Խորվաթիայի բնական պատմության թանգարան

Խորվաթիայի բնական պատմության թանգարան (խորվ.՝ Hrvatski prirodoslovni muzej, թանգարան Զագրեբ քաղաքում, բնական պատմության ամենահին և ամենամեծ թանգարանը և բնական պատմության հետազոտության, պահպանման և ցուցանմուշների հավաքագրման հիմնական հաստատությունը Խորվաթիայում^[2]։ Թանգարանը գտնվում է Դեմետրովա 1 հասցեում՝ Խորվաթիայի մայրաքաղաքի Գորնի-գրադ (խորվ.՝ Gornji grad) հնագույն թաղամասերից մեկում։ Այն ունի Խորվաթիայի ամենամեծ թանգարանային հավաքածուներից մեկը՝ մեկ միլիոն արտեֆակտներով, այդ թվում՝ ավելի քան 1,1 միլիոն կենդանիներով։ Հիմնադրվել է 1846 թվականին որպես «Ազգային թանգարան»։ Ավելի ուշ Ազգային թանգարանը բաժանվել է հինգ թանգարանների, որոնցից երեքը միավորվել են 1986 թվականին՝ որպես Խորվաթիայի նորաստեղծ բնական պատմության թանգարանի բաժիններ։ Թանգարանում գործում է մեծ գիտական գրադարան, որը բաց է հանրության համար և հրատարակում է Խորվաթիայի բնական պատմության առաջին գիտական ամսագիրը՝ Natura Croatica:

Խորվաթիայի բնական պատմության թանգարան
Տեսակ	բնագիտական թանգարան, թանգարան և մշակութային կառույց
Երկիր	Խորվաթիա
Տեղագրություն	Զագրեբ
Հասցե	Деметрова 1
Հիմնադրվել է	1986
Այցելուներ	23 143 մարդ (2014)[1]
Կայք	hpm.hr​(խորվ.)

Խորվաթիայի բնական պատմության թանգարանի մշտական ցուցադրությունը բաղկացած է հանքաբանական, ժայռաբանական և կենդանաբանական հավաքածուներից, ինչպես նաև գավիթում գտնվող երկու մշտական ցուցանմուշներից՝ Խորվաթիայի քարե քարտեզը և Երկրաբանական սյունը։ Այստեղ են գտնվում Կրապինայի նեանդերթալյան մարդու մնացորդները։

Պատմություն

Թանգարանային հուշատախտակ

Խորվաթիայի բնական պատմության թանգարանի պատմությունը սկսվում է 1846 թվականի սեպտեմբերի 10-ից այսպես կոչված «Ազգային թանգարանի» (խորվ.՝ Narodni muzej) Խորվաթիայի հետ կապված պատմական և նախապատմական առարկաների առաջին թանգարանի հիմնադրմամբ^[3]։ 1867 թվականին այն տեղափոխվում է իր ներկայիս շենքը^[4]։ 19-րդ դարի վերջում Ազգային թանգարանը մեծացել է և բաժանվել է հինգ նոր թանգարանների։ Դրանցից երեքն ընդգրկել են բնական պատմությունը՝ Խորվաթիայի ազգային կենդանաբանական թանգարանը (խորվ.՝ Hrvatski narodni zoološki muzej), երկրաբանական-պալեոնտոլոգիական թանգարանը (խորվ.՝ Geološko-paleontološki muzej) և Հանքաբանական-պետրոգրաֆիական թանգարանը (խորվ.՝ Mineraloško-petrografski muzej): Երեքն էլ տեղակայված են եղել Դեմետրովա փողոցի թիվ 1 շենքում, իսկ 1986 թվականին դրանք միավորվել են Խորվաթիայի բնական պատմության թանգարանում^[3]։

Թանգարանի ներկայիս շենքում նախկինում տեղակայված է եղել Ամադեո թատրոնը՝ Զագրեբի առաջին թատրոնը^[3][5]։ Ստեղծվել է 1797 թվականին Զագրեբի մեծ ժուպան Անտալ Ամադե դե Վարկոնիի կողմից, գործել է մինչև 1834 թվականը։ 2000 թվականին Ամադեո թատրոնը վերագործարկվել է ամենամյա ամառային թատերական ներկայացումների շարքով, որը կոչվում է Scena Amadeo և անցկացվում է թանգարանի գավթում^[6][7]։

