Տեներեի ծառ

Տեներեի ծառ (ֆր.՝ L'Arbre du Ténéré), միայնակ ակացիա (Vachellia tortilis)^[1][2][3], որը ժամանակին համարվում էր Երկրի ամենամեկուսացված ծառը^[4], միակը 400 կմ շառավղով հեռավորության վրա։ Նիգերի հյուսիս-արևելքում գտնվող Սահարա անապատի Տեներե շրջանով անցնող քարավանային երթուղիների ուղենիշն էր, այնքան հայտնի, որ այն և դեպի հյուսիս գտնվող Arbre Perdu (Կորած ծառը) միակ ծառերն են, որոնք ցուցադրվում են 1:4000000 մասշտաբով քարտեզի վրա. Տեներեի ծառը գտնվում էր 40 մետր խորությամբ ջրհորի մոտ։ Այն կոտրվել է 1973 թվականին բեռնատարի վարորդի հարվածից հետո։

Տեներեի ծառ
Տեսակ	անհատական օրգանիզմ, ուշագրավ ծառ և Q115855537?
Երկիր	Նիգեր
Բնակավայր	Tabelot?
Arbre du Ténéré Վիքիպահեստում

Նախապատմություն

Տեներեի ծառը ծառերի խմբից վերջինն էր, որն աճեց, երբ անապատում կլիման ավելի չոր էր, քան այսօր։ Ծառը տասնամյակներ շարունակ միայնակ էր կանգնած։ 1938 – 1939 թվականների ձմռանը ծառի մոտ ջրհոր է փորվել և պարզվել է, որ ծառի արմատները հասել են գրունտային ջրերի մակարդակին, մակերևույթից 33 – 36 մետր (108-118 ֆուտ) ցածր։

Դաշնակցային զորքերի առաքելության հրամանատար Միշել Լեսուրը տեսել է ծառը 1939 թվականի մայիսի 21-ին․

Պետք է տեսնել Ծառը՝ նրա գոյությանը հավատալու համար։ Ո՞րն է դրա գաղտնիքը։ Ինչպե՞ս կարող է այն դեռ ապրել՝ չնայած ուղտերի բազմությանը, որոնք տրորում են նրա կողքերը։ Ինչպե՞ս քարավանի կորած ուղտը չի ուտում իր տերևներն ու փշերը։ Ինչո՞ւ աղի քարավանները առաջնորդող բազմաթիվ տուարեգները չեն կտրում նրա ճյուղերը, որպեսզի կրակ վառեն իրենց թեյը եփելու համար։ Միակ պատասխանն այն է, որ ծառը տաբու է և այդպիսին համարվում է քարավանների կողմից։ Մի տեսակ սնահավատություն կա, տոհմական կարգ, որը միշտ հարգվում է։ Ամեն տարի ազալայները հավաքվում են ծառի շուրջը, նախքան Տեներեի խաչմերուկը հանդիպելը։ Ակացիան դարձել է կենդանի փարոս՝ դա առաջին կամ վերջին ուղենիշն է ազալայի համար, որը Ագադեզից մեկնում է Բիլմա կամ վերադառնում։

Իր L'épopée du Ténéré գրքում, ֆրանսիացի էթնոլոգ և հետախույզ Անրի Լոտեն նկարագրել է իր երկու ճանապարհորդությունները դեպի Տեներեի ծառ։ Նրա առաջին այցը եղել է 1934 թվականին։ Նա նկարագրում է ծառը որպես «ակացիա՝ դեգեներատիվ բնով և հիվանդ տեսքով։ Այնուամենայնիվ, ծառն ունի գեղեցիկ կանաչ տերևներ և մի քանի դեղին ծաղիկներ»։ Նա կրկին այցելեց այն 25 տարի անց՝ 1959 թվականի նոյեմբերի 26-ին, Berliet-Ténéré առաքելությամբ, բայց պարզեց, որ այն մեծ վնաս է կրել մեքենայի հետ բախվելուց հետո։ Նախկինում այս ծառը կանաչ էր և ծաղիկներով, հիմա գունատ, փշոտ և մերկ ծառ է։

Ես չեմ կարող ճանաչել այս ծառը, որը ուներ երկու շատ տարբեր կոճղեր։ Հիմա միայն մեկն է։ Ի՞նչ է պատահել այս դժբախտ ծառին։ Պարզապես Բիլմա գնացող բեռնատարը հարվածել է նրան... բայց բավական տեղ ունի դրանից խուսափելու համար... տաբուն, սուրբ ծառը, որին այստեղ ոչ մի քոչվոր չէր համարձակվի վնասել իր ձեռքով... այս ծառը՝ մեխանիկի զոհ է դարձել...

