Սոփեստներ

Սոփեստներ (հին հունարեն՝ σοφιστής, հմուտ, իմաստուն, հետագայում նաև՝ իմաստակ), մեր թվարկությունից առաջ 5-4-րդ դարերի հունական փիլիսոփաներ՝ իմաստության և պերճախոսության պրոֆեսիոնալ ուսուցիչներ, ովքեր առաջինն սկսեցին իմաստասիրություն ուսուցանել փողով։ Այսպես կոչված ավագ սոփեստ էին Պրոտագորասը, Գորգիասը, Հիպիասը, Պրոդիկոսը, Անտիփոնը, Քսենիադեսը և ուրիշներ, կրտսեր սոփեստներ՝ Կրիտիասը, Ալկիդամասը, Էվթիդեմոսը, Լիկոփրոնը, Թրասիմաքոսը, Հիպոդամոսը, Պոլոսը և ուրիշներ։ Իրենց փիլիսոփայական հայացքներով և հասարակական-քաղաքական կողմնորոշմամբ սոփեստները միասնական ուղղություն չէին կազմում։ Սոփեստների փիլիսոփայական հետաքրքրությունների ծանրության կենտրոնը բնափլիսոփայությունից փոխադրեցին բարոյականության քաղաքականության, հռետորության, այդ ուղիով՝ խոսքի ու մտածողության կառուցվածքի, առհասարակ իմացաբանության հարցերի ոլորտը, և դա նրանց պատմական ծառայությունն է։

Սոկրատեսի մահը

Իմացաբանության մեջ սոփեստները հակված էին ոելյատիվիզմին։ Այդ տեսակետից հատկանշական է Պրոտագորասի այն գաղափարը, որ մարդն ամեն ինչի չափանիշն է, որից բխում էր, որ օբյեկտիվ ճշմարտություն չկա, յուրաքանչյուր մարդ ունի իր ճշմարտությունը, և այդ առումով ամեն կարծիք էլ ճշմարիտ է։ Քսենիադեսը, ընդհակառակը, պնդում էր, որ բոլոր կարծիքներն էլ կեղծ են։ Պրոտագորասը շրջանառության մեջ դրեց սոփեստությունները։ Ս-ի երևան գալը պայմանավորված էր ժամանակի հասարակական մշակութային զարգացման պահանջմունքներով, ստրկատիրական դեմոկրատիայի ծաղկումը, կուսակցությունների պայքարը, դատական, քաղաքական, գիտական հրապարակային վեճերի ծավալումը, հռետորության դերի մեծացումը պահանջում էին համապատասխան գիտելիքների, հմտությունների մշակման և ուսուցման ընդունակ մարդիկ, որպիսիք եղան սոփեստները, ովքեր որոշակի դեր խաղացին տրամաբանության, որպես գիտության, սկզբնավորման մեջ՝ տրամաբանական պրոբլեմատիկան մշակելով որպես «համոզելու արվեստ»՝ հարմարեցված հռետորության և էրիստիկայի (վիճաբանության արվեստի) կարիքներին։

Սոփեստները, մասնավորապես կրտսեր, վիճաբանության, ապացուցման մեջ հաճախ գործադրում էին սոփեստություններ, որը նրանց անունով կոչվեց սոփեստաբանություն (այդպես է կոչվում նաև նրանց ուսմունքը)։ Կրտսեր Ս-ի հայացքներում հետզհետե ետին գիծ մղվեցին իմացաբանական լուրջ հարցադրումները, սկսեցին գերակշռել բառախաղերն ու անպտուղ վեճերը։ Արիստոտելը նրանց անվանում էր «կեղծ իմաստության ուսուցիչներ»։

Գրականություն

• Blackwell, Christopher. Demos: Classical Athenian Democracy. 28 February 2003. The Stoa: a Consortium for Scholarly Publication in the Humanities. 25 April 2007.
• Clarke, M.L. "Cicero at School". Greece & Rome, Second Series, Vol. 15, No. 1 (Apr., 1968), pp. 18–22; Published by: Cambridge University Press on behalf of The Classical Association; JSTOR 642252
• Eyre, J.J. "Roman Education in the Late Republic and Early Empire". Greece & Rome,Second Series, Vol. 10, No. 1 (Mar., 1963), pp. 47–59, Published by: Cambridge University Press; JSTOR 642792
• Guthrie, W. K. C. Vol. 3 of History of Greek Philosophy. Cambridge: Cambridge University Press, 1969
• Jarratt, Susan C. Rereading the Sophists: Classical Rhetoric Refigured. Carbondale and Edwardsville: Southern Illinois University Press, 1991.
• Kerferd, G. B., The Sophistic Movement, Cambridge University Press, Cambridge, UK, 1981 (0-521-28357-4).
• Mac Suibhne, Seamus (Jan 2010). «Sophists, sophistry, and modern medical education». Medical Teacher. 32 (1): 71–75. doi:10.3109/01421590903386799. PMID 20095778. S2CID 36624580.
• Rosen, Stanley, Plato's 'Sophist', The Drama of Original and Image, Yale University Press, New Haven, CT, 1983.
• Sprague, Rosamond Kent, The Older Sophists, Hackett Publishing Company (0-87220-556-8).
• Herrick, James A. The History and Theory of Rhetoric: An Introduction. Boston: Allyn and Beacon, 2005. Print
• McKay, Brett, and Kate McKay. "Classical Rhetoric 101: A Brief History." The Art of Manliness RSS. The Art of Manliness, 30 Nov. 2010. Web.
• Corey, D. 2002. "The Case against Teaching Virtue for Pay: Socrates and the Sophists." History of Political Thought 23:189–210.
• Dillon, J., and T. Gergel. 2003. The Greek Sophists. London: Penguin.
• Gibert, J. 2002. "The Sophists." In The Blackwell Guide to Ancient Philosophy. Edited by C. Shields, 27–50. Oxford: Blackwell.
• Montiglio, S. 2000. "Wandering Philosophers in Classical Greece." Journal of Hellenic Studies 120:86–105.
• Robinson, E. 2007. "The Sophists and Democracy beyond Athens." Rhetorica 25:109–122.
• Dupréel, Eugéne. Les sophistes. — Neuchâtel, Éditions du Griffon ; Bruxelles, Les Éditions du Temple, 1948. — 408 pp.
• Jaeger W. W. Paideia — B., 1959. — Bd 1.
• Gomperz H. Sophistik und Rhetorik… — Lpz.: Nachdruck, 1965.
• Guthrie W. K. A history of Greek philosophy — Camb., 1969. — р. 1−322.
• Reding J. P. Fondements philosophiques de la rhetorique chez les sophists grecs et chez les sophists chinois — Berne, 1985.

Արտաքին հղումներ

• The Sophists - Stanford Encyclopedia of Philosophy

Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից  (հ․ 11, էջ 45)։