From Wikipedia, the free encyclopedia
Գիտությունն Իսպանիայում (իսպ.՝ Historia de la ciencia y la tecnología en España) ունի բավականին երկար և յուրահատուկ պատմություն, որը բնութագրվում է տեխնոլոգիական առաջընթացի վաղ շրջանով[1], ինչպես նաև տարբեր գիտական հայտնագործությունների նշանակությամբ և տևողությամբ, լճացման ու անկման հերթագայությամբ[2]։
_04.jpg)
Հաշվի առնելով, որ Պիրենեյան թերակղզու հարավ արևելքում ավելի վաղ է սկսվել նյութականորեն զարգացած անտիկ շրջանի քաղաքակրթությունը, տեխնոլոգիական գործընթացները երկրի այս շրջանում սկսվել են ավելի վաղ։ Կարթագենյան և փյունիկյան աքսորաբնակների նվաճումները աստիճանաբար ներառվում էին Հռոմեական Իսպանիայի մշակույթի կազմի մեջ դրանց ծաղկման շրջանում ( մ.թ. I—II դար )։ Ուշ հռոմեական մշակութային անկումը արտահայտվեց ժողովուրդների Մեծ վերաբնակեցման դարաշրջանում իշխանությունը փոքրաթիվ, բայց բավականին ակտիվ վեստգոթերի կողմից գրավելով։
8-րդ դարում Իբերիայում քաղաքական, տնտեսական և գիտատեխնիկական իշխանությունը անցավ արաբ բերբերական ժողովուրդներին , որոնք ներխուժել էին Աֆրիկայից և ձևավորել Ալ Անդալուս մուսուլմանական պետությունը, որտեղ որոշակի տեղ էր հատկացվում մեծաթիվ իսպանական հրեաներին և պասիվ իբերո հռոմեական մեծամասնությանը (մոսարաբներին)։ 9-11-րդ դարերի միջև ընկած ժամանակահատվածում այս երեք խմբերն ապրում էին համեմատաբար հավասարակշռված մշակութային քաղաքական միջավայրում, չնայած գիտական և տեխնոլոգիական բնագավառում տոն էին տալիս արաբ մուսուլմանական գիտնականները և հայտնագործողները։ Գիտությունը մուսուլմանական Իսպանիայում բնութագրվում էր գործնականության բարձր մակարդակով և տեղական աշխարհագրական ու կլիմայական պայմանների հարմարվողականությամբ։ Նրա հիմնական ուղղվածությունը ճարտարապետությունն էր և գյուղատնտեսությունը (ոռոգման տեխնոլոգիաներ)։ Այդ ժամանակաշրջանում բազմաթիվ արաբական հայտնագործություններ Իսպանիայից անցել է այլ եվրոպական երկրներ։ Իսպանիայում գիտության թույլ կողմը, նրա վառ արտահայտված անհատականացված բնույթն է։ Թույլ զարգացած ինստիտուտները և գիտահետազոտական կենտրոնները չկարողացան ապահովել գիտելիքների համակարգված փոխանցման մակարդակ հետագա առաջընթացի ճանապարհին։
Ռեկոնկիստան ավարտվեց հյուսիսային քրիստոնեական թագավորությունների հաղթանակով։ Քանի որ ռեկոնկիստայում ակտիվ մասակցություն են ունեցել ծագումով Հյուսիսային Եվրոպացիները (ֆրանկները, ֆրանսիացիները, իտալացիները և գերմանացիները), որտեղ սկսվել է ինստիտուցիոնալ գիտության ստեղծումը (համալսարանների ձևավորումը), Իսպանիան կանգնեց գիտական տեխնոլոգիաների եվրոպականացման ճանապարհին, թեև թերակղզու տարբեր տարածաշրջաններում այն ծայրահեղ անհավասարաչափ էր զարգացած։ Հենց այս ժամանակահատվածում է, որ առանձնանում է կատալոնական ազգային մտածելակերպի առանձնահատկությունների վրա հիմնված կատալոնական գիտությունը։ Կատալոնական ազգայնականությունը մեկ մարում է Կաստիլիայի ճնշման ներքո, մեկ էլ վերածնվում հիմնականում հենվելով կատալոնական գիտության առավելությունների վրա։
