Հան դինաստիա

Հան դինաստիա (մ.թ.ա. 206 – մ.թ. 220)՝ չինական կայսերական երկրորդ դինաստիան էր, որ հաջորդեց Ցին դինաստիային (մ.թ.ա. 221 –մ.թ.ա. 207) և նախորդեց Երեք Թագավորություններին (220 –280 թթ.)։ Հան դինաստիայի պատմությունը բաժանվում է երկու շրջանների. Արևմտյան Հան (Ավագ, մ.թ.ա. 206– մ.թ. 25-9) և Արևելյան կամ Ուշ Հան (Կրտսեր, 25 –220)։ Դինաստիան հիմնադրվել է ապստամբների առաջնորդի՝ Լիու Բանի կողմից, ով վարել է հողային տիրույթներն իր ազգականներին և կողմնակիցներին շնորհելու քաղաքականություն, որը և նախապատրաստել է երկրի պառակտումը։ Առաջացած բաժնեկալվածներում տիրել են սեփական զորք, ֆինանսներ, վարչություն ունեցող անկախ արքայիկներ, որոնք դարձել են կայսերական իշխանությանը հակադրվող ուժ։ Կենտրոնական իշխանությունն ամրապնդվել է Ցզին Դիի (մ. թ. ա. 156-141 թվականներ) և հատկապես Ու Դիի օրոք (մ. թ. ա. 140-87 թվականներ)։ Ու Դիի ժամանակ պաշտոնական գաղափարախոսություն է դարձել կոնֆուցիականությունը։ Հան դինաստիայի զավթողական պատերազմների հետևանքով կայսրության սահմանները հարավում հասել են մինչև ժամանակակից Վիետնամի տարածքը, հյուսիսում՝ Գոբի անապատը, արևելքում՝ ծով։ Առևտրական և մշակութային կապեր են հաստատվել Միջին Ասիայի և Հնդկաստանի հետ։ Արևմտյան Հանը կործանվել է «Կարմրահոների» և «Կանաչ անտառների բնակիչների» ապստամբության հետևանքով։ Արևելյան Հանը թուլացել է 184-204 թվականների ժողովուրդների ապստամբության («Դեղին գլխակապերի» ապստամբություն) և վերջնականապես ոչնչացել ռազմաֆեոդալական խմբավորումների պայքարի հետևանքով։ Վերջին կայսր Լյու Սեն (Սյանդի, 189-220 թվականներ) դարձել է զորավար Ցաո Ցաոյի դրածոն, ապա գահընկեց արվել վերջինիս որդի Ցաո Պեից։ Չորս դար տևած Հան դինաստիայի կառավարման ժամանակաշրջանը համարվում է Չինաստանի «ոսկե դարը»^[1]։ Ներկայումս չինացիների մեծ մասն իրենց անվանում է «Հանյան մարդիկ»^[2]։

Արագ փաստեր

Փակել

Ծանոթագրություններ

[1] [1]
Zhou (2003), 34.

[2] [2]
Schaefer (2008), 279.

[1]

[2]