Սեռական օրգաններ

Սեռական օրգաններ Սեռական վերարտադրության օրգաններ^[1]։ Այսպես են կոչվում կենդանիների և մարդկանց սեռական վերարտադրության օրգանները, իսկ բույսերի սեռական օրգանները կոչվում են գեներացնող օրգաններ^[2][3]։ Սեռական օրգանները կազմում են վերարտադրողական համակարգը։ տղամարդկանց մոտ սերմնահեղուկը կանանց մոտ ձվարանը, դրանք կազմում են առաջնային սեռական օրգանները^[4]։ Երկու սեռերի մոտ տեսանելի օրգանները կոչվում են արտաքին սեռական օրգաններ կամ սեռական օրգաններ, իսկ ներքին սեռական օրգանները երկրորդական սեռական օրգաններ^[4]։

Կանաչ ջրիմուռ խարայի սեռական օրգաններն են` արական անթերիդիումը (կարմիր) և իգական արքեգոնիումը (շագանակագույն):

Կենդանիների մոտ սեռական օրգանները ներառում են սեռական գեղձեր (սերմնահեղուկ և ձվարաններ), վերարտադրողական ուղղիներ (սերմնատարներ և ձվաբջիջներ), մի շարք «լրացուցիչ կրթություն» (Տարբեր տեսակի գեղձեր ինչպես նաև սերմնաբջիջներ) և այլ նմանատիպ օրգաններ։ Բացի այդ, կենդանիների էգերը վերարտադրման օրգաններ ունեն (սաղմը կրելու համար ծառայող), որոնք նույնպես համարվում են սեռական^[1][2][3]։

Սեռական գեղձերը (կամ գոնադները) արտադրում են սեռական բջիջներ (կամ գամետներ)^[1][3][5]։ Իգական սեռական գեղձերը արտադրում են ձվաբջիջներ և կոչվում են ձվարաններ, իսկ արական սեռական օրգաններն արտադրում են սերմնաբջիջներ և կոչվում են ամորձիներ^[6][1]։ Բացի այս գամետները արտադրում են սեռական հորմոններ^[6]։

Կանանց սեռական բջիջները դուրս են բերվում ձվաբջիջների միջոցով, արականը անոթների միջոցով։ (Չնայած կան կենդանիներ, որոնք օգտագործում են արտազատման օրգանները։ Օրինակ, գամետները, որպես առանձին օրգաններ, բացակայում են սպունգերի և թարթիչավոր որդերի մետ։ Սեռական բջիջները ցրված են պարենքիմում և դուրս են գալիս բերանի խոռոչով կամ մարմնի կիսման միջոցով)^[1][3]։

Կոպուլյատիվ օրգանները բաժանվում են արական և իգական օրգանների։ Առաջինները ներարկում են սերմնահեղուկներ, երկրորդները վերցնում են այն և որոշ դեպքերում պահում որոշակի ժամանակ ապահովելով կենսական ակտիվությանը^[7]։ Կոպուլյատիվ օրգաններ հայտնաբերված են մի շարք թռչունների, ձկների, որդերի, փափկամարմինների և արտրոդների մոտ, գրեթե բոլոր սողունների մոտ (բացառությամբ գաթերիայի) և բոլոր կաթնասունների մոտ^[1][7]։

Մարդու սեռական օրգանները

Մարդու սեռական օրգանները անատոմիապես բաժանվում են արտաքինի և ներքինի^[8][9][10]։

Տղամարդկանց մոտ արտաքին են առնանդամը և բշտիկը, ներքին են ամորձիները, էպիդիդիմիս, սերմնաբջիջներրը, ինչպես նաև շագանակագեղձը^[9]։

Կանանց մոտ արտաքին օրգաններն են մեծ և փոքր սեռական շուրթերը, հեշտոցային գավիթը,մեծ խցուկների հեշտոցային գավիթը (կամ բարտոլինային խցուկներ), ներքին օրգաններն են հեշտոցը, արգանդը, արգանդափողերը, ձվարանները^[10]։

Բույսերի սեռական օրգանները

Ցածրակարգ բույսերի մոտ սեռական օրգանները սովորաբար միաբջիջ են, բարձրակարգ բույսերը բազմաբջիջ^[1]։