Այնուամենայնիվ, Իսպանիայի ոսկե դարաշրջանն ընդգրկում է ինչպես Կաստիլիան իր ռազմածովային հզորությամբ, այնպես էլ Արագոնը ուշադրություն դարձնելով տարածաշրջանի սոցիալ տնտեսական զարգացմանը։ 15-րդ դարի վերջին 16-րդ դարի սկզբին իսպանական գիտության ծաղկումը կապված է աշխարհագրական Մեծ հայտնագործությունների ժամանակաշրջանի հետ, որի ընթացքում որոշ ժամանակ Իսպանիային էր պատկանում առաջատարի դերը (Ամերիկայի իսպանական գաղութացում)։ Սակայն երկրի ֆինանսատնտեսական թուլությունը հնարավորություն չտվեց երկար ժամանակ պահպանել առաջատարի դափնիները։ 7-րդ դարի երկրորդ կեսից սկսվում է երկրի գիտատեխնիկական առաջընթացի անկումը, որն ուղեկցվում է աստվածաբանական գաղափարների ազդեցության ներքո (իսպանական ինկվիզիցիան, մորիսկների և մարանների արտաքսումը և այլն)։
Գիտական և տեխնոլոգիական լճացման ժամանակաշրջանը վերջին հաշվով բերեց իսպանական թագի նախկին հեղինակության կտրուկ անկմանը, 1898 թվականի մի շարք գաղութային հակամարտությունների հետևանքով ԱՄՆ-ից կրած ջախջախիչ պարտություններից հետո։ Որպես մխիթարություն մի շարք իսպանական շրջանակներում գաղափարներ ի հայտ եկան այն մասին, որ տեխնոլոգիաները և գիտությունը իրենց հյուսիսեվրոպական հասկացության մեջ վնասակար են Իսպանիայի և Իսպանական ժողովրդի համար, որոնց համար առաջնահերթ են համարվում մարդասիրական իդեալները, զգացմունքների հարուստ ներաշխարհը և հուզական ապրումները։ 1906-1912 թվականներին Միգել դե Ունամունոն արտասանեց իր փառահեղ հակագիտական արտահայտությունը`
 |
¡Que inventen ellos! |  |
«Թող նրանք (հյուսիսային եվրոպացիները) զբաղվեն գյուտարարությամբ (իսկ մենք կօգտվենք դրանցից)։»
Ժամանակակից իսպանիայում տեխնոլոգիական գիտության նկատմամբ հետաքրքրությունը սկսեց վերակենդանանալ վերջին 50 տարիների ընթացքում, բայց դա ավելի շատ համաեվրոպական բնույթ էր կրում և առավելապես գտնվում է անգլո-ամերիկյան գիտական ստեղծագործական միջավայրի ազդեցության ներքո։ Կանաչ տեխնոլոգիաները համարվում են առավել հեռանկարային, հաշվի առնելով արևային և քամու էներգիաների մեծ ներուժը, որով այնքան հարուստ է այս երկիրը։
Վերջին տարիներին Իսպանիան բարձր արդյունքների է հասել ամբողջ աշխարհում, միջազգային գիտական վարկանիշով գրավելով իններորդ տեղը նոր հետազոտությունների քանակով։ 2008 թվականի ճգնաժամի պատճառով 21-րդ դարի երկրորդ տասնամյակում համաշխարհային շուկայում մրցակցության և գոյատևման նպատակով մի շարք ընկերություններ տեղափոխվեցին արտասահման, որն էլ հանգեցրեց գիտահետազոտական աշխատանքներում մասնավոր ներդրումների ավելացմանը։
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
