Օրիոն (տիեզերական աստղադիտարան)

Օրիոն, խորհրդային աստղաֆիզիկական աստղադիտարանների շարք, որոնք օգտագործվել են տիեզերանավերի վրա։ Ընդամենը արձակվել են երկու աստղադիտարան՝ «Օրիոն 1» (1971) և «Օրիոն 2» (1973)։ Աստղադիտարանները նախագծվել են Բյուրականի աստղադիտարանում, Գրիգոր Գուրզադյանի ղեկավարած կոնստրուկտորային բյուրոյում^[1]։

Օրիոն Орион
Տեսակ	տիեզերական աստղադիտակ
Կառավարող	ԽՍՀՄ տիեզերական ծրագիր
Երկիր	ԽՍՀՄ
Հիմնադրվել է՝	1971-1973

Օրիոն 1

Օրիոն 1 տիեզերական աստղաֆիզիկական աստղադիտարանը տեղադրվել է Սալյուտ-1 ուղեծրակայանի վրա։ Աստղադիտարանը շահագործել է 1971 թվականի հունիսին անձնակազմի անդամ Վիկտոր Պացաևի կողմից, ով այսպիսով դարձել է առաջին մարդը, ով օգտագործել է աստղադիտակ Երկրի մթնոլորտից դուրս։

Աստղադիտարանը հնարավորություն է տվել ստանալ պայծառ աստղերի կարճալիք սպեկտրեներ։ Ստացվել են Վեգա և Կենտավրոսի բետա աստղերի սպեկտրոգրամները 2000-ից 3800 Ա ալիքի երկարությունների միջև^[2]։

Օրիոն 2

Օրիոն 2-ը տեղադրվել է Սոյուզ-13 տիեզերանավի վրա 1973 թվականի դեկտեմբերին։ Տիեզերանավը ձևափոխվել էր, որպեսզի դառնա առաջին օդաչուավոր տիեզերական աստղադիտարանը։ Աստղադիտարանը ղեկավարել է անձնակազմի անդամ Վալենտին Լեբեդևը։ Աստղադիտարանի նախագծողը Գրիգոր Գուրզադյանն էր, այն ժամանակ նա աշխատում էր Գառնիի տիեզերական աստղագիտության լաբորատորիայում։ Հազարավոր աստղերի ուլտրամանուշակագույն սպեկտրոգրամներ ստացվել են լայնանկյուն մենիսկի աստղադիտակի միջոցով^[3]։ Ստացվել է մոլորակային միգամածության առաջին ուլտրամանուշակագույն սպեկտրոգրամը (IC 2149), որը բացահայտել է ալյումինի և տիտանի սպեկտրալ գծեր։ Այս տարրերը նախկինում չէին նկատվել մոլորակային միգամածությունում։ Այդ մոլորակային միգամածությունում հայտնաբերվել է նաև երկֆոտոն արտանետում։ Աստղադիտակով հայտնաբերվել է նաև ուշագրավ աստղային կուտակում Կառավար համաստեղությունում^[4]։

Տես նաև

Գրիգոր Գուրզադյան

Ծանոթագրություններ

1. Գրիգոր Գուրզադյանի մասին Հայկական աստղագիտական ընկերության կայքում
2. Gurzadyan, G.A; Ohanesyan, J.B. (1972). «Observed Energy Distribution of alpha Lyra and beta Cen at 2000-3800 Å». Nature. 239 (5367): 90. Bibcode:1972Natur.239...90G. doi:10.1038/239090a0.
3. Gurzadyan, G.A. (1974). «Ultraviolet spectra of Capella». Nature. 250 (5463): 204–205. Bibcode:1974Natur.250..204G. doi:10.1038/250204a0. S2CID 4225026.
4. Gurzadyan, G.A. (1976). «Two-photon emission in planetary nebula IC 2149». Publications of the Astronomical Society of the Pacific. 88: 891. Bibcode:1976PASP...88..891G. doi:10.1086/130041.

