Ա. Պուշկինի անվան պետական թանգարան

Ալեքսանդր Պուշկինի անվան պետական թանգարան Մոսկվայի թանգարան, նվիրված ռուս բանաստեղծ Ալեքսանդր Պուշկինին։ Բացումը տեղի է ունեցել 1961 թվականին Խրուշչովյան-Սելեզնյովի քաղաքային ազնվական կալվածքի շենքում, որը կառուցվել է 19-րդ դարում^[2]։ Պուշկինի ծննդյան 200-ամյակի կապակցությամբ 1999-ին Գլխավոր շենքն ու հարակից տնտեսական կառույցները միավորվեցին ապակե ատրիումով, որը ձևավորեց միասնական թանգարանային համալիրի տեսքը։ 2018 թվականի դրությամբ թանգարանային ֆոնդը բաղկացած է ավելի քան 200 000 միավոր պահեստից և ներառում է կենցաղային իրեր, բանաստեղծի անձնական իրեր, արվեստի հավաքածու և մասնավոր հավաքածուներ։ Թանգարանի կազմի մեջ մտնում են մասնաճյուղեր՝ Ալեքսանդր Պուշկինի հուշատունը Արբատում, Իվան Տուրգենևի թանգարանը Օստոժենկայում, Վասիլի Պուշկինի տուն-թանգարանը հին Բասմաննայայում, Անդրեյ Բելիի հիշատակի բնակարանը և Դենեժնի նրբանցքի ցուցահանդեսային դահլիճները^[3][4].

Ա. Պուշկինի անվան պետական թանգարան
Տեսակ	գրականության թանգարան, հուշային թանգարան և շենք
Երկիր	Ռուսաստան
Տեղագրություն	Խամովնիկի շրջան
Վայր	Խրուշչովյան-Սելեզնյովի կալվածք[1]
Հասցե	Пречистенка, 12/2Խրուշչովյան նրբանցք և Պրեչիստենկա փողոց
Հիմնադրվել է	1961
Կայք	pushkinmuseum.ru

Պատմություն

Խրուշչովների-Սելեզնյովների կալվածք

Հիմնական հոդված՝ Խրուշչովների-Սելեզնյովների կալվածք

Բարյատինսկի իշխանները, որոնք հողամաս էին ունեցել մինչև 1812 թվականի Մոսկվայի հրդեհը, վաճառել են հրդեհից հետո կիսաքանդ շենքը պաշտոնաթող ենթասպա Ալեքսանդր Խրուշչովին։ Նրա նախաձեռնությամբ 1814-1817 թվականներին տեղամասում կառուցվել է ամպիրային առանձնատուն ճարտարապետներ Դոմենիկո Ժիլյարդի և Աֆանասիա Գրիգորևի նախագծով։ Գլխավոր մասնաշենքի մոտ բարեկարգել են տնտեսական տարածքները և կոտրել այն ժամանակվա նորաձևության դեկորատիվ տաղավարներով փոքրիկ այգին^[5]։ 1840-ական թվականներին կալվածքը անցել է թեյի առևտրով զբաղվող Ռուդակովների ընտանիքին, իսկ հետագայում՝ շտաբի կապիտան Դմիտրի Նիկոլաևիչ Սելեզնյովին։ 1910-ական թվականներին նրա դուստրը կալվածքը հանձնել է Մոսկվայի ազնվականությանը իր ծնողների՝ Աննա և Դմիտրի Սելեզնյովների անվան մանկատան համար^[4]։

1924 թվականից մինչև 1931 թվականը շենքում էր գտնվում խաղալիքների թանգարանը։ 1940 թվականին կալվածքը փոխանցվել է գրական թանգարանին՝ Վլադիմիր Մայակովսկուն նվիրված ցուցադրություն ստեղծելու համար։  1945 թվականից հետո շենքը վերադարձվեց ԽՍՀՄ արտաքին գործերի նախարարության տնօրինությանը, իսկ մի քանի տարի անց այն կրկին անցավ գրական թանգարանին, որը զբաղվում էր Ալեքսանդր Պուշկինի պետական թանգարանի կազմակերպմամբ^[4]։