Բույսերի մոտ արական սեռական օրգանները կոչվում են անթերիդիումներ,իսկ իգական սեռական օրգանը կոչվում է արքեգոնիում (ցածրագարգ բույսերից են ջրիմուռները և որոշ սնկեր)^[1][11][12], կարպոգոնիա (կարմիր ջրիմուռների մոտ)^[1][13] կամ արքեգոնիա (բրիոֆիտներում)^[1]։ Անթերիդիումը առաջացնում է անթերոզիդներ (սերմնաբջիջներ) կամ սերմնահեղուկ (կարմիր ջրիմուռներ, պասիվ շարժվող սեռական օրգաններ)^[1][14][15], իսկ կանանց սեռական օրգանն արտադրում է ձվաբջիջներ^[1]։

Պետք է նշել, որ ջրիմուռները կոնյուգատներ են (օրինակ սպիրոգիրա) իսկ բազիդիոմիցետները չունեն հատուկ սեռական օրգաններ^[1]։ Կոնյուգատների մոտ սեռական պրոցեսում տեղի է ունենում երկու պրոտոպլաստների միաձուլում (արական և իգական) սեռական բջիջները, այս գործընթացը կոչվում է միաձուլում (լատիներեն «միաձուլում», «միացում»)^[1][16]։ Բազիդիալ սնկերի մոտ տեղի է ունենում առաջնային միցելիաների բջիջների միաձուլում^[1]։

Ծանոթագրություններ

1. Половые органы // Большая советская энциклопедия. — М.: Советская энциклопедия. 1969—1978.
2. Половые органы // Большой энциклопедический словарь. 2000.
   Половые органы // Современная энциклопедия. 2000.
   Половые органы // Современный толковый словарь изд. «Большая Советская Энциклопедия»
   Половые органы // Естествознание. Энциклопедический словарь.
   Половые органы // Энциклопедический словарь. 2009.
   Половые органы // Иллюстрированный энциклопедический словарь. — М.: Аутопан. В. И. Бородулин и др.. 1998.
3. Половые органы // Биологический энциклопедический словарь. Гл. ред. М. С. Гиляров; Редкол.: А. А. Бабаев, Г. Г. Винберг, Г. А. Заварзин и др. — 2-е изд., исправл. — М.: Сов. Энциклопедия, 1986.
   Половые органы // Биология. Современная иллюстрированная энциклопедия. Гл. ред. А. П. Горкин; М.: Росмэн, 2006.
4. Clark, Robert K. Anatomy and Physiology: Understanding the Human Body. — Jones & Bartlett Learning, 2005. — ISBN 9780763748166
5. Половые органы // Большая медицинская энциклопедия. 1970.
6. Гонады // Биологический энциклопедический словарь. Гл. ред. М. С. Гиляров; Редкол.: А. А. Бабаев, Г. Г. Винберг, Г. А. Заварзин и др. — 2-е изд., исправл. — М.: Сов. Энциклопедия, 1986.
   Гонады // Биология. Современная иллюстрированная энциклопедия. Гл. ред. А. П. Горкин; М.: Росмэн, 2006.
7. Копулятивные органы // Большая советская энциклопедия. — М.: Советская энциклопедия. 1969—1978.
8. Половые органы // Атлас анатомии человека. Академик.ру. 2011.
9. Мужские половые органы // Сексологический словарь.
10. Женские половые органы // Сексологический словарь.
11. Оогоний // Большой Энциклопедический словарь. 2000.
12. Коллектив авторов Энциклопедический словарь юного биолога. — Рипол Классик. — С. 198—. — ISBN 978-5-458-39246-4
13. Рейвн П. Словарь терминов // Современная ботаника.. — «КАРПОГОНИЙ (греч. karpos + gonos — потомок) — женский гаметангий красных водорослей.».
14. Спермации // Словарь ботанических терминов. — Киев: Наукова Думка. Под общей редакцией д.б.н. И. А. Дудки. 1984.
15. Спермации // Большая советская энциклопедия. — М.: Советская энциклопедия. 1969—1978.
16. Класс конъюгаты или сцеплянки (Conjugatophyсеае) // Жизнь растений: в 6-ти томах. — М.: Просвещение. Под редакцией А. Л. Тахтаджяна, главный редактор чл.-кор. АН СССР, проф. А. А. Федоров. 1974.

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Սեռական օրգաններ» հոդվածին։