Գրադարան

Թանգարանում գործում է մեծ գրադարան, որը բաց է հանրության համար։ Նրա ամենահին գրքերը տպագրվել են Իտալիայում, 17-րդ դարում։ Գրադարանում պահվող ամենահին աշխատանքները ներառում են Ուլիս Ալդրովանդիի, Նիկոլո Գուալտիերիի և Կառլ Լիննեյի աշխատանքները^[8][9]։ Գրադարանը հիմնադրվել է 1868 թվականին թանգարանի նորանշանակ տնօրեն Սպիրիդիոն Բրուսինայի կողմից։ Այն սկսել է գործել Ազգային գրադարանից գնված աննշան հավաքածուի հիման վրա, որտեղ առկա է եղել կենդանաբանության վերաբերյալ ընդամենը երեք գիրք։ Բրուսինան ճանապարհորդել է այն ժամանակվա Ավստրո-Հունգարիայի տարածքում՝ գրքեր հավաքելու նպատակով։ 1875 թվականին թանգարանը ձեռք է բերել Սպլիտի (Խորվաթիա) բժիշկ և հնագետ Ֆրանչեսկո Լանզայի մեծ գրադարանը և բնական պատմության հավաքածուն։ Բրուսինան հրաժարական է տվել 1901 թվականին՝ երեք տարի առաջ հայտնելով, որ գրադարանի հավաքածուն կազմում է 1800 աշխատանք՝ 3948 հատորով։ 1928 թվականին արձանագրվել է, որ գրադարանին է պատկանում 5838 գիրք՝ 9901 հատորով։ Քանի որ Խորվաթիայի անկախության համար մղվող պատերազմի ժամանակ գրադարանը մասնագիտորեն չի սպասարկվել, այդ ժամանակից ի վեր չի գույքագրվել, հայտնի չէ, թե քանի գիրք է այնտեղ պահվում։ 1999 թվականի տվյալներով Խորվաթիայի բնական պատմության թանգարանի գրադարանում առկա է եղել 30000 հատոր և 13100 մենագրություն^[9]։

Ամսագրեր

1885 թվականին Բրուսինան հաջողությամբ նախաձեռնել է հրատարակելու Խորվաթիայի բնական պատմության միության հանդեսը (խորվ.՝ Glasnik Hrvatskoga naravoslovnoga družtva)^[9]։ Ամսագիրը հրատարակվել է 1972 թվականից Bioicum Periodicum անվանումով և նվիրված է կենսաբանությանը և կենսաբժշկությանը, անտառային տնտեսությանը և կենսատեխնոլոգիային^[9][10]։ 1992 թվականին թանգարանը սկսել է հրատարակել Natura Croatica-ն՝ գրախոսվող կենսաբանական և երկրաբանական գիտական ամսագիրը^[11]։ Բնական պատմության ամսագիրը իր տեսակի մեջ առաջինն էր Խորվաթիայում՝ չնայած յոթ բնական պատմության թանգարանների գոյությանը^[3]։ Ամսագիրը հրատարակվում է եռամսյակը մեկ անգլերեն լեզվով և գրախոսվում է ինչպես խորվաթ, այնպես էլ օտարերկրյա գիտնականների կողմից^[9]։

Ֆոնդեր

Տարիքային կարգով հանքային ապարների նմուշներ Ծովային Խորվաթիայից և Գորսկի Կոտարից

Թանգարանը բաժանված է հանքաբանական-քարաբանական, երկրաբանական-հնէաբանական, կենդանաբանական և բուսաբանական բաժինների։ Առաջին երեքը իրավահաջորդներն են 19-րդ դարում Ազգային թանգարանի հիման վրա ստեղծված թանգարանների, իսկ բուսաբանական բաժինը ստեղծվել է 1990 թվականին^[3]։