Տեսարան դեպի ապակե ատրիում, 2009 թվական

Շենքի ճակատը, 2009 թվական

Թանգարանի հիմնադրում

1949 թվականին կալվածքում բացվել է ցուցահանդես, որը կազմակերպել է պետական գրական թանգարանը Ալեքսանդր Պուշկինի ծննդյան 150-ամյակի կապակցությամբ։ Ցուցադրության շրջանակներում ներկայացվել են բանաստեղծի հուշաքանդակները, ինչպես նաև կազմակերպվել են մի շարք հանրային դասախոսություններ։ Ցուցահանդեսի փակումից հետո այն ժամանակվա մշակույթի շատ գործիչներ, ինչպիսիք են Լեոնիդ Լեոնովը, Նիկոլայ Տիխոնովը, Կոնստանտին Ֆեդինը, Դմիտրի Բլագոյը, Սամուել Մարշակը, Միխայիլ Իսակովսկին, Իրակլի Անդրոնովը, Յուրի Զավադսկին, Պավել Կորինը, Գալինա Ուլանովան, Սերգեյ Բոնդին, նամակ են ստորագրել ԽՍՀՄ Նախարարների խորհրդին՝ խնդրելով Ալեքսանդր Պուշկինի կալվածքում թանգարան բացել^[4]։

Մեծ հոկտեմբերի քառասուներորդ տարեդարձի առթիվ խնդրում ենք կրկին բացել Պուշկինի փողոցի թիվ 12 հին տանը ցուցահանդես, որը անարդարացիորեն փակվել էր 1950 թվականին, ԽՍՀՄ Գիտությունների ակադեմիայի հաստատությունների տեղափոխման համար (ներկայումս՝ Սլավոնական ինստիտուտ)։ < ... > Մոսկվան ունի թանգարաններ Լ. Տոլստոյի, Ֆ. Դոստոեւսկու, Ա. Չեխովի, Ա. Գորկու թանգարանները, իսկ ռուսական և համաշխարհային գրականության հպարտությունը, մեծ Պուշկինն է, ծնունդով Մոսկվայից, մայրաքաղաքում չունի իր թանգարանը, թեև Պուշկինի ցուցահանդեսը իր գոյության ընթացքում գրավել է հազարավոր այցելուների, այն մշտական թանգարան դարձնելու առաջարկներով բազմաթիվ գրառումներ են թողել։ Պետական գրական թանգարանը տարիների ընթացքում համառորեն միջնորդում է Կրոպոտկինսկի փողոցում գտնվող թանգարանային առանձնատան փոխանցումը Ա. Ս. Պուշկինի թանգարանին։ Մենք դիմում ենք ԽՍՀՄ նախարարների խորհրդին՝ խնդրելով խորհրդային իշխանության 40-ամյակին դրական լուծում տալ Ալեքսանդր Պուշկինի մշտական մոսկովյան թանգարանի կազմակերպման հարցին, Կրոպոտկինի փողոցի թիվ 12 տանը։

ԽՍՀՄ նախարարների խորհրդին ուղղված մշակույթի գործիչների նամակից^[4]

