Էլեկտրամագնիսականություն
From Wikipedia, the free encyclopedia
Էլեկտրամագնիսականություն, էլեկտրամագնիսական փոխազդեցություն, չորս հիմնարար փոխազդեցություններից մեկը[1]։ Տերմինը ծագում է հունարեն ἢλεκτρον, «էլեկտրոն»՝ սաթ (էլեկտրաստատիկ երևույթը որպես սաթի հատկություն առաջին անգամ նկարագրել է Թալեսը) և μαγνήτης, «մագնետես»՝ մագնիս բառերից (անտիկ աշխարհում մագնիսական քարերով հայտնի էր փոքրասիական Մագնեսիա հունական քաղաքը)։
Առաջանում է էլեկտրական լիցք ունեցող տարրական մասնիկների, ինչպես նաև էլեկտրանակապես չեզոք, սակայն բաղադրյալ այն մասնիկների միջև, որոնց բաղադրիչ մասնիկներն ունենք էլեկտրական լիցք[2]։ Ժամանակակից տեսակետի համաձայն, լիցքավորված մասնիկների միջև էլեկտրամագնիսական փոխազդեցությունը իրականանում է ոչ թե անմիջականորեն, այլ միայն էլեկտրամագնիսական դաշտի միջոցով։
Էլեկտրամագնիսական դաշտն ի հայտ է գալիս էլեկտրական և մագնիսական դաշտերի տեսքով, որոնք էլեկտրամագնիսականության երկու տարբեր դրսևորումներն են. Փոփոխական էլեկտրական դաշտը ստեղծում է մադնիսական դաշտ, և ընդհակառակը (Էլեկտրամագնիսական ինդուկցիայի Ֆարադեյի օրենք)։
Ըստ դաշտի քվանտային տեսության[3], էլեկտրամագնիսական փոխազդեցությունը հաղորդվում է զանգված չունեցող բոզոնի՝ ֆոտոնի միջոցով (ֆոտոնը կարելի է պատկերացնել որպես էլեկտրամագնիսական դաշտի քվանտային գրգռում)։ Ֆոտոնն ինքը չունի էլեկտրական լիցք, ուստի չի կարող անմիջականորեն փոխազդել այլ ֆոտոնների հետ։ Հիմնարար մասնիկներից էլեկտրամագնիսական փոխազդեցությանը մասնակցում են նաև էլեկտրական լիցք ունեցող մասնիկները՝ քվարկները, էլեկտրոնները, մյուոնները և տաու-լեպտոնը (ֆերմիոն է), ինչպես նաև լիցք ունեցող տրամաչափային W± բոզոնները։
Էլեկտրամագնիսական փոխազդեցությունը տարբերվում է թույլ[4] և ուժեղ[5] փոխազդեցություններից իր հեռազդեցության բնույթով՝ երկու լիցքերի փոխազդեցության ուժը նվազում է հեռավորության երկրորդ աստիճանի օրենքով (տե՛ս Կուլոնի օրենքը)։ Նման օրենքով է նվազում նաև գրավիտացիոն փոխազդեցությունը։ Լիցքավորված մասնիկների էլեկտրամագնիսական փոխազդեցությունը էապես մեծ է գրավիտացիոնից, և միակ պատճառը, որ էլեկտրամագնիսական փոխազդեցությունը մեծ ուժով չի դիտվում տիեզերական բնույթի մասշտաբներում, մատերիայի էլեկտրաչեզոքությունն է, այսինքն՝ Տիեզերքի յուրաքանչյուր տիրույթում դրական և բացասական լիցքերի հավասար քանակով առկայությունը։
Եթե էլեկտրամագնիսական փոխազդեցության շնորհիվ առաջացած ուժերը ձգողական են, ապա երկու կամ ավելի թվով մասնիկներ կարող են կազմել կապված վիճակ։ Այդ հանգամանքն ընկած է մատերիայի հիմնական բաղադրիչ մասերի՝ ատոմների կամ մոլեկուլների գոյության հիմքում։ Յուրաքանչյուր նյութի քիմիական կառուցվածքը, ագրեգատային վիճակը և հատկությունները (ֆեռոմագնիսականություն, գերհաղորդականություն և այլն) պայմանավորված են էլեկտրոնների և միջուկների էլեկտրամագինիսական փոխազդեցությամբ։
Դասական (ոչ քվանտային) շրջանակներում էլեկտրամագնիսական փոխազդեցությունը նկարագրվում է դասական էլեկտրադինամիկայով։
Էլեկտրամագնիսականության տեսական հետևանքները բերեցին հարաբերականության հատուկ տեսության ստեղծմաը։