismarck ket nagbalin a Pietista a Luterano, ken nagisurat kalpasan daytoy ti panawen nga ipupusay ni Marie (manipod ti tipos) isu ket immuna nagkarkararag manipud idi ket ubingpay laeng. Ni Bismarck ket inasawana ti kasinsin a ni Marie', ti nasudi a babai a ni Johanna von Puttkamer (Reinfeld, 11 Abril 1824 – Varzin, 27 Nobiembre 1894) idiay Alt-Kolziglow (moderno a Kołczygłowy) idi 28 Hulio 1847. Ti atiddog ken naragsak a panagassawada ket nagpataud ti tallo nga annakda, ni Herbert (b. 1849), Wilhelm (b. 1852) ken Marie (b. 1847). Ni Johanna ket managbabain, a nagretretiro ken naraem a relihioso a babai—nupay isu ket naam-ammuan para iti natadem a dilana iti naladaw a biagna—ken iti publiko a biag ni Bismarck, sagpaminsan a kinadkadua babaen ti kabsatna a babai a ni Malwine ("Malle") von Arnim.

Dagiti nagibasaran

Paammo

1. Kissinger 2011.
2. Isabel V. Hull, Dagiti Napili a Kumaduaan ni Kaiser Wilhelm II, 1888–1918 (2004) p. 85
3. Charles Lowe (1886). Prinsipe Bismarck: Ti Naipakasaritaan a Biograpia nga Adda ti Dua a Panakailadawan. p. 538.
4. Field 1898, pp. 603–4. sfn error: awan mapuntaan: CITEREFField1898 (tulong)
5. Steinberg 2011, pp. 39–41. sfn error: awan mapuntaan: CITEREFSteinberg2011 (tulong)

Bibliograpia

Biograpiko

• Crankshaw, Edward (1981), Bismarck, The Viking Press.
• Darmstaedter, Friedrich. Ni Bismarck ken ti Panakapartuat ti makadua a Reich (2008)
• Eyck, Erich (1964), Ni Bismarck ken ti Aleman nga Imperio (pakabuklan ken mabirukan a testo).
• Feuchtwanger, Edgar (2002), Bismarck, Dagiti Naipakasaritaan a Biograpia, Routledge, naiyarkibo manipud iti kasisigud idi 2010-04-20, naala idi 2012-07-17, 276 pp., umuna a pangrugian a puntos.
• Gall, Lothar (1986), Bismarck: Ti Puraw a Rebolusionario, 2 tom; kangrunaan nga akademiko a panagadal
• Heuston, Kimberley Burton (2010), Otto von Bismarck: Landok a Kanselor iti Alemania, Franklin Watts.
• Hollyday, FBM (1970), Bismarck, Napalpaliiw dagiti Nalatak a Biag, Prentice-Hall.
• Kent, George O (1978), Ni Bismarck ken dagiti Panawenna, naiyarkibo manipud iti kasisigud idi 2011-09-15, naala idi 2012-07-17.
• Kissinger, Henry A (31 Marso 2011), "Otto von Bismarck, Agturay nga Estadista", The New York Times (book review).
• Lerman, Katharine Anne. Bismarck: Bariweswes iti Bileg. Longman, 2004. ISBN 0-582-03740-9; 312pp
• Ludwig, Emil (1927a), Wilhelm Hohenzollern: Dagiti Kinaudi a Kaiser, New York^{[permanente a natay a silpo]}, popular.
• Ludwig, Emil (1927b), Bismarck: Ti Sarita iti maysa a Makilablaban, Little, Brown, nadayeg.
• Pflanze, Otto (1971) [1963], Ni Bismarck ken ti Panagrangrang-ay ti Alemania, vol. I. Ni Bismarck ken ti Panagrangrang-ay ti Alemania: Ti paset ti Panawen iti Panagkaykaysa, 1815–1871; 3 tomo., 1963–90.
• Pflanze, Otto (Abril 1955), "NiBismarck ken ti Aleman a Nationalismo", Amerikano a Naipakasaritaan a Panagrepaso, JSTOR, 60 (3): 548–66
• Steinberg, Jonathan. Bismarck: Maysa a Biag (Unibersidad ti Oxford a Pagmalditan, 2011), 592 pp; napno a gantingan nga eskolar a biograpia
• Stern, Fritz (1977), Balitok ken Landok: Bismarck, Bleichröder ken ti Panagipatakder ti Aleman nga Imperio, Penguin.
• Taylor, AJP (1969), Bismarck: ti Lalaki ken ti Estadista, New York: Alfred A Knopf.