Վալյադոլիդ

Վալյադոլիդ (իսպ.՝ Valladolid [baʎaðoˈlið]), քաղաք Իսպանիայի հյուսիս-արևմուտքում։ Իսպանիայի պատմամշակութային կենտրոններից։ 13-րդ դարի սկզբից մինչև 17-րդ դարի սկիզբը համարվել է Կաստիլյայի և իսպանական այլ վարչական միավորների միապետերի նստավայր։ Ներկայումս Կաստիլյա և Լեոն ինքնավար համայնքի մեջ գտնվող համանուն պրովինցիայի վարչական կենտրոնն է։ 2013 թվականին բնակչությունը կազմել է 309,714 մարդ^[2][3]։

Անվան այլ կիրառումների համար տե՛ս՝ Վալյադոլիդ (այլ կիրառումներ)

Քաղաք
Վալյադոլիդ
Valladolid
Դրոշ Զինանշան
Երկիր	Իսպանիա
Ինքնավար համայնք	Կաստիլիա և ԼեոնԿաստիլիա և Լեոն
Նահանգ	Վալյադոլիդ
Համայնք	Վալյադոլիդ
Քաղաքապետ	Ֆրանցիսկո Խավիեր Լիոն դե Լա Ռիվա (2007)
Հիմնադրված է	1072 թ.
Մակերես	197,5 կմ²
ԲԾՄ	691 մ
Կլիմայի տեսակ	Միջերկրածովյան կլիմա տաք ամառներով[1]
Խոսվող լեզուներ	Իսպաներեն
Բնակչություն	315 522 մարդ (2010)
Տեղաբնականուն	Vallisoletano Vallisoletana
Ժամային գոտի	UTC+1, ամառը UTC+2
Հեռախոսային կոդ	983
Փոստային դասիչ	47001-47018
Ավտոմոբիլային կոդ	VA
Պաշտոնական կայք	ava.es
Վալյադոլիդ (Իսպանիա)
Վալյադոլիդ Վիքիպահեստում

Անվան ծագումնաբանություն

Գոյություն են անվան առաջացման հետ կապված մի քանի ստուգաբանական տեսակետներ։ Դրանցից մեկի համաձայն՝ "Valladolid" բառը գալիս է Կելտիբերյան լեզվից (Celtiberian language), որտեղ Vallis Tolitum բառը նշանակում է «Ջրերի հովիտ»՝ նկատի ունենալով Վալյադոլիդի հորդառատ գետերը։ Մյուս տեսակետի համաձայն, Վալյադոլիդ քաղաքի անվանումը կապված է VIII դարի իսլամացի խալիֆ Ալ Վալիդի (لد الوليد) անվան հետ, ով 705-715 թվականներին իշխել է իսլամական կայսրությունը, որի մեջ ներառված է եղել Վալյադոլիդ քաղաքի տարածքը^[2]։

Աշխարհագրական դիրք

Վալյադոլիդը գտնվում է Պիսուերգա և Էսգուևա գետերի միախառնման վայրում։ Տեղակայված է խաղողագործությամբ զբաղվող 5 շրջաններում՝ Ռիբերա դել Դուերո, Ռուեդա, Տորո, Տիերա դե Լիոն, Սիգալես։

Պատմություն

Վակեյները կելտական ցեղեր են եղել։ Քաղաքի տարածքում հայտնաբերվել են Կելտիբերյան ցեղի և հռոմեացիների գործունեության հատքեր։ Քաղաքի հիմնական մասը գտնվում է San Miguel y el Rosarillo հրապարակում և շրջապատված է եղել ցանկապատով։ Հնագիտական պեղումների ժամանակն հայտնաբերվել են երեք հնագույն ժամանակաշրջանների հետքեր։

1469 թվականին Կաստիլիայի թագուհի Իզաբելա I-ն ու Արագոնի թագավոր Ֆերդինանդն ամուսնանում են այս քաղաքում․ 15-րդ դարից այն եղել է թագավորական նստավայր։

1506 թվականին Վալյադոլիդում մահացել է Քրիստափոր Կոլումբոսը․ ներկայումս այդ տունը դարձել է ճանապարհորդի թանգարանը։ 1601-1606 թվականներին Ֆիլիպ III թագավորի կողմից այն դարձել է մայրաքաղաք։

