Չիմբորասո
From Wikipedia, the free encyclopedia
Չիմբորասո (իսպ.՝ Chimborazo), հանգած ստրատոհրաբուխ Անդյան լեռների Արևմտյան Կորդիլերայի շրջանում։ Ենթադրվում է, որ վերջին ժայթքումը եղել է մ. թ. 550 թվականին[2]։
| Չիմբորասո | |
|---|---|
 | |
| Տեսակ | ստրատոհրաբուխ և լեռ |
| Երկիր |  Էկվադոր |
| Վարչատարածքային միավոր | Չիմբորասո |
| Վայր | Riobamba Canton? |
| Լեռնաշղթա | Անդեր |
| Բարձրությունը ծովի մակարդակից | 6263,47 մետր[1] |
| Հարաբերական բարձրություն | 4122 մետր |
| Պահպանման տարածք | Chimborazo Fauna Production Reserve? |
6,263 մետր գագաթի բարձրությամբ այն Էկվադորի ամենաբարձր լեռն է։ Հասարակածին մոտ ամենաբարձր կետն է։ Չիմբորասոն ծովի մակարդակից աշխարհի ամենաբարձր լեռը չէ, բայց, գտնվելով հասարակածային ուռուցիկության վրա, այն երկրի կենտրոնից ամենահեռու կետն է։
Ստուգաբանություն
Չիմբորասո լեռան անվան ծագման մասին կան մի քանի տեսություններ։ Քուչուայի կամ Քուեչուայի շատ բարբառներում «չիմբա»-ն նշանակում է «այլ կողմում» որպես «գետի այն կողում» կամ «կետափի հակառակ կողմում»։ Այլ բարբառներում այս բառը արտասանվում է «չիմպա»։ «Չասու»-ն նշանակում է «սառույց» կամ «ձյուն»։ Ըստ տեղացի քուիչուայով խոսողների՝ չիմբորասոն չիմբարազու անվան իսպանացված ձևն է, որը նշանակում է «ձյունն այն կեղմում»[3]։ Այլ տեսության համաձայն՝ այն չապալաչի լեզվի շինգվու (կին) և քուիչուայի րազո (ձյուն/սառույց) բառերի համակցությունն է։ Այլ տեսության համաձայն՝ ջիվարոն լեզվի չիմբո (Աստված/Տիրոջ գահ) բառից է, այսինքն՝ Աստծո սառցե գահ։ Տեղացիները լեռը նաև կոչում են Urcurazu (Urcu-ն քուիչուայով նշանակում է լեռ), այսինքն՝ Սառցե լեռ[4]։
Պատմություն
Մինչև 19-րդ համարվում էր, որ Չիմբորասոն Երկրի ամենաբարձր լեռն է՝ հաշված ծովի մակարդակից։ Այս համբավի պատճառով շատերը փորձել են հասնել լեռան գագաթը 17-18-րդ դարերում։
1746 թվականին հրաբուխը ուսումնասիրել են Ֆրանսիական գեոդեզիական առաքելության ժամանակ։ Խումբը փորձում էր որոշել Երկրի գնդաձևությունը։ Լապլանդիայում մեկ այլ խմբի հետ իրենց համատեղ աշխատաքները ցույց տվեին, որ Երկիրը էլիպսաձև է, ոչ թե գնդաձև։ Սակայն, նրանք չեն հասել Չիմբորասոյի գագաթին։
1802 թվականին Հարավային Ամերիկա իրենցարշի ժամանակ Ալեքսանդր Հումբոլդտը, Աիմե Բոնպլանդի և էկվադորցի Կարլոս Մոնտուդարի ուղեկցությամբ, փորձել են բարձրանալ լեռան գագաթ։
Լեռան իր նկարագրութնից կարելի է դատել, որ նրանք մինչև լեռնային հիվանդության պատճառով հետ դառնալը հասել են 5,875 մ բարձրության, որը նախկինում էկվադորցիների գրանցված արդյունքնեց ամենաբարձրն էր (Ինկերը շատ ավելի են բարձրացել)։ 1831 թվականին Ժան Բատիստ Բուսենգոն և Կոլոնել Հոլը նվաճել են նոր «ամենաբարձր կետ», մոտ 6,006 մ[5][6]։
1880 թվականի հունվարի 4–ին անգլիացի ալպինիստ Էդվարդ Ուիմպերը հասել է Չիմբորասոյի գագաթին[7]։ Ուիմպերի բարձրացած ուղին այժմ հայտնի է Ուիմպերի ուղի անվամբ։ Էդվարդ Ուիմպերը և իր իտալացի ուղեկցողներ Լուիս Կերլն ու Ժան–Անտոինե Կերելը առաջին եվրոպացիներն են, որոնք բարձրացել են 20,000 ֆուտից ավելի բարձր լեռ[8]։ Քանի որ շատ քննադատներ չէին հավատում, որ Ուիմպերը հասել է գագաթին, նա նույն թվականին կրկին բարձրացավ լեռան գագաթ՝ ընտրելով այլ ճանապարհ[9]։
Ծանոթագրություններ
Արտաքին հղումներ
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
