Ոչխար

Ոչխար (լատին․՝ Ovis aries), կաթնասուն կենդանի։ Այս արարածը հնագույն ժամանակներում ընտելացվել է մարդու կողմից։ Մարդն օգտագործում է ոչխարի բուրդն ու միսը։ Ներկայումս ոչխարի բուրդն աշխարհում ամենաշատ օգտագործվող բուրդն է։ Ոչխարի միսը շատ երկրներում կարևոր տեղ է զբաղեցնում մարդկանց ճաշացանկում։ Երբեմն օգտագործվում է նաև ոչխարի կաթը։ Վերջերս ոչխարներին օգտագործում են նաև գիտահետազոտական ուսումնասիրություններում, օրինակ աշխարհում առաջին կլոնավորված կաթնասունը Դոլլի անունով ոչխարն էր։

՞ Ոչխար
Գիտական դասակարգում
Թագավորություն Կենդանիներ Տիպ Քորդավորներ Ենթատիպ Ողնաշարավորներ Դաս Կաթնասուններ Ինֆրադաս Eutheria Կարգ Զույգ սմբակավորներ Ենթակարգ Որոճողներ Ընտանիք Bovidae Ենթաընտանիք Այծեր Ցեղ Ovis Տեսակ Ոչխար
Լատիներեն անվանում
Ovis aries (Կարլ Լինեյ, 1758)
Դասակարգումը Վիքիցեղերում Պատկերներ Վիքիպահեստում ITIS552475 NCBI9940

Ոչխարաբուծությունը դա կենդանաբուծության այն ճյուղն է, որ զբաղվում է ոչխարների բուծմամբ։ Ներկայումս ոչխարաբուծությամբ հայտնի են Չինաստանը, Ավստրալիան, Մեծ Բրիտանիան և Նոր Զելանդիան։

Ծագում

Ոչխարը մարդու կողմից ընտելացվել է հնագույն ժամանակներում, ավելի քան 8 հազար տարի առաջ ժամանակակից Թուրքիայի, Սիրիայի և հյուսիսային Միջագետքի տարածքում^[1]։

Ենթադրում են, որ ոչխարը մուֆլոնի և ուրիալի սերունդն է։ Բջջագենետիկ անալիզի տվյալները թույլ են տալիս ենթադրել, որ տնային ոչխարի նախնին մուֆլոնն է։ Ուրիալի կարիոտիպը կազմված է 58 քրոմոսոմից, այն դեպքում, երբ տնային ոչխարի և մուֆլոնի քրոմոսոմների թիվը 54-ն է։

Նկարագրություն

Ոչխարների հոտ Արգենտինայում

Ոչխարի գանգի կառուցվածքը

Ընտանի ոչխարը երկկճղակավոր, որոճող կենդանի է, լավ տարբերակված որձի պարուրաձև-ճյուղավորվող եղջյուրներով և գանգուր մորթիով։ Ոչխարների վայրի տեսակների, ինչպես նաև սովորական ոչխարի նախնու մոտ, մորթու մազերը օղակներով չեն ոլորվում, իսկ պոչը նկատելիորեն ավելի կարճ է։ Ոչխարների որոշ պրիմիտիվ ցեղատեսակների պոչը նույնպես կարող է կարճ լինել, երկար պոչը և սպիտակ մորթին, միայն կենդանիների ընտելացման սկզբնական շրջանում միաժամանակ են հայտնվել։ Ընտանի ոչխարները վայրի տեսակներից տարբերվում են գանգի նեղ ակնախորշերով և գլխուղեղի ավելի փոքր չափերով^[2]։

Որպես կանոն ոչխարների մոտ եղջյուրները լավ զարգացած են (երկու, երբեմն նաև չորս և ավելի), բայց որոշ ցեղատեսակների մոտ դրանք կարող են բացակայել կամ լինել միայն որձերի մոտ։ Ոտքերը ուժեղ են, լավ հարմարված ժայռոտ տեղանքում երկար ժամանակ տեղափոխվելուն^[3]։ Տնային ոչխարները կախված ցեղատեսակից ունեն տարբեր չափեր և քաշ։ Հասուն կենդանու աճի արագությունը և զանգվածը հիմնականում պայմանավորված են ժառանգականությամբ, այդ պատճառով սելեկցիոն ընտրությունը հաճախ իրականացվում է այդ հատկանիշների հիման վրա^[4]։

