From Wikipedia, the free encyclopedia
Ֆիլիպ Մելանխթոն (գերմ.՝ Philipp Melanchton, փետրվարի 16, 1497[1][2], Բրեթեն[3] - ապրիլի 19, 1560[1][2], Վիտենբերգ, Սրբազան Հռոմեական կայսրություն[3]), գերմանացի հումանիստ, աստվածաբան և ուսուցիչ, ավետարանական բարենորոգիչ, լյութերական աստվածաբանության համակարգարար, Լյութերի ընկեր։
Իրական ազգանունը՝ Շվարցերդ (Schwartzerdt կամ Schwarzerd): Ծնվել է զենքի վաճառքով զբաղվողի և վաճառականի դստեր ընտանիքում. Յոհան Ռեյխլինի աշակերտը և մեծ եղբորորդին։ 12 տարեկան հասակում ընդունվել է Հայդելբերգի համալսարան, 1514 թվականին ստացել է մագիստրոսի աստիճան Տյուբինգենի համալսարանից և այնտեղ դասախոսել հռոմեական դասականների և հունարենի քերականության մասին[8]։ Այդ ժամանակ, այդ ժամանակաշրջանի հայտնի հումանիստ և փիլիսոփա Էրազմ Ռոտերդամցին հրապարակեց Նոր Կտակարանի իր թարգմանությունը։ Այս թարգմանությամբ սկիզբ դրվեց Մելանխթոնի կողմից Աստվածաշնչի տեքստը ուսումնասիրելու համար։
1509 թվականից, առանց իր մեծ ազգականի ազդեցության, իրական ազգանվան փոխարեն, նա սկսեց օգտագործել իր թարգմանությունը հունարեն` Մելանխթոն (Μελάγχθων; երկուսն էլ նշանակում են «սև երկիր», «սևահողեր»), որի ներքո նա մտավ պատմության մեջ։
1520 թվականին նա ամուսնացավ Վիտենբերգի քաղաքապետի դստեր՝ Կատարինա Կրապի հետ։
Նույնիսկ ամուսնությունից առաջ Ռեյխլինի ջանքերով Մելանխտոնը ստացավ Վիտենբերգի համալսարանի հունական ֆակուլտետի ամբիոնը, որտեղ նա հանդիպել է Լյութերին։ Իր բացման դասախոսության մեջ, «De corrigendis adolescentiae studiis» (1518), որը գերմանական դպրոցի պատմության դարաշրջան էր, նա ուրվագծեց իր մարդասիրական ծրագիրը, որը հաստատեց Լյութերը։ Լյութերի հետ ընկերակցությունը սկսվեց Մելանխթոնի մոտ Լյութերի՝ 1518 թվականի գարնանը Լայպցիգի ժամանակ Էկկի հետ բանավեճի ժամանակ։ Այդ ժամանակվանից ի վեր, չնայած ժամանակավոր տարաձայնություններին, այս բարեկամությունը չի ընդհատվել մինչև Լյութերի մահը, նրանց բարեկամությունը հիմնականում պայմանավորված էր հենց Ֆիլիպի նուրբ բնավորությամբ։ Լյութերը նպատակ ուներ, որ նա լինի իր իրավահաջորդը, և Լյութերի մահից հետո (1546) Մելանխթոնը իսկապես կանգնեց լյութերանիզմի գլխին։ Նրա մահից հետո Մելանխթոնը թաղվեց Լյութերի գերեզմանի մոտ։
Քանի որ Մելանխթոնը հայտնի է որպես Լյութերի ընկեր, որը նաև ազդում է նրա աստվածաբանական աշխատությունների մեկնաբանությանը, Մելանխտոնի աստվածաբանության առանձնահատկությունները կարևորելու համար օգտակար է նշել Լյութերի հետ նրա տարաձայնությունները.
Մելանխտոնը կազմել է մի շարք քաղաքական և աստվածաբանական տրակտատներ, որոնք կարևոր նշանակություն են ունեցել ռեֆորմացիայի ժամանակ։ Դրանցից էին.