Թանգարանի ֆոնդերում հաշվառված են ավելի քան 2 միլիոն ցուցանմուշներ՝ օգտակար հանածոներ, բրածոներ և այլ արտեֆակտներ, որոնք հավաքվել են ամբողջ երկրում։ Կենդանաբանական հավաքածուն բաղկացած է 1,135,000 կենդանիների նմուշներից, ներառյալ ԴՆԹ-ի վերլուծության համար նախատեսված հյուսվածքների բանկը^[6][12]։ Այն պարունակում է նաև նեանդերթալացու մնացորդներ, որոնք գտնվել են Կրապինայի մոտակայքում՝ Ազգային թանգարանի նախկին տնօրեն Դրագուտին Գորյանովիչ-Կրամբերգերի կողմից։ Բնօրինակ մնացորդները գտնվում են թանգարանի պահոցում, իսկ պատճենը ցուցադրվում է Կրապինայի թանգարանում^[13][14]։

Թանգարանի մշտական ցուցադրությունն ընդգրկում է հանքաբանական և ժայռագրական հավաքածուներ^[15], ինչպես նաև կենդանիների հավաքածու, որոնց մեծ մասը թվագրվում է 19-րդ դարով^[16]։ Կենդանաբանական հավաքածուն գտնվում է թանգարանի երկրորդ հարկում։ Այն ներառում է միջերկրածովյան վանական փոկի կմախք, շնաձկան, որն ապրել է Ադրիատիկ ծովում, և Ատլանտյան օվկիանոսը՝ թռչուն, որն այսօր ապրում է Արկտիկայում և ենթադրվում է, որ բնադրել է Ադրիատիկում 19-րդ դարում^[16]։

Հանքաբանական և քարաբանական հավաքածուները բաժանված են երեք ցուցահանդեսների։ «Հավաքելուց մինչև թանգարան» (խորվ.՝ Od zbirke do muzeja)՝ ցուցադրում է խորվաթ հանքաբանների և ժայռագետների աշխատանքը պատմության ընթացքում, ներառյալ Լյուդևիտ Վուկոտինովիչի Մոսլավացկա լեռան երկրաբանական քարտեզը Խորվաթիայի կենտրոնական մասում, ինչպես նաև Խորվաթիայի առաջին երկրաբաններից մեկի՝ Ջուրո Պիլարի աշխատանքը։ «Հանքանյութերի կայսրությունը» (խորվ.՝ Carstvo minerala) ներկայացնում է տեղում հավաքված հանքանյութերի հավաքածու՝ ներառյալ ագաթի հավաքածուները Լեպոգլավայից և օպալից՝ հազվագյուտ թանկարժեք քարերից Խորվաթիայում։ «Քարոտ Երկիր մոլորակը» (խորվ.՝ Stjenoviti planet Zemlja) կազմակերպված է ըստ լեռնապարների տիպի և պարունակում է նաև երկնաքարեր, լավա Վեզուվից և սպելեոթեմներ։ 2014 թվականին ցուցահանդեսները հասանելի են դարձել նաև կույրերին^[15]։

Թանգարանի գավթում ներկայացված են երկու ցուցանմուշ՝ Խորվաթիայի քարե քարտեզը (Kamenospisna karta Hrvatske) և Երկրաբանական սյունը (Geološki stup): Խորվաթիայի քարե քարտեզը խճանկարային քարտեզ է, որը հավաքվել է Խորվաթիայում հայտնաբերված քարերի տարբեր կտորներից՝ երկրի տեսքով^[17][18]։

Ցուցահանդեսներ

Խորվաթիայի քարանձավային առյուծի գանգը ցուցադրվում է Խորվաթիայի բնական պատմության թանգարանում