1957 թվականին ՌԽՖՍՀ նախարարների խորհուրդը հրամանագիր է ստորագրել, որի համաձայն՝ պետական գրական թանգարանում ստեղծվել է Ալեքսանդր Պուշկինի թանգարանը^[4], սակայն արդեն մի քանի ամիս անց թանգարանը հայտարարեցին որպես անկախ հաստատություն։ Առաջին տնօրենը Ալեքսանդր Քրեյնն է, որի ժամանակ մեծածավալ աշխատանք է կատարվել առաջին մշտական ցուցադրության նախապատրաստման ուղղությամբ։ Քրեյնի թիմում ընդգրկված էին նաև գիտաշխատողներ՝ Նատալյա Բարանսկայան, Ե. Մուզան, Ս. Հովչիննիկովան, Ն. Նեչաևան, Ե. Պավլովան, Դ. Կրոպիվնիցկայան, Ն. Վոլովիչը, Ի. Էթկինը, Մ. Կոստովան, Ֆ. Վիշնեւսկին, Ա. Ֆրումկինան, Լ. Վուիչը, Ա.  Տիշեչկինան, Ն. Վինոկուրը, Վ. Գոլդբերգը^[3][5][6]։ Առաջին ցուցահանդեսի բացումը տեղի է ունեցել 1961 թվականին, որից հետո այն հիմք է դարձել մշտական ցուցադրության համար։ Թանգարանի ֆոնդն ստեղծվել է թանգարանի աշխատակիցների ձեռքբերումների, ինչպես նաև կոլեկցիոներներ՝ Ֆելիքս Վիշնևսկու, Յակով Զակի և այլոց օգնությամբ։ Վիշնևսկու գործունեության շնորհիվ հիմնադրամի կազմում ընդգրկվել են Կատերինա Բակունինայի՝ 1813 թվականի Օրեստ Կիպրենսկու մատիտային դիմանկարը, նկարիչ Ալեքսանդր Մոլինարեի Ելենա Դավիդովայի և Վերա Վյազեմսկու ջրաներկ դիմանկարները, ինչպես նաև Պուշկինի ընկեր Մոդեստ Կորֆի պատկերը, որը ստեղծել է Էդուարդ Գաունը։ Յակով Զակը նաև օգնել է թանգարանին հազվագյուտ ցուցանմուշների ձեռքբերման հարցում, իսկ նրա մահից հետո 1971 թվականին թանգարանը լիովին ձեռք է բերել կոլեկցիոների հավաքածուն, որը բաղկացած է 4040 փորագրություններից և վիմագրություններից^[4]։

Առաջին տարիներին Յակով Գրիգորևիչը թանգարան էր գնում գրեթե ամեն օր, ծառայության նման։ Նա օգնեց մեզ նկարագրել մեր ստացած գրեթե ամեն մի թերթիկը։ Նա ձեռքում պահել է ամբողջ մեր հավաքածուն, և նաև մենք ձեռք ենք բերել հիմնադրամի մեծ մասը նրա շնորհիվ։ Նա մեզ ճանապարհներ հուշեց, ընտրության և որոշման խորհուրդ տվեց։

1970-1980-ական թվականներին թանգարանի գործունեությունն ուղղված էր Պուշկինյան վայրերի թանգարանին և նոր մասնաճյուղերի ստեղծմանը։  Այսպիսով, 1986 թվականից սկսած, բացվել է Ալեքսանդր Պուշկինի բնակարանը Արբատում, Վուլֆովի տունը Բեռնովում, Վյազեմսկի իշխանների կալվածքը Օսթաֆևոյում, Անդրեյ Բելիի բնակարանը Արբատում։ 1999 թվականին թանգարանին է հանձնվել Հին Բասմաննայա թիվ 36 առանձնատունը, որտեղ երկար ժամանակ ապրել է բանաստեղծի հորեղբայրը՝ Վասիլի Պուշկինը^[3]։

1996 թվականին սկսվեց շենքի լայնածավալ վերակառուցումը «Մոսպրոմստրոյ» ընկերության ղեկավարությամբ, շենքում փոխեցին ինժեներատեխնիկական կոմունիկացիաները, կառուցեցին թանգարանի ստորգետնյա հատվածը, որտեղ տեղավորվեց այցելուների հանգստի գոտին (զգեստապահարան, բուֆետ, հուշանվերային և գրախանութ), իսկ կալվածքային բակը ստացավ ապակեպատում, որը միավորեց մեկ ամբողջ շինության մեջ առանձին կալվածք^[3][4]։

Պուշկինի ծննդյան 200-ամյակի կապակցությամբ 1999 թվականին թանգարանում անց են կացվել ցուցահանդեսներ՝ «Պուշկինը Բալզակի հյուրն է», «Բալզակ։ Դենդին և ստեղծողը», «Պուշկին։ Միցկևիչ։ Երկու հայացք», «Պուշկին և Գյոթե», «Պուշկին և Գեյնե», «Պուշկին և Հունաստան», «Պուշկին և արևելյան մշակույթ»։ Բանաստեղծի հոբելյանի տոնակատարության շրջանակներում կազմակերպվել են համերգային, հրատարակչական և գիտա-լուսավորչական ծրագրեր, ինչպես նաև վերականգնվել են կերպարվեստի առարկաները թանգարանային ֆոնդից^[3][4]։

