From Wikipedia, the free encyclopedia
Հետանցքի ճաք, անալ ճաք կամ ուղիղ աղու ճաք, հետանցքի պատռվածք կամ դեֆեկտ։ Հետանցքի ճաքը արտահայտվում է զուգարանի թղթի, ներքնաշորի վրա կամ երբեմն զուգարանակոնքում ալ կարմիր արյան հետքերով։ Եթե ճաքը սուր սկիզբ ունի, բնորոշ է արտահայտված ցավ՝ կղազատումից հետո[1], բայց խրոնիկական ճաքի դեպքում ցավի ինտենսիվությունը հաճախ ավելի ցածր է։ Անալ ճաքը հաճախ տեղակայված է լինում հետանցքի հետին պատի կենտրոնում՝ հավանաբար ավելի քիչ արյան մատակարարում ունեցող հատված լինելու պատճառով։ Ճաքի խորությունը կարող է տատանվել լորձաթաղանթից մինչև հետանցքի սեղմանի մկանաթելեր։ Չբուժված խրոնիկական ճաքերը առաջացնում են ծածկոցանման մաշկային հանգույց (պահապան թմբիկ), որը ծածկում է դեֆեկտը և առաջացնում է դիսկոմֆորտ ու ցավ։
Հետանցքի ճաք | |
---|---|
Բժշկական մասնագիտություն | աղեստամոքսաբանություն |
ՀՄԴ-9 | 565.0 |
ՀՄԴ-10 | K60.0 և K60.2 |
Anal fissure Վիքիպահեստում |
Հետանցքի ճաքերի առաջացման ամենատարածված պատճառը ուղիղ աղու լորձաթաղանթի ձգման հնարավորություններից ավել լայնացումն է։
Մակերեսային և փոքր անալ ճաքերը դժվար են ախտորոշվում իրենց քիչ տեսանելի լինելու պատճառով, և մի քանի շաբաթում առաջանում է ինքնալավացում։ Սակայն որոշ հետանցքի ճաքեր դառնում են խրոնիկական, խորը և ինքնուրույն չեն առողջանա։ Չլավացող ճաքի ամենատարածված պատճառը հետանցքի ներքին սեղմանի սպազմն է, որը հանգեցնում է լորձաթաղանթի արյան մատակարարման խանգարման։ Արդյունքում առկա է չլավացող խոց, որը կարող է վարակվել կղանքային մասսաներով։ Մեծահասակների մոտ ճաքերը առաջանում են փորկապությունների, մեծ և պինդ կղանքային մասսաների կամ էլ տևական փորլուծության արդյունքում։ Տարեցների դեպքում անալ ճաքերը առաջանում են այդ շրջանի արյունամատակարարման խանգարման պատճառով։ Կողմնային ճաքերի դեպքում պետք է նկատի ունենալ տուբերկուլոզը, գաղտնի թարախակույտը, լեյկեմիկ ինֆիլտրատները, կարցինոման, ձեռքբերովի իմունային անբավարարության համախտանիշը (ՁԻԱՀ) կամ էլ գրգռված աղու համախտանիշը՝ որպես առաջացման պատճառ[2]։ Սեռական ճանապարհով փոխանցվող որոշ վարակներ կարող են խթանել հյուսվածքների քայքայմանը՝ հանգեցնելով ճաքի։ Հետանցք-ուղիղ աղիքային շրջանի վրա ազդող սեռական ճանապարհով փոխանցվող վարակներից են՝ սիֆիլիսը, հերպեսը, խլամիդիան և մարդու պապիլոմա վիրուսը[3]։
Հետանցքի ճաքի մյուս պատճառներից են՝
Մեծահասակների մոտ հետանցքի ճաքի կանխարգելման նպատակով կարելի է կատարել հետևյալը՝
Նորածինների մոտ տակդիրների հաճախակի փոխելը կանխարգելում է ճաքի առաջացումը։ Քանի որ փորկապությունը ճաքի առաջացման պատճառներից մեկն է, պետք է ապահովել նորածնի հեղուկների ընդունման բավարար քանակություն (օրինակ՝ կրծքի կաթ, ապահովել արհեստական կերեր խառնելուց ջրի ճիշտ չափաբաժիններ)։ Նորածինների մոտ փաստացի առկա ճաքի հիմքում ընկած պատճառի բուժումը արդեն բավարար է լավացման համար։