Խորվաթիայի բնական պատմության թանգարանի ցուցահանդեսները ներառում են «Սոնի՝ կենսաբանության և խոհանոցի մեջ»^[3] և «Առյուծի փոսը»՝ ցուցադրելով քարանձավային առյուծի մնացորդները (Panthera leo spelaea), որը գտնվել է Վրտարա Մալեում՝ Դրամալյայի (Խորվաթիա) մոտ գտնվող կարստային քարանձավում։ Մարմնի 3,6 մետր երկարությամբ առյուծը հայտնաբերման պահին հայտարարվել է աշխարհում հայտնաբերված ամենամեծերից մեկը^[19][20]։ Մեկ այլ նշանավոր ցուցանմուշում ներկայացվել է մեգալոդոնի՝ անհետացած շնաձկան վերականգնված պատկերը, որը հայտնաբերվել է հյուսիսային Խորվաթիայի հարթավայրերում, որտեղ ժամանակին գտնվել է Պարաթետիս օվկիանոսը^[21]։ 2006 թվականին թանգարանում տեղի է ունեցել բրիոզոների աշխարհում առաջին ցուցադրությունը՝ «Նեպտունի ժանյակը» վերնագրով^[22]։ 2009 թվականին այցելուները հնարավորություն են ունեցել տեսնելու Պագ կղզու կոկորդիլոսների բրածոները^[23], իսկ 2013 թվականին ցուցադրվել են սլովենացի բուծող Ալես Մլինարին պատկանող ութսուն կենդանի օձեր^[24]։

Թանգարանը մասնակցում է Խորվաթիայի թանգարանային գիշերներ (Noć muzeja) ամենամյա միջոցառմանը, որտեղ հանրությունը տարեկան մեկ գիշեր անվճար մուտք է գործում Խորվաթիայի բազմաթիվ թանգարաններ։ 2014 թվականին թանգարան է այցելել ավելի քան 11000 մարդ^[25]։

