Արևմտյան Հռոմեական կայսրության անկում

Արևմտյան Հռոմեական կայսրության անկում (նաև անվանում են Հռոմեական կայսրության անկում կամ Հռոմի անկում), գործընթաց, որի ընթացքում տապալվեց Արևմտյան Հռոմեական կայսրությունը, և նրա ենթակայության գտնվող հսկայական տարածքները անցան որոշ ազգերի։ Անկման հիմնական պատճառների մեջ ժամանակակից պատմաբանները դասում են, վերահսկողության թուլացումը, տնտեսության, բանակի, առողջապահության թուլացումը։ "Բարբարոսների" կողմից ճնշման ուժեղացումը դրսից նույնպես կարևոր նշանակություն ունեցավ անկման հարցում։ Սակայն այս պատճառները մինչ այժմ քննարկվում են պատմաբանների կողմից և առաջ են քաշվում նաև այլ վարկածներ^[1][2]։

Հռոմեական հանրապետության և կայսրության փոփոխվող քարտեզ մ. թ. ա. 510-ից մինչև մեր թվարկության 530 թվականը      Հանրապետություն      Կայսրություն      Արևելյան/Բյուզանդական կայսրություն      Արևմտյան կայսրություն

117 թվականին կայսրությունը հասավ իր տարածքային մեծության գագաթնակետին, իսկ 284 թվականին Դիոկղետիանոսը կայսրությունը բաժանեց երկու մասի։ Հիմնական տարածքային կորուսները սկսվեցին 376 թվականին, երբ մեծ տարածք անցավ Գոթերին և այլք։ 476 թվականին, երբ Օդոակրը գահընկեց արեց Հռոմուլոս կայսրին, Արևմտյան Հռոմեական կայսրությունը ուներ չնչին ռազմական, քաղաքական կամ ֆինանսական ներուժ և չէր վերահսկում կայսրության մեծ մասին, որոնք ֆիկտիվ կոչվում էին հռոմեական։ Նվաճելով կայսրությունը, բարբարոսները ստեղծեցին սեփական իշխանությունը կայսրության մեծ մասում։ Սակայն կայսրության անկմամբ նրա մշակութային ժառանգությունը մնում է մինչ օրս։

Պատճառներ

Պատմաբան Էդվարդ Գիբբոնը տվել է անկման պատճառների դասական բնութագրում։ Քրիստոնեության տարածման հետ միասին նա մեծ կշիռ տվեց այլ ներքին խնդիրներին և արտաքին ուժերի կողմից հարձակումներին։ Գերմանացի պատմաբան Ալեքսանդր Դեմանդը համշվում էր 210 տարբեր վարկած, ինչի Հռոմը կործանվեց, իսկ դրանից հետո ծնվեցին նոր մտքեր^[3][4]։ Պատմաբանները դեռևս շարունակում են վերլուծել պատճառները, թե ինչու կայսրությունը կորցրեց վերահսկողությունը հսկայական տարածքների նկատմամբ։ Համեմատություն է կատարվում նաև չինական Հան կայսրության հետ, որը վերածնվեց որպես Մեծ միություն, մինչդեռ Միջերկրական աշխարհը մնաց քաղաքապես տարանջատված։

Ծանոթագրություններ

1. Ward-Perkins, 2007, էջ 1
2. e.g. Why Nations Fail. Acemoglu D and Robinson JA. Profile Books (Random House Inc.) 2012. ISBN 978-1-84668-429-6. pp. 166–175
3. Alexander Demandt: 210 Theories Արխիվացված 2015-03-16 Wayback Machine, quoting A. Demandt, Der Fall Roms (1984) 695.
4. Galinsky, 1992, էջեր 53–73