1545 թվականին Մելանխթոնը կազմել է «վիտենբերգյան ռեֆորմացիան», որտեղ կաթողիկոսներին մեծ զիջումներ է արել եկեղեցու եպիսկոպոսաց կազմակերպության նկատմամբ։
Ներկա գտնվելով ավետարանական պաշտոնյաների բոլոր հիմնական ժողովներին, Մելանխթոնը գործուն մասնակցություն է ունեցել Սաքսոնիայի և Մեյսենի բարեփոխումների ներդրմանը, Նյուրնբերգի, Լայպցիգի, Ենայի, Տյուբինգենի, Ֆրանկֆուրտի եկեղեցական և դպրոցական գործերի կառուցմանը։ Նրա համբավը այնքան մեծ էր, որ Հռոմի Պապ Ֆրանցիսկոսը և Հենրի VIII-ը նրան հրավիրեցին Ֆրանսիա և Անգլիա` եկեղեցական գործերը կանոնակարգելու համար, բայց Մելանխթոնը հրավերները մերժեց։
Մի կողմից, Ֆ.Մելանխթոնը միշտ և ամենուր հանդես էր գալիս որպես զիջող միջնորդ, որը հակված էր զգալի զիջումների, միայն թե պահպաներ խաղաղությունն ու միասնությունը. նա հատկապես համակրում էր շվեյցարացի բարենորոգիչներին և 1535 թվականից ավելի վճռական է դառնում Կալվինի հայացքների հանդեպ` հաղորդության մասին ուսմունքի մեջ. մասնակցում էր նաև լայպցիգյան ինտերիմի մշակմանը։ Չնայած Լյութերի մահից հետո Մելանխթոնին գրեթե ամբողջությամբ անցավ ողջ այն հեղինակությունը, որով շրջապատված էր բարեփոխման հիմնադիրը, սակայն դա բավարար չէր զսպելու Լյութերի օրթոդոքսալ հետևորդների ատելությունը, որոնք վրդովված էին Մելանխթոնի՝ խիստ-լյութերական ուսմունքներից շեղումներով։ Նախքան Մելանխթոնի մահը, նրան հետապնդեց «աստվածաբանների զայրույթը» (rabies theologorum). նրան մեղադրում էին կաթոլիկ տեսակետների հակվածության մեջ։
Մյուս կողմից, Ֆ.Մելանխթոնը հավանություն է տվել հերետիկոսների մահապատժին. Սերվետի այրումը Ժնևի կալվինիստների կողմից նա անվանել է «բարեպաշտ և ողջ սերնդի համար պատվարժան օրինակ»։
Լյութերական Գերմանիայում գերիշխած օրթոդոքսալ ուղղությունը երկար ժամանակ խոչընդոտել է Մելանխթոնի՝ որպես բարեփոխիչի արժանիքների ճանաչմանը։ Բայց նրա նշանակությունը որպես «Գերմանիայի ուսուցիչ» (Praeceptor Germaniae) երբեք չի վիճարկվել։ Հենց նա է մշակել համալսարանի կանոնադրությունը, որն իր մեջ ներառում էր վերանորոգված եկեղեցու աստվածաբանների և ծառայողների վերապատրաստումը, ինչպես նաև տեղյակ էր հին գրականության և հռետորական մշակույթի մասին[10]։ Գերմանական դպրոցը, ինչպիսին այն եղել է XVI-XVIII դարերից, նրա միջոցով ստացել է իր ամուր սարքը և օրինակ ծառայել նաև Հիսուսյանների համար։ Այն, սակայն, ամենևին էլ բնօրինակը ստեղծում չէր, այլ այն մտքերի իրականացումը, որոնք ի սկզբանե գերիշխում էին գերմանական հումանիզմի վրա։ Սովորում էին լատիներեն, որպեսզի այն գործածեն նամակ գրելիս և բանավոր խոսքում, սովորում էին հունարեն, որպեսզի կարողանան բնագիր Նոր Կտակարանը կարդալ, և այդ նպատակների համար ամեն ինչ այլևս անցել է հետին պլան։ Դպրոցների և համալսարանների համար Մելանխթոնը կազմել է հունարեն և լատինական քերականության դասախոսություններ, տրամաբանություն, հռետորաբանություն և բարբառագիտություն, աստվածաբանություն, էթիկա, ֆիզիկա և հոգեբանություն, որոնք լայնորեն օգտագործվում էին և ծառայում էին որպես օրինակ։ Որպես հիմք նա վերցրեց Արիստոտելին` այս «մեթոդի միակ վարպետին»։ Շատ դեպքերում, Արիստոտելը, ըստ Մելանխթոնի, համաձայն է հայտնության հետ. որտեղ սա չկա, պետք է մնա Արիստոտելը։ Մելանխթոնը մնաց կոորդինատների երկրակենտրոն համակարգի արիստոտել-պտղոմեական ուսմունքի կողմնակիցը, նույնիսկ Կոպեռնիկոսի համակարգի գալուստից հետո. Մելանխթոնը այս վերջինս համարեց «չար և աստվածահայր կարծիք» և հավատաց, որ կառավարությունը պարտավոր է ճնշել նրան։
1865 թվականին Վիտենբերգում գտնվող Մելանխթոն քաղաքում հուշարձան է տեղադրվել։ 1883 թվականին Լայպցիգում բացված Բարեփոխումների հուշարձանը պատկերում է Լյութերին և Մելանխթոնին. Մելանխթոնի արձանը նույնպես մտնում է Վորմսում գտվող Բարեփոխումների հուշարձանի կազմի մեջ, որը բացվել է 1868 թվականին։
Մելանխտոնի կենսագրությունը գրել է նրա ընկեր Յոահիմ Կամերիարիուսը. «Verzeichniss der Schriften Melanchthons» կազմել է Ռոտերմունդը (Բրեմեն, 1814)։ Մելանխթոնի վերջին և առավել ամբողջական գործերը տպագրվել են Բրետշնեյդերի և Բինդսեյլի կողմից «Corpus reformatorum»-ում (Բրաունշվեյգ, 1834-60), իսկ վերջինս նաև հրատարակել է «Melanchtonis epistolae, judicia, consilia etc.»-ը (Գալլե, 1874), ի լրումն «Corpus reformatorum»-ի` «Melanchthoniana paedagogica»-ն է, հրատարակված Hartfelder-ի կողմից (Լեյպցիգ, 1892).
Պատկերված է Գերմանիայի 1960 փոստային նամականիշի վրա։
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.