Տանժերի հիվանդություն

Տանժերի հիվանդություն կամ հիպոալֆալիպորպրոտեինեմիա ՝ ծայրահեղ հազվադեպ ժառանգական հիվանդություն, որին բնորոշ է արյան մեջ բարձր խտության լիպոպրոտեինների (ԲԽԼ) քանակության նվազումը, որոնք հաճախ կոչվում են «լավ խոլեստերին»։ Այդ հիվանդությունը գրանցվել է ընդամենը 100 անգամ^[1][2]։

Տանժերի հիվանդություն
Տեսակ	անբուժելի/հազվագյուտ հիվանդություն, հազվագյուտ հիվանդություն և հիվանդության կարգ
Բժշկական մասնագիտություն	էնդոկրինոլոգիա
ՀՄԴ-9	272.5
Անվանվել է	Tangier?
Tangier disease Վիքիպահեստում

Հիվանդությունը առաջին անգամ հայնաբերված էր Վերջինիա նահանգի՝ Տանժեր կղզում։

Պատմություն

Պատկեր:Տանգիերի հիվանդություն.jpeg

Տանժերի հիվանդության ժամանակ նշիկների տեսքը

1959-ին թվականին Թեդդի Լերդին վիրահատում էին նշիկները։ Նշիկները վիրահատելու ժամանակ բժիշկները նկատեցին նշիկների անսովոր դեղնա-ծիրանագույն գունավորում։ Նախնական՝ Նիմանն-Պիկ հիվանդությունը ախտորոշելուց հետո բժշկը բերեց հիվանդին Լուի Ավիոլիի մոտ, որն աշխատում էր քաղցկեղի ազգային ինստիտուտում։ Դոնալդ Ֆրեդրիքսոնը այդ ժամանակ մոլեկուլային հիվանդությունների բաժանի ղեկավարն էր, որն իմացավ այս դեպքի մասին և կասկածեց, որ նախնական ախտորոշումը ճիշտ չէր։ 1960թ-ին, նա՝ բժիշկ Ավիոլլի հետ ուղևորվեց Տանժեր կղզի՝ հետագա հետազոտությունների համար։ Նկատեց, որ նույն ախտանիշները նկատվում են նաև Թեդդիի քրոջ մոտ, բժիշկները բացահայտեցին չափից շատ քանակությամբ փրփրավոր բջիջներ (մակրոֆագներ, որոնք պարունակում են խոլեստերինի բարդ եթերներ) ոչ միայն նշիկներում, այլ նաև այլ հյուսվածքներում՝ ուղեղն և փայծաղը ներառյալ։ Երկրորդ այցի ժամանակ իրենք նկատեցին, որ ընտանիքում նկատվում է ՑԽԼ խոլեստերինի շատ քիչ քանակություն, որը մատնանշում է հիվանդության ժառանգական լինելը^[3]։

Ախտանիշներ

Այն մարդկաց մոտ, որոնք հոմոզիգոտ են ըստ Տանժերի հիվանդության, նկատվում է խոլեստերինի էսթերների կուտակումներ։ Իրենք առավել նկատելի են նշիկների վրա, որոնք ձեռք են բերում ծիրանագույն գունավորում։ Խոլեստերինի էսթերները կարող են հանդիպել նաև լիմֆատիկ հանգույցներում, ողնուղեղում, լյարդում և փայծաղում ^[4]։

Խոլեստերինի նստեցման պատճառով նշիկները կարող են մեծանալ։ Հաջախ նկատվում է հեպատոսպլենոմեգալիա (լյարդի և փայծաղի մեծացում)։ Ամենածանր հետևանքները նևրոպաթիան է և սրտանոթային հիվանդությունները^[5]։

Գենետիկա

Տանժերի հիվանդությունը ժառանգվում է աուտոսոմ-ռեցեսսիվ ժառանգման տիպով։ 9q31 քրոմոսոմի մուտացիաները բերում են ABCA1 փոխադրիչի դեֆեկտի։ Այս մուտացիաները թույլ չեն տալիս ABCA1 սպիտակուցին նորմալ փոխադրել ֆոսֆոլիպիդները և խոլեստերինը բջիջներից՝ որպեսզի արյան մեջ՝ ApoA1-սպիտակուցը իրենց վերցնի իր վրա։ Խոլեստերինի այսպիսի փոխադրման անկարողությունը բերում է արյան մեջ ԲԽԼ-ների քանակության նվազմանը, ինչը հանդիսանում է ռիսկ սրտի իշեմիկ հիվանդության զարգացման համար։ Բացի դրանից, բջիջներում խոլեստերինի կուտակումը հանգեցնում է բջիջների վաղաժամ ապոպտոզի և իրենց դիսֆուկցիայի։ Այս բոլոր ապտանիշների զուգակցումը համապատասխանում են Տանժերի հիվանդությանը։

