Նոր աշխարհ

Նոր աշխարհ, Ամերիկային տրվող անվանում, որ 15-րդ դարի վերջին տվել են այն եվրոպացիները, ովքեր բացահայտել են Ամերիկան և այն հակադրել Հին աշխարհին` Եվրոպային, Ասիային և Աֆրիկային։ Դա կատարվել է հավանաբար այն պատճառով, որ եվրոպացիներին հայտնի է եղել Հին աշխարհի աշխարհագրությունը, բայց ոչ Նոր աշխարհի։

Հայտնագործման պատմություն

Ավանդության համաձայն` Քրիստափոր Կոլումբոսը մինչև իր կյանքի վերջին օրը հավատացած է եղել, որ բացահայտել է Հնդկաստան տանող նոր ճանապարհ։ Սակայն շուտով տարածվել է կարծիք, որ հայտնաբերվել է ոչ թե Հնդկաստան տանող նոր ճանապարհ, այլ նոր աշխարհամաս։ Այս տեսակետի առաջին տարածողներից մեկը Ամերիգո Վեսպուչին է եղել, ում անունով էլ անվանակոչվել է նոր աշխարհամասը։ Համարվում է, որ Նոր աշխարհ եզրույթը ևս նա է առաջարկել 1503 թվականին, սակայն այդ տեսակետը չի հաստատվել^[1]։

Մի շարք սկզբնաղբյուրներ այս ծառայությունը վերագրում են իտալա-իսպանական պատմագիր Պիետրո Մարտիրե դե Անգիերային (իտալ.՝ Pietro Martire d'Anghiera, իսպ.՝ Pedro Mártir de Anglería), ով Կոլումբոսի առաջին նավարկության մասին պատմող մի նամակում (այն թվագրվում է 1492 թվականի նոյեմբերի 1-ին) արդեն կիրառել է անվանման լատիներեն տարբերակը` «novi orbis», իսկ մեկ տարի անց մեկ այլ նամակում այն փոփոխել` «orbis novus»^[2][3]: 1516 թվականին նա հրատարակել է մի աշխատություն, որը սկսվում է «Նոր աշխարհի մասին...» («De orbe novo…») բառակապակցությամբ^[4]։

1524 թվականին այս եզրն օգտագործել է Ջովանի դա Վերացանոն արդեն ներկայիս Հյուսիսային Ամերիկայի (ԱՄՆ և Կանադա) ափամերձ հատվածներ նավարկությունը բնորոշելիս^[5]։ Ամեն դեպքում, նոր բացահայտումների հետ Նոր աշխարհ արտահայտությունը սկսում են ավելի շատ կիրառել հարավային ամբողջ մայրցամաքը բնորոշելու համար, իսկ 1541 թվականից Ամերիկա անվան հետ այն տարածվել է հյուսիսաին աշխարհամասի վրա` նշելով չորրորդ մայրցամաքը Եվրոպայից, Ասիայից և Աֆրիկայից հետո։

Ներկայումս Նոր աշխարհ արտահայտությունը ավելի քիչ են կիրառում` կիրառելիս էլ ավելի շատ ենթադրվում է ոչ միայն Ամերիկան, այլև Ավստրալիան և Անտարկտիդան։

Ծանոթագրություններ

1. Новый Свет (южн. часть заатлантич. материка) // Большая советская энциклопедия : [в 30 т.] / гл. ред. А. М. Прохоров. — 3-е изд. — М. : Советская энциклопедия, 1969—1978.
2. См. O’Gorman, Edmundo «The Invention of America», 1961, с. 84(անգլ.)
3. См. de Madariaga, Salvador «Vida del muy magnífico señor Don Cristóbal Colón» (5-е изд.), Mexico: Editorial Hermes, 1952, на с. 363: «„новый свет“, […] обозначение, которое Педро Мартир употребил первым».(իսպ.)
4. Цит. по: Thachohn B. Christopher Columbus. — 1903. — Vol. 1. — P. 62.(անգլ.) См. источник: Zerubavel E. Terra Cognita: The Mental Discovery of America". — 2003. — P. 72.(անգլ.)
5. См. «The Written Record of the Voyage of 1524 of Giovanni da Verrazzano as recorded in a letter to Francis I, King of France, July 8th, 1524» Արխիվացված 2006-09-08 Wayback Machine, адаптированный перевод Сюзанны Тарроу из Cellere Codex: Lawrence C. Wroth, ed., «The Voyages of Giovanni da Verrazzano, 1524—1528», Yale, 1970, с. 133—143(անգլ.)