Հետանցքի ճաքի ոչ-վիրահատական բուժման եղանակները ցուցված են թե՛ սուր և թե՛ քրոնիկ դեպքերում[10][11]։ Օրինակ՝ տեղային կիրառման նիտրոգլիցերինը կամ կալցիումային անցուղիներրի պաշարիչները (դիլտիազեմ), կամ էլ անալ սեղման բոտուլոտոքսինի ներարկում[12]։
Մյուս միջոցներից են՝ նստած բուժիչ լոգանքներ, տեղային ցավազրկողներ, մանրաթելերով հարուստ սննդակարգ և լուծողականներ[13][14]։
Անալ սեղմանը թուլացնող դեղորայքը, որի տեղային կիրառումը նպաստում է լավացման ընթացքին, առաջին անգամ առաջարկվել է 1994 թվականին նիտրոգլիցերինի քսուքի տեսքով[15][16][17][18], այնուհետև կալցիումային անցուղիների պաշարիչներ[19][20], իսկ հաջորդ տարի առաջարկվել է դիլտիազեմի տեղային կիրառումը[21]։ Նիտրոգլիցերինային քսուքների ամենատարածված կողմնակի էֆեկտն է գլխացավը՝ դեղի համակարգային ազդեցության պատճառով, որը սահմանափակում է պացիենտների մոտ կիրառման շրջանակները։
Կոմբինացված վիրաբուժական և դեղորայքային բուժումը, որը կատարվում է վիրաբույժ-կոլոպրոկտոլոգի կողմից, բոտուլոտոքսինի(Բոտոքս) ուղղակի ներարկումն է հետանցքային սեղման՝ նրա թուլացման նպատակով։ Այս բուժումը առաջին անգամ ուսումնասիրվել է 1993 թվականին։ Բոտոքսի ներարկման շատ դեպքերում հիվանդները ստիպված էին որոնել ուրիշ բուժման եղանակ, քանի որ ամեն հաջորդ ներարկում էլ ավելի քիչ արդյունավետ էր դարձնում բուժումը՝ այդ ընթացքում ծախսելով հազարավոր դոլլարներ՝ ընդամենը ժամանակավոր բուժման համար։ Կողմնային սեղմանահատումը համարվում է ճաքի բուժման Ոսկե ստանդարտ[22]։ Համատեղված լինելով դեղորայքային բուժման հետ՝ այս եղանակի էֆեկտիվությունը հասնում է մինչև 98 % բուժելիության[23]։
Վիրահատական միջամտությունը ցուցված է այն հիվանդներին, ովքեր մեկից երեք ամիս ստացել են դեղորայքային բուժում, և այն արդյունավետ չի եղել։ Բուժման եղանակներից վիրահատությունը չի համարվում առաջին ընտրության միջոց։
Վիրահատության հիմնական խնդիրը անալ սեղմանի անբավարարության առաջացումն է։ Անալ սեղմանի անբավարարությունը գազերի, հեղուկ կամ էլ նույնիսկ պինդ կղանքային մասսաներ պահելու անկարողությունն է։ Անբավարարության որոշակի աստիճան կարող է զարգանալ 45 % հիվանդների մոտ՝ վաղ հետվիրահատական շրջանում։ Ամեն դեպքում սեղմանի անբավարարությունը հազվագյուտ դեպքերում է մշտական և հիմնականում թույլ է արտահայտված։ Ռիսկերը պետք է քննարկել վիրաբույժ-պրոկտոլոգի հետ։
Ընդհանուր անզգայացման տակ կատարվող վիրահատությունը անալ սեղմանի դիվուլսիան (ձգում) է (Լորդի վիրահատություն) կամ էլ կողմնային սեղմանահատումը, երբ հետանցքի ներքին սեղմանը հատվում է։ Երկու վիրահատությունների նպատակը սեղմանի սպազմի վերացումն է, այսպիսով՝ հետանցքի լորձաթաղանթի նորմալ արյունամատակարարում ապահովելը։ Վիրահատական միջամտությունը կատավում է ընդհանուր, ողնուղեղային և տեղային անզգայացման պայմաններում։ Անալ սեղմանի ձգումը որոշ դեպքերում կարող է հանգեցնել անբավարարության, այդ պատճառով սեղմանահատումը վիրահատության լավագույն տարբերակն է։
