![cover image](https://wikiwandv2-19431.kxcdn.com/_next/image?url=https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0f/Coat_of_arms_of_Armenia.svg/langhy-640px-Coat_of_arms_of_Armenia.svg.png&w=640&q=50)
Մելիքություն
From Wikipedia, the free encyclopedia
Մելիքություն, 16-18-րդ դարերի ավատատիրական իշխանության վարչաձև Արևելյան Հայաստանում։
![]() | |
Նախապատմություն Մ.թ.ա. 2800 - մ.թ.ա. 590 | |
---|---|
Արատտա Մ.թ.ա. 2800~16-րդ | |
Հայասա Մ.թ.ա. 16-13-րդ | |
Վանի թագավորություն Մ.թ.ա. 9-6-րդ | |
Հին շրջան Մ.թ.ա. 590 - մ.թ. 428 | |
Երվանդունիների թագավորություն | |
Մեծ Հայք, Փոքր Հայք, Ծոփք և Կոմմագենե | |
Արտաշեսյանների թագավորություն | |
Արշակունիների թագավորություն | |
Քրիստոնեության ընդունում | |
Ավատատիրության հաստատում | |
Գրերի գյուտ | |
Միջնադար 428 - 1375 | |
Պարսկա-Բյուզանդական տիրապետություն | |
Արաբական տիրապետություն | |
Բագրատունիների թագավորություն | |
Վասպուրական | |
Վանանդ, Լոռի և Սյունիք | |
Կիլիկիայի հայկական թագավորություն | |
Զաքարյան իշխանապետություն | |
Օտար տիրապետություն 1375 - 1918 | |
Խաչենի իշխանություն | |
Կարա-Կոյունլուներ և Ակ-Կոյունլուներ | |
Թուրք-պարսկական տիրապետություն | |
Արևելյան Հայաստանը Ռուսաստանի կազմում | |
Հայոց ցեղասպանություն | |
Հայկական սփյուռք | |
Ժամանակակից պատմություն 1918 - ներկա | |
Հայաստանի առաջին հանրապետություն | |
Լեռնահայաստան | |
Խորհրդային Հայաստան | |
Արցախյան ազատամարտ | |
Հայաստան | |
Արցախի Հանրապետություն | |
Հայաստանի պորտալ |
Ամենահայտնի և հզոր պետական կազմավորումները Արցախի և Սյունիքի մելիքություններն էին, որոնք երբեմն ձևականորեն ներառված էին իրանական գերիշխանության տակ։ Մելիքություններ կային նաև Երևանի, Նախիջևանի, Գանձակի խանություններում, Հյուսիսարևմտյան Պարսկաստանում և այլ վայրերում։ Նշանավոր են եղել Մելիք-Շահնազարյանների Վարանդայի[en], Գեղարքունիքի, Մելիք-Բեգլարյանների՝ Գյուլիստանի, Մելիք-Իսրայելյանների՝ Ջրաբերդի, Հասան-Ջալալյանների՝ Խաչենի, Մելիք-Եգանյանների՝ Դիզակի մելիքությունները։
Արցախի մելիքություններից յուրաքանչյուրում կային սեփական կայազոր, զորքեր և ամրոցներ («սղնախներ»)։ Մելիքներն իրենց տարածքում դատական վեճերի վերաբերյալ որոշումներ էին կայացնում և հարկեր էին հավաքում։ Ղարաբաղի մելիքներն իրենց համարում էին տարածաշրջանում հայոց պետականության վերջին հենակետը։ 18-րդ դարի 20-ական թվականներին գործուն մասնակցություն են ունեցել Սյունիքի և Արցախի ազատագրական կռիվներին։ 1724-1735 թվականներին Արցախի մելիքությունները հերոսական պայքար են մղել Անդրկովկաս ներխուժած թուրքական զորքերի դեմ, ինքնաբերաբար դաշնակից դառնալով Իրանին։ Հաշվի առնելով այդ, Իրանի Նադիր շահը ճանաչել է Արցախի մելիքությունների ինքնիշխան վիճակը և հաստատել նրանց դաշնակցային ինքնավարությունը՝ «մահալ-ե խամսե» (հինգ մահալ՝ «Խամսայի մելիքություններ») անունով։ Արևելյան Հայաստանը Ռուսական կայսրությանը միանալուց հետո մելիքները հիմնականում ճանաչվել են ոչ թե որպես իշխաններ, այլ միայն անտիտղոս ազնվականներ։ Նրանցից շատերը, հատկապես արցախցի մելիքները ներգրավվեցին ցարական բանակի կազմում։