Մահը և հուշարձանը

Ծառի մետաղական քանդակ (1985)

Նիամեյում գտնվող ծառի մնացորդները պահող տաղավարը

Տեներեի ծառը կոտրվել է 1973 թվականին, ըստ տեղեկությունների, հարբած բեռնատարի վարորդի կողմից^[5][6]։ 1973 թվականի նոյեմբերի 8-ին կոտրված ծառը տեղափոխվեց Նիգերի ազգային թանգարան՝ մայրաքաղաք Նիամեյում։

Պարզ մետաղյա քանդակ, որը ներկայացնում է ծառը, կանգնած է այնտեղ, որտեղ ծառը մի ժամանակ աճել է^[6]։

Ժողովրդական մշակույթում

Քանդակը, որը ներկայացնում է Տեներեի ծառը և վերջինիս պատմությունը, երևում է 2006 թվականի «Լա Գրան» եզրափակիչ ( Մեծ խաղը ) ֆիլմում։ Ֆիլմում մի խումբ տուարեգ քոչվորներ Սահարայում փորձում են էլեկտրաէներգիայի աղբյուր գտնել, որպեսզի դիտեն 2002 թվականի Ֆուտբոլի աշխարհի առաջնության եզրափակիչը Գերմանիայի և Բրազիլիայի միջև, ի վերջո օգտագործելով ծառի քանդակը որպես ժամանակավոր ալեհավաք։

2017-ին մի խումբ արվեստագետներ ստեղծեցին հսկայական, չորս հարկանի բարձր LED քանդակ, որը վերնագրված էր տեներեի ծառը, որը ցուցադրվեց Burning Man-ում։ Քանդակը բաղկացած էր 25000 ձուլված տերևներից, որոնք պարունակում էին 175000 լուսադիոդ^[7]։

Ծանոթագրություններ

1. Riedacker, A. (1993). Physiologie des arbres et arbustes en zones arides et semi-arides: séminaire, Paris-Nancy, 20 mars-6 avril 1990 (French). John Libbey Eurotext. էջ 406. ISBN 2-7420-0019-4. Վերցված է 2009 թ․ օգոստոսի 11-ին. «L'Hote (1961) note dans son article sur l'arbre du Ténéré (Acacia raddiana) que l'on aurait retrouvé ses racines à 30 métres de profondeur.»{{cite book}}: CS1 սպաս․ չճանաչված լեզու (link)
2. Le Roy, Robert (1998). Méhariste au Niger: souvenirs sahariens (French). Karthala Editions. էջ 108. ISBN 2-86537-778-4. Վերցված է 2009 թ․ օգոստոսի 11-ին. «It avait fallu à cet acacia tortilis une belle vigueur et une fameuse chance pour subsister là, seul, jusqu'à élever son feuillage hors de portée des gazelles.»{{cite book}}: CS1 սպաս․ չճանաչված լեզու (link)
3. Kyalangalilwa, Bruce; Boatwright, James S.; Daru, Barnabas H.; Maurin, Olivier; van der Bank, Michelle (2013 թ․ օգոստոսի 1). «Phylogenetic position and revised classification of Acacia s.l. (Fabaceae: Mimosoideae) in Africa, including new combinations in Vachellia and Senegalia». Botanical Journal of the Linnean Society. 172 (4): 500–523. doi:10.1111/boj.12047. ISSN 0024-4074.
4. Wagensonner, Eric (2007 թ․ հունվարի 15). «Eastern Mali to Niger to Timbuktu - 2–19 September 06». Border-Crossings. Վերցված է 2009 թ․ օգոստոսի 11-ին.
5. L'arbre du Ténéré, symbole de la survie dans le Sahara(in French)
6. Molly McBride Jacobson (ed.), "Last Tree of Ténéré", Atlas Obscura, December 4, 2008; accessed 2023.01.09.
7. Kane, Jenny (2017 թ․ հուլիսի 19). «Burning Man tree of lights inspired by world's loneliest tree». Reno Gazette-Journal. Վերցված է 2022 թ․ հոկտեմբերի 17-ին.

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Տեներեի ծառ» հոդվածին։