Հեղինե Չքնաղ

Հեղինե^[9] (հուն․՝ Ἑλένη, Ἑλένα), ըստ հունական դիցաբանության^[10]՝ Զևսի և Լեդայի դուստրը^[11] (ըստ Եվրիպիդեսի, երրորդ աղջիկը^[12]), Մենելայոսի կինը։ Հռչակված էր իր գեղեցկությամբ և կրում էր «Չքնաղ» մականունը։ Պարիսի կողմից նրա առևանգումը պատճառ է հանդիսացել Տրոյական պատերազմի բռնկման համար։

Հեղինե Չքնաղ
Տեսակ	Հին հունական դիցաբանության կերպար և legendary progenitor?
Դիցաբանություն	Հունական դիցաբանություն
Սեռ	իգական
Հայր	Զևս[1][2]
Մայր	Լեդա[1][2]
Քույր/Եղբայր	Կաստոր, Պոլիդևքոս և Կլիթեմնեստրա
Ամուսին	Թեսևս, Մենելայոս[1][3], Պարիս, Դեիֆոբուս[4] և Աքիլլես
Կողակից	Պարիս[5], Աքիլլես, Enarephoros?, Idas?, Lynceus?, Corythus? և Theoclymenus?
Զավակներ	Իֆիգենիա, Հերմիոնա[6][7], Pleisthenes?, Morraphius?, Aethiolas?[8], Corythus?, Thronius?, Nicostratus?, Իդեուս, Bunicus?, Aganus?, Helena? և Euphorion?
Helen Վիքիպահեստում

«Պարիսն ու Հեղինեն» (Ժակ-Լուի Դավիդի նկարը)

Իր վերերկրային գեղեցկությամբ պայմանավորված՝ սկզբնական շրջանում անտիկ հունական առասպելներում հիշատակվել է իբրև աստվածուհի, իսկ արդեն Հոմերոսի պոեմներում նա ներկայանում է որպես մահկանացու կին^[13]։

Ծնունդ

Հին հունական դիցաբանության մեջ Հեղինեն սպարտացի թագուհի էր։ Առասպելի վարկածներից մեկի համաձայն՝ Հեղինեն եղել է մահկանացու Լեդայի և աստվածների հայր Զևսի դուստրը։ Նույն վարկածի համաձայն՝ Զևսը Լեդային հայտնվել է կարապի կերպարով։ Այդ միությունից Լեդան ձու է ծնել, որից էլ դուրս է եկել Հեղինեն։ Մեկ այլ վարկածի համաձայն՝ Լեդան ընդամենը պահպանել է մի հովվի կողմից հայտնաբերած այն ձուն, որն ստեղծվել էր վրիժառության աստվածուհի Նեմեսիսի և Զևսի միությունից^[14]։ Երբ ձվից հայտնվել է Հեղինեն^[15], Լեդան որոշել է պահել նրան ինչպես սեփական դստերը։

Ամուսնություն

Հեղինեի վերերկրային գեղեցկության լուրը տարածվում է ողջ Հունաստանով, և նրան տեսնելու են գալիս նշանավոր հերոսներ։ Հեղինեի երկրային հայրը՝ Սպարտայի արքա Տինդարոսը, Ոդիսևսի խորհրդով ընտրության իրավունքը տալիս է հենց Հեղինեին և Հեղինեն որպես ամուսին ընտրում է Մենելայոսին։ Նման ընտրությունը պայմանավորված էր նրանով, որ Տինդարոսի մյուս դուստրը՝ Կլիտմնեստրան, ամուսնացած էր Մենելայոսի եղբոր՝ Ագամեմնոնի հետ։

Հետագայում Տինդարոսը զիջում է Սպարտայի թագավորական իշխանությունը Մենելայոսին և Հեղինեին։ Մենելայոսի ու Հեղինեի ամուսնությունից ծնվում է նրանց դուստրը՝ Հերմայոնեն^[16]։ Մենելայոսի ու Հեղինեի ամուսնական խաղաղ կյանքը ձգվում է տասը տարի^[17], մինչև Սպարտա է ժամանում տրոյական արքայազն Պարիսը, որին Աֆրոդիտեն խոստացել էր ամենաչքնաղ կնոջը՝ որպես փոխհատուցում նրա, որ Պարիսն Աֆրոդիտեին հռչակել էր իբրև աստվածուհիներից ամենաչքնաղը։

Հեղինեն Տրոյայում

Օգտվելով Մենելայոսի բացակայությունից՝ Պարիսը առևանգում է Հեղինեին, իր հետ տանում Տրոյա։

