Քրիստիան Հյույգենս

Քրիստիան Հյույգենս (հոլ.՝ Christiaan Huygens, ապրիլի 14, 1629(1629-04-14)^{[1][2][3][…]}, Հաագա, Միացյալ պրովինցիաների հանրապետություն^[4][5] - հուլիսի 8, 1695(1695-07-08)^{[2][3][6][…]}, Հաագա, Միացյալ պրովինցիաների հանրապետություն^[5]), հոլանդացի ականավոր մեխանիկ, ֆիզիկոս և մաթեմատիկոս։ Լոնդոնի թագավորական ընկերության առաջին օտարերկրյա անդամը (1663 թվականից) և Փարիզի ԳԱ հիմնադիր անդամներից (1666 թվականից), լույսի առաջին ալիքային տեսության ստեղծողը։ Այդ տեսության հիմունքները Հյույգենսը շարադրել է իր «Տրակտատ լույսի մասին» աշխատության մեջ (1690)։

Քրիստիան Հյույգենս Christiaan Huygens
Ծնվել է	ապրիլի 14, 1629(1629-04-14)[1][2][3][…] Հաագա, Միացյալ պրովինցիաների հանրապետություն[4][5]
Մահացել է	հուլիսի 8, 1695(1695-07-08)[2][3][6][…] (66 տարեկան) Հաագա, Միացյալ պրովինցիաների հանրապետություն[5]
Գերեզման	Grote of Sint-Jacobskerk[7]
Քաղաքացիություն	Միացյալ պրովինցիաների հանրապետություն
Դավանանք	Dutch Reformed Church?
Մասնագիտություն	աստղագետ, մաթեմատիկոս, ֆիզիկոս, երաժշտագետ, գյուտարար, երաժշտության տեսաբան, ֆիզիկոս-տեսաբան, միջատաբան և գործիքներ ստեղծող
Հաստատություն(ներ)	Ֆրանսիական գիտությունների ակադեմիա[2]
Գործունեության ոլորտ	մաթեմատիկա, մեխանիկա, ֆիզիկա և աստղագիտություն
Անդամակցություն	Լոնդոնի թագավորական ընկերություն և Ֆրանսիական գիտությունների ակադեմիա
Ալմա մատեր	Լեյդենի համալսարան (1647)[2], Անժեի համալսարան (1655)[8] և Orange College of Breda? (1649)[2]
Տիրապետում է լեզուներին	լատիներեն[1] և հոլանդերեն[9]
Գիտական ղեկավար	Frans van Schooten?[8] և Jan Jansz de Jonge Stampioen?[8]
Եղել է գիտական ղեկավար	Լայբնից Գոթֆրիդ Վիլհելմ[8]
Հայտնի աշակերտներ	Դենիս Պապեն և Լայբնից Գոթֆրիդ Վիլհելմ
Ազդվել է	Գալիլեո Գալիլեյ
Պարգևներ	Լոնդոնի թագավորական ընկերության անդամ
Հայր	Կոնստանտիյն Հյույգենս
Մայր	Սուզանա վան Բաերլե
Christiaan Huygens Վիքիպահեստում

Կարևոր ավանդ ունի մեխանիկայի մի շարք հասկացությունների զարգացման գործում. Հյույգենսն առաջինն է օգտագործել ճոճանակը՝ ժամացույցի կանոնավոր ընթացքն ապահովելու համար, կառուցել առաջին ճոճանակավոր ժամացույցը (1657), արտածել է բանաձև մաթեմատիկական և ֆիզիկական ճոճանակների տատանումների պարբերության համար։ Մշակել է հարվածի տեսության հիմունքները, կատարելագործել աստղադիտակը։ Հյույգենսի մաթեմատիկական աշխատությունները վերաբերել են կոնական հատույթներին, ցիկլոիդի և այլ կորերի հետազոտությանը։ Տվել է շրջանագծի, էլիպսի, հիպերբոլի աղեղների երկարության որոշման մեթոդը, մշակել շրջանագծի երկարության և տրամագծի հարաբերության որոշման (${\displaystyle \pi }$ թվի հաշվման) տեսությունը, առաջին հետազոտությունները կատարել հավանականությունների տեսության բնագավառում։ 1655 թվականին հայտնագործել է Սատուրնի արբանյակ Տիտանը և որոշել դրա պտույտի պարբերությունը, պարզել, որ Սատուրնի շուրջը գոյություն ունի օղակ, ոչ մի տեղ չի շոշափում մոլորակի մակերևույթը։ Հյուգենսի աշխատանքները հաստատել են Կոպեռնիկոսի արևակենտրոն համակարգի ճշտությունը։ Ռ. Հուկի հետ համատեղ գտել է ջերմաչափի հաստատուն կետերը՝ սառույցի հալման և ջրի եռման կետերը։ Մշակել է լուսային ալիքների տարածման վերաբերյալ խնդիրների լուծման մոտավոր մեթոդը (Հյույգենս-Ֆրենելի սկզբունքը)։ Կառուցել է օկուլյար, որը մինչև այժմ էլ օգտագործվում է։

Ծանոթագրություններ

1. Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr (ֆր.): տվյալների բաց շտեմարան — 2011.
2. Մակտյուտոր մաթեմատիկայի պատմության արխիվ — 1994.
3. Christiaan Huygens (նիդերլ.)
4. Berry A. A Short History of Astronomy (բրիտ․ անգլ.) — London: John Murray, 1898.
5. Гюйгенс Христиан // Большая советская энциклопедия (ռուս.): [в 30 т.] / под ред. А. М. Прохорова — 3-е изд. — М.: Советская энциклопедия, 1969.
6. Christiaan Huygens — 2009.
7. Find A Grave — 1996.
8. Mathematics Genealogy Project — 1997.
9. CONOR.Sl

Աղբյուր

• Գ. Յա. Մյակիշև, Բ. Բ. Բուխովցև «Ֆիզիկա», 1992 թ., «Լույս» հրատարակչություն

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Քրիստիան Հյույգենս» հոդվածին։

Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից  (հ․ 6, էջ 438)։