Հիվանդությունը ժառանգվում է աուտոսոմ- ռեցեսսիվ տիպով, ինչը նշանակում է, որ ֆենոտիպի արտահատման համար գենոտիպում պետք է առկա լինի գենի երկու օրինակ^[6]։ Առավել հաճախ հիվանդների մոտ ծնողները հանդիսանում են գենի կրողներ, սակայն չեն ունենում հիվանդության ախտանիշներ։

Ախտորոշում

Տանժերի հիվանդությունը հանգեցնում է բարձր խտության լիպոպրոտեինների (ԲԽԼ) անբավարարությանը՝ ինչպես հիվանդի մոտ, այդբեսմոտ բարեկամների մոտ։ ԲԽԼ-ները առաջացնում են, երբ արյան միջի ՝ apoA1 սպիտակուցը կապվում է խոլեստերինի և ֆոսֆոլիպիդների հետ։ Խոլեստերինը և ֆոսֆոլիպիդները, որոնք մասնակցում են ԲԽԼ-ների կազմությանը, առաջանում են բջիջներում, բայց փոխադրվուն են բջջից արյուն՝ ABCA1- փոխադրիչի միջոցով։ Տանժերի հիվանդություն ունեցող մարդկանց մոտ ABCA1 սպիտակոիցը արատավոր է^[7], ինչը բերում է բջիջներից խոլեստերինի դուրսբերման բարդեցմանը, ինչի արդյունքում բջիջները չափսերով մեծանում են։ ԲԽԼ-ների պակասը մեկ-մեկ անվանում են հիպոալֆալիպոպրոտեինեմիա։

Մարդիկ, որոնք տառապում են այդ հիվանդության, ունեն նաև արյան մեջ ճարպի բարձր քանակություն՝ թեթև հիպերտրիգլիցերիդեմիա, ինչպես նաև նյարդերի գործառույթի խանգարում՝ նևրոպաթիա։ Սովորաբար ախտարավում են նշիկները՝ իրենք լինում են ծիրանագույն կամ կարմիր և մեծացած չափսերով։ Հիվանդների մոտ հաճախ առաջանում է աթերոսկլերոզ, որին բնորոշ է ճարպերի կուտակումը և շարակցական հյուսվածքի աճը։ Հիվանդության այլ նշաններն են՝ փայծաղի մեծացում, լյարդի մեծացում, եղջերաթաղանթի մթագնում ինչպես նաև սրտանոթային հիվանդությունների վաղ առաջացում^[7]։

Բուժում

Գոյություն ունեն դեղեր, որոնք մեծացնում են ԲԽԼ-ների մակարդակը արյան շիճուկում։ Դրանցից են՝ նիացինը կամ հեմֆիբրոզիլը։ Չնահած՝ այս դեղերը օգտագար են հիպերլիպիդեմիայով հիվանդների համար, սակայն Տանժերի հիվանդության ժամանակ իրենք չեն օգնում։

Այսպիսով, Տանժերի հիվանդության ժամանակակից բուժում է հանդիսանում սննդակարգի փոփոխումը։ Սննդակարգը, որը պարունակում է քիչ քանակությամբ ճարպ, կարող է նվազեցնել որոշ ախտանիշներ, առավելապես, որոնք կախված են նևրոպաթիաների հետ^[5]։

Ծանոթագրություններ

1. Orphanet. «Tangier disease». www.orpha.net (անգլերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2018 թ․ դեկտեմբերի 22-ին. Վերցված է 2018 թ․ դեկտեմբերի 22-ին.
2. Genetics Home Reference. «Tangier disease». National Institute of Health (անգլերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2018 թ․ օգոստոսի 23-ին. Վերցված է 2018 թ․ դեկտեմբերի 22-ին.
3. When a Gene Makes You Smell Like A Fish - Published 1990 Received From the Tangier History Museum"
4. Варрайч, 2021, Глава 5, էջ 111-112
5. Serfaty-Lacrosniere C, Civeira F, Lanzberg A, et al.
6. «Autosomal recessive: MedlinePlus Medical Encyclopedia». www.nlm.nih.gov. Արխիվացված օրիգինալից 2016 թ․ հուլիսի 5-ին. Վերցված է 2015 թ․ սեպտեմբերի 28-ին.
7. «Tangier disease is caused by mutations in the gene encoding ATP-binding cassette transporter 1». Nat. Genet. 22 (4): 352–5. August 1999. doi:10.1038/11921. PMID 10431238.

Գրականություն

• Хайдер Варрайч Сердце, которое мы не знаем. История важнейших открытий и будущее лечения сердечно-сосудистых заболеваний. — М.: Альпина Паблишер, 2021. — 352 с. — ISBN 978-5-9614-3065-3

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Տանժերի հիվանդություն» հոդվածին։