Ծանոթագրություններ

1. Posjećenostmuzejau Hrvatskoj 2014. godine — Museum Documentation Center.
2. «Poslanje muzeja» (խորվաթերեն). Zagreb: Museum Documentation Centre. Արխիվացված օրիգինալից 2015 թ․ հոկտեմբերի 9-ին. Վերցված է 2015 թ․ օգոստոսի 10-ին.
3. Balabanić, Josip; Ćaleta, Darija; Vuković, Marijana Prirodoslovni muzeji i znanstveni rad(խորվ.) // Informatica Museologica. — Zagreb: Museum Documentation Centre, 1999. — Т. 29. — № 3—4. — С. 47—54. — ISSN 1849-4277. Архивировано из первоисточника 22 Նոյեմբերի 2015.
4. «About the museum». Zagreb: Museum Documentation Centre. Արխիվացված է օրիգինալից 2015 թ․ սեպտեմբերի 6-ին. Վերցված է 2015 թ․ օգոստոսի 8-ին.
5. «Postanak i ustrojstvo muzeja» (խորվաթերեն). Croatian Natural History Museum. Արխիվացված է օրիգինալից 2015 թ․ նոյեմբերի 22-ին. Վերցված է 2015 թ․ օգոստոսի 6-ին.
6. «O muzeju» (խորվաթերեն). Croatian Natural History Museum. Արխիվացված է օրիգինալից 2015 թ․ նոյեմբերի 22-ին. Վերցված է 2015 թ․ օգոստոսի 6-ին.
7. «Scena Amadeo za dobar večernji provod u Prirodoslovnom muzeju». Večernji list (խորվաթերեն). 2011 թ․ հուլիսի 3. Արխիվացված օրիգինալից 2015 թ․ նոյեմբերի 22-ին. Վերցված է 2015 թ․ օգոստոսի 6-ին.
8. «Knjižnica» (խորվաթերեն). Croatian Natural History Museum. Արխիվացված է օրիգինալից 2015 թ․ հոկտեմբերի 19-ին. Վերցված է 2015 թ․ օգոստոսի 6-ին.
9. Ćaleta, Darija Iz povijesti knjižnice Hrvatskoga prirodoslovnog muzeja(խորվ.) // Informatica Museologica. — Zagreb: Museum Documentation Centre, 1999. — Т. 29. — № 1—2. — С. 45—50. — ISSN 1849-4277. Архивировано из первоисточника 1 Հոկտեմբերի 2015.
10. «Periodicum biologorum». Hrčak. University of Zagreb. Արխիվացված օրիգինալից 2015 թ․ սեպտեմբերի 8-ին. Վերցված է 2015 թ․ օգոստոսի 14-ին.
11. «Natura Croatica». Hrčak. University of Zagreb. Արխիվացված օրիգինալից 2015 թ․ նոյեմբերի 22-ին. Վերցված է 2015 թ․ օգոստոսի 6-ին.
12. «Croatian Natural History Museum». Zagreb: Museum Documentation Centre. Արխիվացված է օրիգինալից 2015 թ․ սեպտեմբերի 6-ին. Վերցված է 2015 թ․ օգոստոսի 6-ին.
13. Sutlić, Korana (2015 թ․ մարտի 31). «Sve tajne zbirke Krapinca o kojoj izvještavaju CNN i New York Times». Jutarnji list (խորվաթերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2015 թ․ հուլիսի 3-ին. Վերցված է 2015 թ․ օգոստոսի 6-ին.
14. Sutlić, Korana (2015 թ․ մարտի 25). «Vučedolska golubica ipak se ne vraća kući». Jutarnji list (խորվաթերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2015 թ․ հուլիսի 2-ին. Վերցված է 2015 թ․ օգոստոսի 6-ին.
15. «Mineraloško petrografski postav» (խորվաթերեն). Croatian Natural History Museum. Արխիվացված է օրիգինալից 2015 թ․ մայիսի 20-ին. Վերցված է 2015 թ․ օգոստոսի 6-ին.
16. «Zoološki postav» (խորվաթերեն). Croatian Natural History Museum. Արխիվացված է օրիգինալից 2015 թ․ օգոստոսի 8-ին. Վերցված է 2015 թ․ օգոստոսի 6-ին.
17. «O muzeju». Zagreb: Museum Documentation Centre. Արխիվացված օրիգինալից 2015 թ․ հոկտեմբերի 9-ին. Վերցված է 2015 թ․ օգոստոսի 8-ին.
18. Kovač, Ivan (2008 թ․ հուլիսի 31). «Grad ipak pristao dati parking-mjesta muzejima». Dalje.hr (խորվաթերեն). Արխիվացված է օրիգինալից 2010 թ․ հունիսի 16-ին. Վերցված է 2015 թ․ օգոստոսի 8-ին.
19. «Najveći spiljski lav izlazi pred javnost». Tportal.hr. Արխիվացված օրիգինալից 2015 թ․ նոյեմբերի 22-ին. Վերցված է 2015 թ․ օգոստոսի 8-ին.
20. «U Dramlju pronađen najveći špiljski lav». Jutarnji list (խորվաթերեն). 2007 թ․ հոկտեմբերի 4. Արխիվացված է օրիգինալից 2015 թ․ նոյեմբերի 22-ին. Վերցված է 2015 թ․ օգոստոսի 8-ին.
21. 'Brezinščak, Renata' Izložba Morski psi – Megalodon, gospodar neogenskih mora(խորվ.) // Informatica Museologica. — Zagreb: Museum Documentation Centre, 2008. — Т. 38. — № 3—4. — С. 86—88. — ISSN 1849-4277. Архивировано из первоисточника 22 Նոյեմբերի 2015.
22. «Neptunova čipka». Jutarnji list (խորվաթերեն). 2006 թ․ ապրիլի 1. Արխիվացված օրիգինալից 2019 թ․ փետրվարի 12-ին. Վերցված է 2019 թ․ փետրվարի 11-ին.
23. Vuleta, Diana (2009 թ․ նոյեմբերի 6). «Na Pagu su živjeli krokodili!». Jutarnji list (խորվաթերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2015 թ․ նոյեմբերի 22-ին. Վերցված է 2015 թ․ օգոստոսի 14-ին.
24. «Kraljevska kobra i etiopska ljutica dopuzale na Gornji grad!» (խորվաթերեն). Večernji list. 2013 թ․ ապրիլի 25. Արխիվացված օրիգինալից 2015 թ․ նոյեմբերի 22-ին. Վերցված է 2015 թ․ օգոստոսի 14-ին.
25. «NOVI REKORD U Noći muzeja više od 350.000 posjetitelja». Jutarnji list (խորվաթերեն). 2014 թ․ փետրվարի 3. Արխիվացված օրիգինալից 2015 թ․ նոյեմբերի 22-ին. Վերցված է 2015 թ․ օգոստոսի 6-ին.