Արտաքին հղումներ

• Garni Space museum
• New World Encyclopedia - Space Observatories
• Մարդու ժամանակը. Գրիգոր Գուրզադյան
• «Տիեզերքը ափի մեջ». ԳՐԻԳՈՐ ԳՈՒՐԶԱԴՅԱՆ

Օրիոն 1-ի մասին նյութեր

• Gurzadyan, G.A; Ohanesyan, J.B. (1972). «Observed Energy Distribution of alpha Lyra and beta Cen at 2000-3800 Å». Nature. 239 (5367): 90. Bibcode:1972Natur.239...90G. doi:10.1038/239090a0.
• Gurzadyan, G.A. (1972). «A Magnesium Feature in Ultraviolet Stellar Spectra». Sky & Telescope. 43: 350. Bibcode:1972S&T....43..350G.
• Gurzadyan, G.A.; Ohanesyan, J.B. (1972). «Spectrograms of alpha Lira and beta Cen in the region of 2000-3800A». Space Science Reviews. 13 (4–6): 647–650. Bibcode:1972SSRv...13..647G. doi:10.1007/bf00213498. S2CID 120377893.
• Gurzadyan, G. A.; Ohanesyan, J. B. (1972). «The Use of Synchrotron Radiation in the Energy Calibration of Astronomical Apparatus». Space Science Reviews. 13 (4–6): 642–646. Bibcode:1972SSRv...13..642G. doi:10.1007/bf00213497. S2CID 122182619.
• Gurzadyan, G.A., 1972 On One Principle of Operation of Orbital Observatory by a Cosmonaut, Commun. Byurakan Obs, vol.XLV, p. 5.
• Gurzadyan, G.A., Harutyunian, E.A., 1972 Orbital Astrophysical Observatory Orion, Commun. Byurakan Obs., vol.XLV, p. 12.
• Gurzadyan, G. A.; Ohanesyan, J. B. (1972). «Ultraviolet absorption lines in the spectrum of Vega». Astronomy and Astrophysics. 20: 321. Bibcode:1972A&A....20..321G.
• Gurzadyan, G. A. (1973). «1977 Space astronomy». Vestnik Akad. Nauk SSSR. 6: 66–74. Bibcode:1973VeSSR...6...66G.
• Oberg, J (1977). «Notes on Soviet space astronomy». Sky and Telescope. 53: 92. Bibcode:1977S&T....53...92O.

