Աղեն նահատակ, Ըղեն նահատակ, Հղեն նահատակ, Հղեվնյան նահատակ[1], Խաչին տակ, ուխտատեղի և XII-XIII դ.[2] եկեղեցի, գտնվում է Արցախի Ասկերանի շրջանի Կարմիր գյուղից 3 կմ հյուսիս-արևմուտք, բլրակի գագաթին, Բովուրխան լեռան մոտակայքում։ Պահպանվել են եկեղեցին, հյուրատունը և գերեզմանատունը։
 | |
|---|---|
| Տեսակ | եկեղեցի |
| Երկիր |  Արցախ |
| Տեղագրություն | Կարմիրգյուղ |
 | |
 | |
Հին գյուղի հյուսիսային ծայրամասում, բլրի վրա կանգնած է անտաշ քարից փոքր թաղածածկ դահլիճով եկեղեցի (կամ անշուք մատուռ)[3] (չափերը՝ 6,8 x 5,3 x 5,8 մ)։ Այն փոքր, միանավ դահլիճ է, որը կառուցված է կոպիտ սրբատաշ կրաշաղախներից և սպիտակ շիֆերից կրաշաղախով երկար, հարթ սալերից։ Պատերին ամրություն տալու համար կանոնավոր քառակուսիների դասավորությունը փոխարինվում է հարթ սալերի թեք շարքով տեղերում։ Մուտքը կառուցված է սև ավազաքարից սրբատաշ քարերով։ Շինարարության հետ կապված ստույգ մանրամասները մեզ հայտնի չեն։ Թաղը հենված է հարավային և հյուսիսային պատերին տեղադրված հորիզոնական քիվի վրա։ Կամարի և կոնքոսի նման դասական իրականացումը թույլ է տալիս եկեղեցու սկզբնական կառուցվածքը վերագրել XI-XIII դարերին։ Դատելով արևմտյան պատի մեջ կառուցված խաչքարերից՝ այն հետագայում վերականգնվել է։ Եկեղեցուն արևմուտքից կից՝ հարավային մուտքով հյուրասրահը բազմաթիվ խաչքարերից, խաչքարերով ու տապանաքարերով եզակի «պատկերասրահ» է։Ընդ որում, խաչքարերից կարելի է առանձնացնել IX-X դարերի, XII-XIII դարերի և XVI-XVII դարերի խաչքարեր, ինչպես նաև XVI-XVII դարերի տապանաքարեր։ Հիշատակման արժանի են XII-XIII դարերի երկու խաչքարեր՝ ատաղձագործի քանդակով և զինված ձիավորի տեսարանով և խնջույքով, ինչպես նաև տապանաքարեր, որոնցում պատկերված է մայրը երեխաների հետ և հերկելու տեսարան։ Խաչքարերը տեղադրված են ոչ միայն եկեղեցու ներսում, այլև դրսում, մասնավորապես մուտքի մոտ և մոտակա գերեզմանատանը, որոնց ընդհանուր թիվը մեկ տասնյակից ավելի է։
Եկեղեցուց ոչ հեռու մի ժամանակ կանգնեցված էր պարսպապատ խաչքար։ Դրա վրա գրված էր.
 |
«520 (1071) տարի. Ամենակալ Տիրոջ կամքով... ես՝ Գրիգոր... իմ վանական եղբայրներին Աստծո... զորության խաչը... Ներսես հայր սուրբ Հովհաննեսի հայրապետության ներքո... աղոթեմ» |  |
Եկեղեցու մուտքի դիմաց կառուցվել է հյուրատուն ուխտավորների համար 1861 թ.։
Եկեղեցուց մոտ 100 մ հեռավորության վրա է գտնվում IX-XIV դարերին բնորոշ համանուն գերեզմանոցը, խաչքարերով ու տապանաքարերով, իսկ ստորին մասում գյուղատեղին, որը փաստացի գոյատևել է մինչև XIX, հաշվի առնելով այստեղ գտնվող աղբյուրրի վրայի արձանագրությունը:
Եկեղեցու Աղեն, Ըղեn, Հղեվնյան անվանման շուրջ մեզ են հասել տարբեր ավանդազրույցներ, ըստ մի տարբերակի թշնամինները մի հղի կնոջ են սպանել, այդտեղից էլ տեղանքը կոչվել է հղի կնոջ նահատակման վայր, այն է հղեն կամ ըղեն նահատակ: Երկրորդ վարկածի համաձայն՝ Լենկ Թեմուրի դեմ պաշտպանական կռիվներում շատերի հետ նահատակվել է գյուղի աղան (տանուտերը), ում դին գյուղացիները թաղել են բլրի վրա, նրա հիշատակին եկեղեցի կառուցել և այս վայրը անվանել Ըղեն նաատակ, այսինքն՝ աղայի նահատակության վայրը[5][6]։
Կարմիր գյուղի պատմության և մշակույթի անշարժ հուշարձանների ցանկում նշված է NK2/169 համարի տակ։
- Մկրտչյան Շ․, 1980 - Լեռնային Ղարաբաղի պատմա-ճարտարապետական հուշարձանները, Երևան, 1980։
- Կարապետյան Ս․, 1983 - Արցախի որմնափակ խաչքարերը, Էջմիածին, 1983։
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