Ըստ հին հույն պոետ Ստեսիքորի վարկածի, լեգենդի համաձայն, երբ նա գրել է Պարիսի կողմից Հեղինեի առևանգման մասին, անմիջապես կուրացել է։ Պոետն աղաչել է աստվածներին, որ վերականգնեն տեսողությունը, և այդ ժամանակ երազում նրան է հայտնվել Հեղինեն ու ասել, որ դա պատիժ է նրա համար, որ իր մասին նման ոչ բարեհաճ բանաստեղծություններ է հորինել։ Այդ ժամանակ Ստեսիքորը նոր բանաստեղծություն է հորինում՝ պատմելով, որ Պարիսը Տրոյա է տարել, ոչ թե Հեղինեին, այլ նրա ուրվականը, իսկ իրական Հեղինեին աստվածները տարել են Եգիպտոս^[18], որտեղ նա մինչև կյանքի վերջ հավատարիմ է մնացել Մենելայոսին^[19]։ Դրանից հետո պոետի տեսողությունը վերականգնվել է։ Այս լեգենդի հիման վրա է Եվրիպիդեսը գրել «Հեղինե» ողբերգությունը^[20]։

Ժամանելով Տրոյա՝ Հեղինեն գրավում է տրոյացիների սրտերը։ Շուտով Տրոյա են ժամանում Մենելայոսն ու Ոդիսևսը, որպեսզի խաղաղ ճանապարհով վերադարձնեն Հեղինեին։ Սակայն տրոյացիները հրաժարվում են վերադարձնել նրան, ինչի արդյունքում էլ սկսվում է Տրոյական պատերազմը, որը տևում է տասը տարի։

Հոմերոսի «Իլիականում» խոսվում է այն մասին, որ Հեղինեն ձանձրանում է իր դրությունից, քանի որ Աֆրոդիտեի կախարդանքը, որով նա Պարիսի նկատմամբ զգացմունքներ էր առաջացրել Հեղինեի մեջ, արդեն չէին գործում։ «Ոդիսկանի» չորրորդ երգում Հեղինեն պատմում է, որ հենց ինքն է օգնել Ոդիսևսին գաղտագողի ներթափանցել քաղաք^[21]։ Նման կերպ Տրոյայի պաշարման ժամանակ Հեղինեն օգնել է Ոդիսևսին տեղի տաճարից առևանգել Աֆրոդիտեի փայտե արձանը։

Տրոյայի գրավումից հետո Մենելայուսը սուրը ձեռքին փնտրում է Հեղինեին, որպեսզի գլխատի նրան դավաճանության համար, սակայն տեսնելով նախկին գեղեցկությամբ փայլող Հեղինեին՝ գցում է ձեռքից սուրն ու ներում նրան^[22]։

Առասպելի եգիպտական տարբերակում Մենելայոսը Հեղինեի ուրվականի հետ մեկնում է Եգիպտոս, որպեսզի այնտեղ գտնի իրական Հեղինեին։ Հեղինեի ուրվականը համբարձվում է երկինք, իսկ իրական Հեղինեն վերադառնում է Մենելայոսի մոտ։

Մահ

Համաձայն լեգենդի, մահվանից հետո Հեղինեն տեղափոխվում է Լևկա կղզի՝ Դանուբի գետաբերանի մոտ^[23], որտեղ հավերժ կապվում է Աքիլլեսի հետ, քանի որ առասպելներից մեկի համաձայն՝ Հեղինեն և Աքիլլեսը հանդիպել են Տրոյական հարթավայրում Աքիլեսի մահից ոչ շատ առաջ։

Կերպարը արվեստում

Տրոյական պատերազմի մասին առասպելների ձևավորումից հետո, որն իր մեջ ամփոփում է նաև բանահյուսական տարրեր, Հեղինեն դառնում է առասպելի գլխավոր հերոսներից մեկը, որը հետագայում նրա կերպարը դարձրել է մինչև օրս արվեստի տարբեր ճյուղերում ամենահաճախ արտացոլվող կերպարներից մեկը։ Հեղինեի կերպարն արտացոլվել է նաև անտիկ կերպարվեստում, մասնավորապես Պոլիգնոտի և Զևկիսի չպահպանված նկարները, «Պարիս և Հեղինե» որմնանկարը Պոմպեոսում և այլն։ Հատկապես Վերածննդի շրջանում Հեղինեի առևանգման թեմատիկան դառնում է գեղարվեստի մեջ ամենատարածվածը^[24]։