2007 թվականին թանգարանը նշեց հիմնադրման 50-ամյակը, որի պատվին պատրաստվել էին «Պարգևներ և նվիրատուներ» և «Ռուսական մենամարտ» ցուցահանդեսները^[3][4]։

Ցուցահանդես

Նկարը՝ Վասիլի Վերեշչագինի «Կրեմլում հրդեհ է» 1887-1898 թվականներ

Հավաքածու

2018 թվականի դրությամբ թանգարանային ֆոնդի կազմում ընդգրկված է ավելի քան 200 000 միավոր պահոց, որոնցից շուրջ 70 000-ը մասնավոր նվերներ են, շատերը ընդունվել են թանգարանի հիմնադրումից հետո առաջին տարիներին։ Արժեքավոր ցուցանմուշների թվում է Պուշկինի մանկության դիմանկարը, Վսևոլոդ Յակուտի կողմից նկարված, Պ. Ֆ. Սոկոլովի Մարիա Վոլկոնսկայան որդու հետ ջրաներկ դիմանկարը, բժիշկների արկղը, որի հետ դոկտոր Նիկոլայ Արենդտը եկել էր մեռնող Պուշկինի մոտ^[3][7]։ Բանաստեղծի անմիջական ժառանգները թանգարանին են փոխանցել նրա որդու՝ Ալեքսանդրի դայակի դիմանկարը, որը ստեղծել Է Սոֆյա Լանսկայան, ինչպես նաև Սերգեյ Ալեքսանդրովիչի թոռան՝ եղջյուրավոր լորնետի լուսանկարը և ժանյակավոր մանժետները, որոնք պատկանել են բանաստեղծ Վերա Մեզենցովայի թոռնուհուն։ Պուշկինի ծոռնուհին՝ Կլոտիլդա ֆոն Ռինտելենը, թանգարանին նվիրել է վեց պատկեր, իսկ Նատալյա Մերենբերգը՝ ինքնակենսագրական վեպի սև ձեռագիրը։ Ցուցահանդեսում ներկայացված է Իսահակ Հանիբալի՝ Պուշկինի հորեղբորորդու միակ հայտնի դիմանկարը և Պուշկինի թոռնուհու Նատալյա Դուբելտի պատկերը՝ Իվան Մակարովի աշխատանքը^{[4][8][9][10]}։

Այլ նվերների թվում են մասնավոր հավաքածուները՝ Իվան Ռոզանովի ռուսական պոեզիայի գրադարանը, Պավել Գուբարը, Տատյանա Մավրինան և Նիկոլայ Կուզմինը, Յակով Զակի էստամպների հավաքածուն և Ագրիպինա Վահանովայի ճենապակին։ 2010-ական թվականներին թանգարանի կազմում ներառվել է գիտնական Լև Կիշկինի կիրառական արվեստի առարկաների հավաքածուն, որը փոխանցվել է թանգարանի արխիվ նրա այրի Նատալյա Սեմիհատովա-Կիշկինայի կողմից^[4][11]։ Արվեստի հավաքածուն ներկայացված է Վասիլի Տրոպինինի, Օրեստա Կիպրենսկու, Կարլ Բրյուլովի, Լև Բաքստի, Կուզմա Պետրովի-Վոդկինի, Կոնստանտին Կորովինի և այլոց կտավներով^[5][12]։