Կլիմա

Վալյադոլիդ (1981–2010) Extremes (1971–2010)ի կլիմայական տվյալները
Ամիս	հունվ	փետ	մարտ	ապր	մայ	հուն	հուլ	օգոս	սեպ	հոկ	նոյ	դեկ	Տարի
Ռեկորդային բարձր °C (°F)	17.2 (63)	23.6 (74.5)	25.0 (77)	29.7 (85.5)	34.4 (93.9)	37.6 (99.7)	40.2 (104.4)	39.5 (103.1)	38.2 (100.8)	30.2 (86.4)	23.2 (73.8)	21.4 (70.5)	40.2 (104.4)
Միջին բարձր °C (°F)	8.2 (46.8)	11.2 (52.2)	15.2 (59.4)	16.9 (62.4)	21.0 (69.8)	27.0 (80.6)	30.7 (87.3)	30.1 (86.2)	25.6 (78.1)	18.9 (66)	12.4 (54.3)	8.6 (47.5)	18.8 (65.8)
Միջին օրական °C (°F)	4.2 (39.6)	5.9 (42.6)	9.0 (48.2)	10.7 (51.3)	14.5 (58.1)	19.3 (66.7)	22.3 (72.1)	22.1 (71.8)	18.5 (65.3)	13.2 (55.8)	7.9 (46.2)	5.0 (41)	12.7 (54.9)
Միջին ցածր °C (°F)	0.2 (32.4)	0.7 (33.3)	2.8 (37)	4.6 (40.3)	7.9 (46.2)	11.6 (52.9)	14.0 (57.2)	14.1 (57.4)	11.3 (52.3)	7.6 (45.7)	3.5 (38.3)	1.3 (34.3)	6.6 (43.9)
Ռեկորդային ցածր °C (°F)	−18.8 (−1.8)	−16 (3)	−12.4 (9.7)	−6.5 (20.3)	−5.4 (22.3)	−0.5 (31.1)	2.4 (36.3)	2.4 (36.3)	−0.4 (31.3)	−5.6 (21.9)	−9.2 (15.4)	−12.6 (9.3)	−18.8 (−1.8)
Տեղումներ մմ (դյույմ)	40 (1.57)	27 (1.06)	22 (0.87)	46 (1.81)	49 (1.93)	29 (1.14)	13 (0.51)	16 (0.63)	31 (1.22)	55 (2.17)	52 (2.05)	53 (2.09)	433 (17.05)
Միջ. տեղումների օրեր (≥ 1.0 mm)	6	5	5	8	8	5	2	2	4	8	7	8	68
% խոնավություն	83	72	62	62	60	52	45	48	56	70	79	84	64
Միջին ամսական արևային ժամ	101	147	215	232	272	322	363	334	254	182	117	89	2624
Աղբյուր #1: Agencia Estatal de Meteorología (normals 1981–2010)[4]
Աղբյուր #2: Agencia Estatal de Meteorología (extremes only 1938–2012)[5]

Քույր քաղաքներ

• Ֆլորենցիա,  Իտալիա
• Լեցի,  Իտալիա
• Լիլ,  Ֆրանսիա
• Մորելիա,  Մեքսիկա
• Ֆլորիդա (Օռլանդո),  ԱՄՆ

Ընկեր-քաղաքներ

• Ահմեդաբադ,  Հնդկաստան
• Բոսթոն,  ԱՄՆ
• Գուադալախարա,  Մեքսիկա

Ծանոթագրություններ

1. «Կլիման Վալյադոլիդում». Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ սեպտեմբերի 25-ին. Վերցված է 2014 թ․ դեկտեմբերի 21-ին.
2. Marín, Manuela et al., eds. 1998. The Formation of Al-Andalus: History and Society. Ashgate. ISBN 0-86078-708-7
3. Muhammad ibn Jarir al-Tabari, v. 23 The Zenith of the Marwanid House, transl. Martin Hinds, Suny, Albany, 1990
4. «Valores climatológicos normales. Valladolid» (Spanish). Agencia Estatal de Meteorología. Վերցված է 2014 թ․ օգոստոսի 20-ին.{{cite web}}: CS1 սպաս․ չճանաչված լեզու (link)
5. «Valores extremos. Valladolid Aeropuerto» (Spanish). Agencia Estatal de Meteorología. Վերցված է 2012 թ․ սեպտեմբերի 22-ին.{{cite web}}: CS1 սպաս․ չճանաչված լեզու (link)

Արտաքին հղումներ

• Քաղաքային խորհուրդ Արխիվացված 2012-07-01 Wayback Machine

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Վալյադոլիդ» հոդվածին։