Հասուն որձերը սովորաբար կշռում են 45-100 կգ, ավելի խոշորները՝ 70-160 կգ։ Ոչխարի (սաֆոլկսյան ցեղատեսակի) ռեկորդային քաշը հասել է 247,2 կգ-ի։ Կենդանիների մոտ հետնաբաշի բարձրությունը միջինում կազմում է 55-100 սմ, իսկ մարմնի երկարությունը՝ 60—110 սմ։ Դունչը սրացած է, համարյա ամբողջովին (բացառությամբ շրթունքների և ռնգերի եզրերի) ծածկված է բարակ մազածածկով։ Շուրթերը բարակ են և շարժուն։ Ինչպես խոյ ցեղի մյուս տեսակների մոտ, ընտանի ոչխարի արցունքոսկրերի դիմային մակերեսին, ակնախորշերի ներքին անկյան տակ, գտնվում են «արցունքային փոսիկները»՝ ճարպային գեղձերով հարուստ մաշկի հատուկ խորացումներ, որոնց արտազատած հեղուկը կուտակվում է հոտավետ ճարպային զանգվածի տեսքով։ Նմանօրինակ փոսիկներ առկա են նաև երկու մատների վերին հոդերի միջև։ Այս գեղձերի արտազատած հեղուկով էլ պայմանավորված է ոչխարների բնորոշ հոտը^[2]։

Հասուն ոչխարները ունեն 32 ատամ (ատամնային բանաձևը՝ I։0/3 C։0/1 P։3/3 M։3/3)։ Դրանցից 6 զույգը՝ արմատային (վերևում և ներքևում), 6 զույգը՝ աղորիքներ (նույնպես վերևում և ներքևում), 2 ժանիք (ներքևում) և 8 կտրիչ (միայն ներքևի մասում)^[5]։ Կտրիչների և աղորիքների միջև առկա է մեծ տարածություն։ Կտրիչները տեղակայված են ծնոտի երկայնքով՝ կազմելով բութ անկյուն։ Այսպիսի դասավորվածությունը թույլ է տալիս կենդանուն ավելի արդյունավետ ուտել խոտը, ի տարբերություն այլ բուսակեր կենդանիների։ Բերանի ետնային մասում՝ արմատային և աղորիքային ատամները միասին մեծ մակերես են կազմում։ Այդ ատամներով կենդանիները ծամում են խոտը։

Ոչխարների մոտ ատամների զարգացումը տեղի է ունենում աստիճանաբար։ Առաջնային կաթնատամները մեկ կամ մեկ ու կես տարի հետո փոխարինվում են մշտականներով։ Վերափոխման ամբողջ ընթացքը վերջանում է միայն չորս տարի անց։

Շատ ցեղատեսակների արուների մոտ զարգացած են հատկապես կոտոշները։ Դրանք պարուրաձև փաթաթված՝ արտաքին վերջավորությամբ, լայնակի պալարներով են։ Էգերի մոտ նույնպես կարող են փոքր կոտոշներ առաջանալ։ Մորթու գույնը՝ կախված եղանակից, տարբեր է՝ կապնագույնից մինչև մուգ դարչնագույն և սև։ Բարակ մորթով ոչխարները հիմանականում սպիտակ են։ Իսկ հաստ մորթով ոչխարների մոտ այն ունի երկու շերտ։ Առաջինը՝ բրդատակի աղվամազերը կազմված են 25 միկրոմետրանոց բարակ մազիկներից, իսկ երկրորդը՝ 100-200 միկրոմետրանոց ավելի հոծ մազաթելերից։

Նրբաբուրդ ոչխարների մոտ բուրդը բաղկացած է միայն առաջին շերտից։ Մազաթելերի երկարությունը կազմում է 5-9 սանտիմետր՝ բարակ աղվամազերով, իսկ կոշտ մորթի ունեցող տեսակների մոտ՝ 10-15 սանտիմետր։ Ուկրաինայում՝ ոչխարի խուզումից ստացված բրդի տարեկան առավելագույն ցուցանիշը կազմել է 31,7 կիլոգրամ («Կարմիր հովիվ» սովխոզում (Խերսոնի շրջան)՝ ոչխարը կշռում էր 130 կիլոգրամ)։ Կռտված ոչխարները կոչվում են կռտածներ։ Ոչխարները պահում են փարախում։

Ծանոթագրություններ

1. Мерперт, Николай Яковлевич, Мунчаев Р. М., Раннеземледельческие поселения Северной Месопотамии // Советская археология, 1971, № 3 (ռուսերեն)
2. Reavill, C. 2000. Ovis aries Animal Diversity Web
3. Ensminger, Dr. M.E.; Dr. R.O. Parker (1986). Sheep and Goat Science, Fifth Edition. Danville, Illinois: The Interstate Printers and Publishers Inc. ISBN 0-8134-2464-X
4. Simmons, Paula; Carol Ekarius (2001). Storey’s Guide to Raising Sheep. North Adams, MA: Storey Publishing LLC. ISBN 978-1-58017-262-2
5. Idaho Falls District 91 «Строение черепа домашней овцы Արխիվացված 2009-03-13 Wayback Machine» Прочитано 2007-12-11

Վիքիբառարան

Ընթերցե՛ք «ոչխար» բառի բացատրությունը Հայերեն Վիքիբառարանում։

Վիքիցեղերն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Ոչխար» հոդվածին։

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Ոչխար» հոդվածին։