Սրահների ձևավորում

Կալվածքի ինտերիերը, 2000-ական թվականներ

Թանգարանի ինտերիերը, 2012 թվական

Թանգարանի ինտերիերը, 2012 թվական

Պուշկինը և նրա դարաշրջանը նորացված մշտական ցուցադրությունը բացվել է 1997 թվականին՝ բանաստեղծի ծննդյան 200-ամյակի առթիվ և տեղադրվում է կալվածքի գլխավոր տան 15 սրահներում։ Ընդհանուր առմամբ ներկայացված է ավելի քան 4000 միավոր պահոց՝ դիմանկարներ, գրքեր, ձեռագրեր, ինչպես նաև դեկորատիվ-կիրառական արվեստի առարկաներ^[13][14]։ Նոր ցուցադրության գեղարվեստական նախագծի հեղինակ է դարձել հայտնի թանգարանային նախագծող Եվգենի Ռոզենբլյումը, որի մտահղացմամբ ցուցահանդեսի տարածքը կառուցվել է կենսագրական սկզբունքով^[15]։

№ 1 դահլիճը կոչվում է Նախաբան և նվիրված է 18-րդ դարին, երբ ծնվել է բանաստեղծը։  Շենքում ցուցադրվում են ռուս և եվրոպացի վարպետների փորագրությունները, թագավորների, պետական գործիչների և ժամանակի մտածողների դիմանկարները։ Այսպես, այցելուները կարող են տեսնել գրականագետների՝ Միխայիլ Լոմոնոսովի, Դենիս Ֆոնվիզինի, Ալեքսանդր Սումարոկովի, Գաբրիել Դերժավինի, Նիկոլայ Կարամզինի կենդանության ժամանակ եղած հրատարակությունները^[16]։

Ծանոթագրություններ

1. http://www.pushkinmuseum.ru/?q=content/usadba-hrushchevyh-seleznevyh
2. Карнаухова, 2004
3. «О музее». Государственный музей А. С. Пушкина. Վերցված է 2018 թ․ նոյեմբերի 5-ին.
4. «Дом Пушкина». Наше наследие. 2007. Վերցված է 2018 թ․ նոյեմբերի 5-ին.
5. «Государственный музей А. С. Пушкина». Музеи России. Վերցված է 2018 թ․ նոյեմբերի 5-ին.
6. «Государственный музей А. С. Пушкина». Культура.рф. Վերցված է 2018 թ․ նոյեմբերի 5-ին.
7. Ксения Воротынцева (2017 թ․ դեկտեմբերի 18). ««Искусство» собирать». Газета «Культура». Վերցված է 2018 թ․ նոյեմբերի 5-ին.
8. «Государственный музей А. С. Пушкина». ArtTube. Վերցված է 2018 թ․ նոյեմբերի 5-ին.
9. «Государственный музей А. С. Пушкина». Ревизор. Վերցված է 2018 թ․ նոյեմբերի 5-ին.
10. Ольга Кузьмина (2017 թ․ հոկտեմբերի 4). «Мечта поэта. Уникальную реликвию покажут посетителям юбилейной выставки Музея Александра Сергеевича Пушкина». Вечерняя Москва. Վերցված է 2018 թ․ նոյեմբերի 5-ին.
11. «К читателям «Московского журнала. История государства Российского»». Московский журнал. 2017 թ․ հունիսի 21. Վերցված է 2018 թ․ նոյեմբերի 5-ին.
12. «Государственный музей А. С. Пушкина». KudaGo. Վերցված է 2018 թ․ նոյեմբերի 5-ին.
13. «Музей А. С. Пушкина». Узнай Москву. Արխիվացված է օրիգինալից 2018 թ․ նոյեմբերի 25-ին. Վերցված է 2018 թ․ նոյեմբերի 5-ին.
14. «Государственный музей А. С. Пушкина». Олимпиада. Վերցված է 2018 թ․ նոյեմբերի 5-ին.
15. «Обзор». Strana. Արխիվացված է օրիգինալից 2018 թ․ նոյեմբերի 25-ին. Վերցված է 2018 թ․ նոյեմբերի 5-ին.
16. Государственный музей имени А. С. Пушкина. Передача 1 ՅուԹյուբում

Գրականություն

• Карнаухова Л. А. Государственный музей А. С. Пушкина, Москва. — Москва: Белый город, 2004. — 63 с.

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Ա. Պուշկինի անվան պետական թանգարան» հոդվածին։