Պրեռաֆայելիտներ

Պրեռաֆայելիտներ (լատին․՝ prae - նախա և Ռաֆայել), նախառաֆայելականներ, 19-րդ դարի 2-րդ կեսի անգլիացի նկարիչներ և գրողներ, որոնց նպատակն էր վերածնել միջին դարերի և Վաղ Վերածննդի («մինչև Ռաֆայելը») արվեստի «անկեղծությունն» ու «միամիտ կրոնականությունը»։

«Պրեռաֆայելիտների եղբայրությունը» (անգլ.՝ Pre-Raphaelite Brotherhood) 1848 թվականին հիմնադրել են բանաստեղծ և գեղանկարիչ Դանթե Գաբրիել Ռոսսետտին, գեղանկարիչներ Ջոն Էվերեթ Միլլեն և Ուիլյամ Հոլման Հանտը, որոնք կրել են Ֆորդ Մեդոքս Բրաունի (նրա միջոցով գերմանացի նազովրեցիների) ազդեցությունը, վայելել Ջոն Ռասկինի աջակցությունը։

Հանդես գալով մշակույթի ռոմանտիկական քննադատությամբ՝ պրեռաֆայելիտների սառը ակադեմիզմին (որի արմատները տեսնում էին Բարձր Վերածննդի արվեստում) հակադրել են նոր ժամանակների գեղագիտության կողմից մերժված, այսպես կոչված՝ «սրբազան հուրը», «կենդանի հավատը»։

Միջին դարերի ոչ պատմական ջատագովությունը և սրա հետ կապված ժամանակակից կյանքի էսթետիգացիայի պահանջը պրեռաֆայելիտներին հանգեցրել է ստեղծագործության մեջ ոճավորման և չափազանցված դեկորատիվության գերակշռության։

Պրեռաֆայելիտների պոեզիան (մասնավորապես Ռոսետտիի) աչքի է ընկնում գեղեցկի նկատմամբ զգայական վերաբերմունքով (որով բանաստեղծներ Ալֆրեդ Թեննիսոնը և Ռոբերտ Բրաունինգը, իսկ հետագայում՝ Ալջերնոն Չարլզ Սուինբեռնը մերձենում են պրեռաֆայելիտներին) և միջնադարյան իտալական գրականությամբ պայմանավորված սիրո սպիրիտուալիստական պաշտամունքով։

«Եղբայրության» կազմալուծումից (1853) հետո, պրեռաֆայելիտների շարժման նոր վերելքը սկսվել է 1850-ական թվականների վերջից, երբ Ռոսսետտիի շուրջ թարմ ուժեր են համախմբվել (նկարիչներ Ուիլյամ Մորիս, Էդվարդ Բերն-Ջոնս, Ուոլտեր Քրեյն, Ջորջ Ֆրեդերիկ Ուոթս և ուրիշներ)։ Պրեռաֆայելիտների գեղանկարչության կերպարային կառուցվածքը դարձել է բարդ միստիկական, զարդապատկերով պաճուճված (Ռոսսետտի, Բերն-Ջոնս)։ Առավել լայն գործունեություն է ծավալել համոզված սոցիալիստ Մոռիսը, որը, հակադրվելով մեքենայական անդեմությանը, ձգտել է վերականգնել ձեռքի «ոգեշունչ» արտադրությունը, գեղեցկացնել առօրյա կենցաղը։ Անգլիական դեկորատիվ-կիրառական արվեստը վերածնելու նպատակով նա իր շուրջն է միավորել բազմաթիվ արվեստագետների (դրանց թվում՝ Ֆորդ Մեդոքս Բրաունին, Արթուր Հյուզին, ճարտարապետ Ուիլյամ Ջեյմս Ուեբբին)։

Պրեռաֆայելիտների գաղափարներն ու կենսափորձը գրականության մեջ (Ուուլտեր Պատեր, Օսկար Ուայլդ) մեծապես ազդել են «դարավերջի» սիմվոլիզմի և էսթետիզմի զարգացման վրա, կերպարվեստում ու դեկորատիվ արվեստում նպաստել «մոդեռն» ոճի հաստատմանը, դրվել սոցիալական պրոցեսում արվեստի «կենսաշինարար» ակտիվ դերի մասին տեսության հիմքում։

Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից (հ․ 9, էջ 425)։

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Պրեռաֆայելիտներ» հոդվածին։