Կողմնային ներքին սեղմանահատումը (սֆինկտերոտոմիա) վիրահատական միջամտության լավագույն ընտրությունն է՝ իր կատարման պարզության և էֆեկտիվության շնորհիվ (~95 %): Այս միջամտության ժամանակ հետանցքի ներքին սեղմանը մասամբ հատվում է՝ հանգեցնելով սպազմի վերացմանը, արյան մատակարարման լավացմանը և ռեգեներացիային։ Տեղային արյունամատակարարման ավելացումը հանգեցնում է ճաքի լավացմանը, իսկ սեղմանի թուլացումը կանխարգելում է նրա կրկնակի առաջացումը։ Վիրահատությունը կատարվում է և՛ ամբուլատոր, և՛ ստացիոնար պայմաններում։ Սֆինկտերոտոմիայի ցավը հիմնականում ավելի քիչ է, քան բուն ճաքի առաջացրած ցավը։ Հիվանդների աշխատունակությունը վերականգնվում է մեկ շաբաթվա ընթացքում։
Կողմնային ներքին սեղմանահատումը, այնուամենայնիվ, ունի պոտենցիալ բարդություններ՝ կապված կտրվածքի լավացման և գազերի, կղանքի պահելու անընդունակության հետ (որոշ վիրահատական հետազոտություններ ապացուցում են անբավարարության առաջացման մինչև 36 % հավանականություն)[24]։
Չնայած կողմնային ներքին սեղմանահատումը կարճաժամկետ ժամանահատվածում համարվում է ապահով միջոց, սակայն նրա երկարատև անվտանգության հետ կապված կան որոշակի մտահոգություններ։ Պանկաջ Գանգը և մյուսները հրապարակեցին հոդված և մետա-վերլուծություն, որում նրանք վերլուծում են երկարաժամկետ անբավարարության անհանգստության պատճառները կողմնային ներքին սեղմանահատումից երկու տարի անց։ Նրանք գտան երկարատև անբավարարության առաջացման 14 % հաճախականություն, այսպիսով՝ հարկավոր է այս մեթոդով բուժում ստացող հիվանդների ճիշտ և զգուշավոր ընտրություն[25]։
Անալ դիլատացիան (հետանցքի լայնացում) կամ Լորդի միջամտությունը օգտագործումից դուրս է մնացել՝ նրա գազերի և կղանքի պահելու անկարողության առաջացման բարձր ռիսկի պատճառով[26]։
Համենայն դեպս վաղ 90-ականներին տվյալ մեթոդի բազմանգամյա կիրառումը ցուցաբերեց բարձր էֆեկտիվություն և բարդությունների ցածր հաճախականություն[27]։ Դրանից հետո առնվազն մեկ ուրիշ ռանդոմիզացված, ստուգիչ խմբերով հետազոտություն է կատարվել, որը ապացուցեց հետանցքի լայնացման և սեղմանի հատման միջև ճաքերի լավացման տեմպերի տարբերության բացակայություն[28], մինչդեռ մեկ ուրիշ հետազոտություն ցույց տվեց անալ դիլատացիայի շնորհիվ բուժման բարձր արդյունավետություն՝ բարդությունների ցածր ռիսկով հանդերձ[29]։
Մեծահասակների մոտ հետանցքի ճաքի հանդիպման հաճախականությունը մոտավորապես 1-ը 350-ի հարաբերակցությամբ է[8]։ Տարածվածությունը հավասարապես բաշխված է և՛ կանանց, և՛ տղամարդկանց մոտ, իսկ տարիքային առավել տարածված է 15-ից 40 տարեկանների մոտ[8]։
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.