Մածուն

Մածուն, կաթնամթերք, որի պատմությունը ձգվում է հազարամյակներ։ Օժտված է բարձր բիոքիմիական ակտիվությամբ և պարունակում է կենդանի կաթնաթթվային մանրէներ, որոնք չեզոքացնում են օրգանիզմում առկա բացասական բակտերիաների ազդեցությունը։ Հարուստ է նաև վիտամիններով և օրգանիզմի համար օգտակար բազմաթիվ տարրերով։

Մածուն
Կաթնամթերք
Հայկական
Ծագում
Ենթատեսակ	կաթնամթերք
Առաջացման երկիր	Հայաստան
Matsoni Վիքիպահեստում

Մածունի հայրենիքը համարվում է Հայկական լեռնաշխարհը^[1][2]։ Մածուն բառի հիմքում ընկած է մած արմատը, որից և կազմվել են մածանել, մածնուլ բայերը՝ կպչել, թանձրանալ, մակարդվել իմաստներով^[3]։

Հայաստանում սննդի մեջ կաթնամթերքների, մասնավորապես՝ մածունի լայն գործածության մասին են վկայում հնագիտական բազմաթիվ գտածոները։ Նախնադարում մարդիկ կաթի ավելցուկը թողել են երկար ժամանակ, կաթը վերափոխվել է «թթու կաթի»՝ մածունի։ Պատահական այդ հայտնագործությունն էլ աստիճանաբար լայն կիրառություն է ձեռք բերել։

Այսօր էլ մածունի ստացման՝ մածուն մերելու եղանակը նույնն է, ինչ հազարամյակներ առաջ։ Եռացրած կաթի մեջ քիչ քանակությամբ թթված մածուն խառնելով՝ մակարդում են կաթը։ Շնորհիվ մանրէասպան հատկության, 5-6 օրական մածունը հրաշալի դեղամիջոց է աղեստամոքսային հիվանդությունների, թունավորումների, այրվածքների, խոցերի դեմ։

Հայտնի է, որ Կոստանդնուպոլսից հրավիրված բժիշկը մածունով է բուժել Ֆրանսիայի արքա Ֆրանցիսկ Առաջինի վաղահաս ծերությունը։ Մեր նախնիներին հայտնի է եղել նաև մածունից խնոցու մեջ հարելով կարագ ստանալը։

Հայաստանում իմացել են նաև մածունի երկարատև պահպանման միջոցները։ Ամռանը մածունը տոպրակով քամել են, լցրել կճուճների մեջ և անօդաթափանց դարձնելու նպատակով վրան ճարպ լցրել։ Պահպանման եղանակներից մեկն էլ չորթանն է, որից թանապուր են եփել։

Ավանդական հայկական մածունը բարելավում է մարսողությունը, բարձրացնում իմունիտետը։ Մածունը հանդիսանում է հայ ընտանիքի սննդակարգի անբաժանելի մասը։

Պատմություն

Մածունի մասին առաջին գրավոր պատմությունները վկայում են միջնադարյան հայերեն ձեռագրերում Գրիգոր Մագիստրոսը (XI դար), Հովհաննես Երզնկացին (XIII դ.), Գրիգոր Տաթևացին (XIV դար) և այլք։ Մացոնին հիշատակվում է Զազա Փանասկերտելի-Ցիցիշվիլիի 15-րդ դարի վրացական Karabadini բժշկական գրքում։^[4]

Հայ գաղթականներ Սարգիս և Ռոուզ Կոլումբոսյանները, ովքեր սկսել են «Colombo and Sons Creamery»-ը Անդովերում, Մասաչուսեթս, 1929 թվականին, ներկայացրել են Matzoon-ը Նոր Անգլիայի շրջակայքում ձիաքարշ վագոնում, որի վրա գրված է հայերեն «մածուն» բառը։ որը հետագայում փոխվեց «յոգուրտ»՝ արտադրանքի թուրքերեն անվանումը, քանի որ թուրքերենը լեզուն էր մերձավորարևելյան տարբեր էթնոսների ներգաղթյալների միջև, որոնք այդ ժամանակ հիմնական սպառողներն էին:^[5]

2012 թվականի հունվարի 24-ին Վրաստանը գրանցեց «մածունի» աշխարհագրական նշումը։ 2022 թվականին Վրաստանն արգելեց հայկական 《մածուն》 անվամբ մածուն կաթնամթերքի արտահանումը Ռուսաստան իր տարածքով։ Ավելի ուշ հայաստանյան ընկերությունն իր արտադրանքը վերանշանակեց որպես «Հայկական լեռնային յոգուրտ»։^[6]

Տես նաև

• Թան
• Կաթնամթերք

Ծանոթագրություններ

1. Joseph A. Kurmann, Jeremija Lj Rašić, Manfred Kroger //Encyclopedia of fermented fresh milk products: an international inventory of fermented milk, cream, buttermilk, whey, and related products p. 212. Springer, 1992. ISBN 9780442008697.

   MATZOON (En); mazun (Fr, De); matsun, matsoni, maconi.
   Short Description: Of Armenian origin; Georgia, Caucasus (USSR); traditional product; the milk of ewes, goats, buffalo, or cows or mixtures thereof; yoghurtlike product traditionally made from boiled milk and an undefined starter culture; firm consistency and acidic flavor.
   Microbiology: Traditional product made with undefined starter culture consisting of thermophilic and mesophilic lactic streptococci and thermophilic lactobacilli, and often with yeasts. Starter culture with defined microflora: proposed Streptococcus thcrmopbilus and Lactobacillus dclbmeckii subsp. buligaricus.
   Related Product: Yoghurt.

2. A.Y. Tamime,R.K. Robinson. Yoghurt: Science and Technology Woodhead Publishing, 1999 p 2(pp 640) ISBN 1855733994, 9781855733992
3. Զրույց 80. Հայկական մածունը // Ազգ.
4. «Nicholas Adontz». Wikipedia (անգլերեն). 2024-02-02.
5. «General Mills to discontinue producing Colombo Yogurt » Merrimack Valley » EagleTribune.com, North Andover, MA». web.archive.org. 2011-05-28. Արխիվացված է օրիգինալից 2011-05-28-ին. Վերցված է 2024-07-14-ին.
6. Kincha, Shota (2022-02-11). «Georgian-Armenian yoghurt dispute threatens to sour relations». OC Media (ամերիկյան անգլերեն). Վերցված է 2024-07-14-ին.

Արտաքին հղումներ

• Հրաչյա Աճառյանի բառարան