Օրիոն 2-ի մասին նյութեր

• Gurzadyan, G.A. (1974). «Ultraviolet spectra of Capella». Nature. 250 (5463): 204–205. Bibcode:1974Natur.250..204G. doi:10.1038/250204a0. S2CID 4225026.
• Gurzadyan, G.A. (1974). «On the Possibility of Spectral Classification of Stars by their Ultraviolet Spectrograms». Astronomy and Astrophysics. 35: 493. Bibcode:1974A&A....35..493G.
• Gurzadyan, G.A. (1974). «A Group of Ultraviolet Stars in Auriga». The Observatory. 94: 293. Bibcode:1974Obs....94..293G.
• Gurzadyan, G. A. (1974). «An interesting ultraviolet star discovered by Orion-2». Astrophysics. 10 (3): 236–240. Bibcode:1974Ap.....10..236G. doi:10.1007/bf01001556. S2CID 123076416.
• Gurzadyan, G.A. (1975). «Orion-2: First Scientific Results». Space Science Reviews. 18 (1): 95–139. Bibcode:1975SSRv...18...95G. doi:10.1007/bf00350198. S2CID 122878633.
• Gurzadyan, G.A.; Rustambekova, S.S. (1975). «Silicon-rich stellar envelope?». Nature. 254 (5498): 311–312. Bibcode:1975Natur.254..311G. doi:10.1038/254311a0. S2CID 4197408.
• Gurzadyan, G.A. (1975). «Ultraviolet Chromospheric Lines in the Spectra of Late-Type Stars». Monthly Notices of the Royal Astronomical Society. 172 (3): 617–621. Bibcode:1975MNRAS.172..617G. doi:10.1093/mnras/172.3.617.
• Gurzadyan, G.A. (1975). «Ultraviolet Spectrophotometry of the Emission Star SAO 0400183». Astronomy and Astrophysics. 39: 213. Bibcode:1975A&A....39..213G.
• Gurzadyan, G.A. (1975). «The Ultraviolet Spectrum of Planetary Nebula IC 2149». Monthly Notices of the Royal Astronomical Society. 172: 249–256. Bibcode:1975MNRAS.172..249G. doi:10.1093/mnras/172.1.249.
• Gurzadyan, G.A. (1975). «Ultraviolet Continuous spectra of gamma Cassiopea». Astronomy and Astrophysics. 40: 447–450. Bibcode:1975A&A....40..447G.
• Gurzadyan, G. A. (1975). «Orion 2: first scientific results». Vestnik Akad. Nauk SSSR. 1: 13–24. Bibcode:1975VeSSR...1...13G.
• Gurzadyan, G.A. (1976). «Two-photon emission in planetary nebula IC 2149». Publications of the Astronomical Society of the Pacific. 88: 891. Bibcode:1976PASP...88..891G. doi:10.1086/130041.
• Gurzadyan, G.A.; Jarakyan, A.L.; Krmoyan, M.N.; Kashin, A.L.; Loretsyan, G.M.; Ohanesyan, J.B. (1976). «Space astrophysical observatory Orion-2». Astrophysics and Space Science. 40 (2): 393–446. Bibcode:1976Ap&SS..40..393G. doi:10.1007/BF00640454. S2CID 119454166.
• Gurzadyan, G. A. (1977). «A high-power orbital telescope: What a telescope with a three-meter mirror carried into space can give to science». Vestnik Akad. Nauk SSSR. 12: 80–90. Bibcode:1977VeSSR..12...80G.
• Gurzadyan, G. A., Ultraviolet observations of planetary nebulae, Planetary nebulae. Observations and theory, Proc. IAU Symp.76, Ed.Y.Terzian, p. 79, Dordrecht, D.Reidel Publ., 1978.
• Gurzadyan, G.A. (1979). «Ultraviolet Spectra of Planetary Nebulae». Vistas in Astronomy. 23 (1): 45–67. Bibcode:1979VA.....23...45G. doi:10.1016/0083-6656(79)90007-2.
• Ambartsumian V.A. (ed) Gurzadyan, G.A.; Raushenbach, B.V.; Feoktistov, K.P.; Klimuk, P.I.; Lebedev, V.V.; Maksimenko, A.P.; Gorshkov, K.A.; Savchenko, S.A.; Baryshnikov, G.K.; Pachomov, A.I.; Antonov, V.V.; Kashin, A.L.; Loretsian, G.M.; Gasparyan, O.N.; Chabrov, G.I.; Ohanesian, J.B.; Tsybin, S.P.; Rustambekova, S.S.; Epremian, R.A. Observatory in space "SOYUZ-13"-"ORION-2" . "Mashinostroenie" Publ, Moscow, 1984 (monograph, in Russian).
• Gurzadyan G.A, Ohanesyan, J.B., Rustambekova, S.S. & Epremian, R.A., Catalogue of 900 Faint Star Ultraviolet Spectra, Publ. Armenian Acad. Sci, Yerevan, 1985.
• Oberg, J (1977). «Notes on Soviet space astronomy». Sky & Telescope. 53: 92. Bibcode:1977S&T....53...92O.
• Abt, H.A. (1978). «Spectral types in Gurzadyan's clustering in Auriga». Publications of the Astronomical Society of the Pacific. 90: 555. Bibcode:1978PASP...90..555A. doi:10.1086/130383.
• Furniss, T., Manned Spaceflight Log, Jane's, London, 1986.
• Davies, J. K., Astronomy from Space, PRAXIS Publishing, Chichester, 2002.