Օսմոս

Օսմոս (հուն․՝ ὄσμος - հրում, ճնշում), տարբեր կոնցենտրացիա ունեցող երկու լուծույթներն իրարից և լուծույթը մաքուր լուծիչից միջնորմող կիսաթափանցիկ թաղանթով լուծիչի միակողմանի, ինքնաբերաբար անցումն է (դիֆուզիա) դեպի ավելի խիստ լուծույթ։ Բջջային թաղանթը թափանցելի է միայն խիստ որոշակի նյութերի և անթափանց՝ մի շարք միացությունների, այդ թվում՝ ցիտոպլացմայում գտնվող նյութերի մեծամասնության համար։ Ջուրը բջիջ է թափանցում օսմոսի միջոցով։ Լուծույթի խտության աճմանը զուգընթաց օսմոտիկ ճնշումն աճում է(կախված է նաև ջերմաստիճանից և ծակոտիների մեծությունից)։ Մարդու օրգանիզմում հեղուկների օսմոտիկ ճնշումը հավասար է ${\displaystyle NaCl}$-ի 0.86%-անոց լուծույթի ճնշմանը։ Բուսական բջիջներն օժտված են օսմոտիկ ճնշմամբ, որն արտահայտվում է ցիտոպլազմայի և բջջաթաղանթի վրա բջջահյութի նյութերի ճնշումով։ Այս ճնշմանը հակադրվում է առավելագույնս ձգված բջջաթաղանթի ճնշումը ցիտոպլազմայի վրա (տուրգորային ճնշում)։ Բջջի կողմից ջրի ներծծման ուժգնությունը՝ ներծծող ուժը (${\displaystyle S}$), կախված է բջջում եղած օսմոտիկ ճնշումից (${\displaystyle P}$) և տուրգորային ճնշումից, այսինքն՝ բջջաթաղանթի դիմադրող ուժից (${\displaystyle T}$).

${\displaystyle S=P-T}$, եթե ${\displaystyle P=T}$, ապա ${\displaystyle S=0}$, ուստի ջուրը դադարում է թափանցել բջիջ^[1][2]։

Պատմություն

Ժան Անտուան Նոլլե

Հայտնաբերվել է 1748 թվականին (Ա․ Նոլլե)։ Թաղանթով անցնելու լուծիչի ունակությունը քանակապես բնորոշվում է օսմոտիկ ճնշմամբ։

Եթե թաղանթը թափանցելի է նաև լուծված նյութի համար, ապա այն շարժվում է լուծիչի շարժմանը հակառակ ուղղությամբ՝ լուծույթից լուծիչ։ Դեպի կիսաթափանցիկ պատյանով ամփոփված հեղուկն ուղղված օսմոսը կոչվում էնդօսմոս, հակառակ ուղղվածը՝ էքսօսմոս։

Նշանակություն

Օսմոսը չափազանց կարևոր նշանակություն ունի բուսական և կենդանական աշխարհի համար, բազմաթիվ կարևոր կենսապրոցեսներ իրականանում են օսմոսի շնորհիվ։ Այն կիրառում են պոլիմերների մոլեկուլային զանգվածները որոշելու, կենսաբանական կառուցվածքներն ուսումնասիրելու համար։

Տես նաև

• Օսմոկարգավորում
• Դիալիզ
• Տուրգոր

Ծանոթագրություններ

1. Osmosis, Encyclopædia Britannica on-line
2. Haynie, Donald T. (2001). Biological Thermodynamics. Cambridge: Cambridge University Press. էջեր 130–136. ISBN 0-521-79549-4.

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Օսմոս» հոդվածին։

Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից  (հ․ 12, էջ 566)։