Ծանոթագրություններ

1. Любкер Ф. Helena (ռուս.) // Реальный словарь классических древностей по Любкеру / под ред. Ф. Ф. Зелинский, А. И. Георгиевский, М. С. Куторга, Ф. Гельбке, П. В. Никитин, В. А. Канский — СПб.: Общество классической филологии и педагогики, 1885. — С. 597.
2. Augias C. I segreti di Roma (իտալ.): Storie, luoghi e personaggi di una capitale — 2007. — P. 3. — 424 p. — ISBN 978-88-04-56641-0
3. Любкер Ф. Menelaus (ռուս.) // Реальный словарь классических древностей по Любкеру / под ред. Ф. Ф. Зелинский, А. И. Георгиевский, М. С. Куторга, Ф. Гельбке, П. В. Никитин, В. А. Канский — СПб.: Общество классической филологии и педагогики, 1885. — С. 855—856.
4. (not translated to grc) Little Iliad (հին հունարեն.)
5. Homer Ἰλιάς — 0800.
6. Гермиона (ռուս.) // Энциклопедический словарь — СПб.: Брокгауз — Ефрон, 1893. — Т. VIIIа. — С. 539.
7. Любкер Ф. Hermione (ռուս.) // Реальный словарь классических древностей по Любкеру / под ред. Ф. Ф. Зелинский, А. И. Георгиевский, М. С. Куторга, Ф. Гельбке, П. В. Никитин, В. А. Канский — СПб.: Общество классической филологии и педагогики, 1885. — С. 617.
8. Knaack G. Aithiolas (գերմ.) // Kategorie:RE:Band I,1 — 1893.
9. Հովհաննես Բարսեղյան (2006). «Աշխարհագրական անունների հայերեն տառադարձության մասին որոշում». Տերմինաբանական և ուղղագրական տեղեկատու. Երևան: 9-րդ հրաշալիք. էջ 59. ISBN 99941-56-03-9.
10. Мифы народов мира (энциклопедия). М., 1991-92. В 2 т. Т.1. С.431-432, Любкер, Фридрих Реальный словарь классических древностей. М., 2001. В 3 т. Т.2. С.97
11. Псевдо-Аполлодор. Мифологическая библиотека III 10, 7-8 далее
12. Еврипид. Ифигения в Авлиде 51
13. Гомер. Илиада XXIV 765
14. Стасин. Киприи, фр.9 Бернабе
15. Псевдо-Эратосфен. Превращения в звезды 25, со ссылкой на Кратина
16. Гесиод. Перечень женщин, фр.175 М.-У.; Гомер. Одиссея IV 14
17. Псевдо-Аполлодор. Мифологическая библиотека III 11, 1; Э III 3; Э VI 14.28
18. Еврипид. Елена 112—114
19. Еврипид. Елена 31-36
20. Alan, Introduction, 18–28
21. Гигин. Мифы 249; Трифиодор. Взятие Илиона 520
22. Еврипид. Андромаха 628; Аристофан. Лисистрата 155
23. Павсаний. Описание Эллады III 19, 11-13; Конон. Мифы 18
24. David, Narrative in Context, 136; Hughes, Helen of Troy, 181–182

Աղբյուրներ

• Aristophanes, Lysistrata. For an English translation see the Perseus Project.
• Cicero, De inventione II.1.1–2
• Cypria, fragments 1, 9, and 10. For an English translation see the Online Medieval and Classical Library.
• Dio Chrysostom, Discourses. For an English translation, see Lacus Curtius.
• Euripides, Helen (play)'. For an English translation, see the Perseus Project.
• Euripides, Iphigenia in Aulis. For an English translation, see the Perseus project.
• Euripides, Orestes (play). For an English translation, see the Perseus Project.
• Herodotus, Histories (Herodotus), Book II. For an English translation, see the Perseus Project.
• Hesiod, Catalogs of Women and Eoiae. For an English translation see the Online Medieval and Classical Library Արխիվացված 2013-07-05 Wayback Machine.
• Homer, Iliad, Book III; Odyssey, Books IV, and XXIII.
• Gaius Julius Hyginus, Fables. Translated in English by Mary Grant.
• Isocrates, Helen. For an English translation, see the Perseus Project.
• Maurus Servius Honoratus, In Aeneida I.526, XI.262
• Lactantius Placidus, Commentarii in Statii Thebaida I.21.
• Little Iliad, fragment 13. For an English translation, see the Online Medieval and Classical Library.
• Ovid, Heroides, XVI.Paris Helenae. For an English translation, see the Perseus Project.
• Pausanias (geographer), Description of Greece, Book III. For an English translation, see the Perseus Project.
• Pseudo-Apollodorus, Bibliotheca (Pseudo-Apollodorus), Book III; Epitome.
• Sappho, fragment 16.
• Sextus Propertius, Elegies, 3.14. Translated in English by A.S. Kline.
• Theocritus, Idylls, XVIII (The Epithalamium of Helen). Translated in English by J. M. Edmonds.
• Virgil, Aeneid. Book VI. For an English translation see the Perseus Project.

Գրականություն

• Allan, Williams (2008). «Introduction». Helen. Cambridge University Press. ISBN 0-521-83690-5.
• Anderson, Michael John (1997). «Further Directions». The Fall of Troy in early Greek Poetry and Art. Oxford University Press. ISBN 0-19-815064-4.
• Blondell, Ruby (2013). Helen of Troy: Beauty, Myth, Devastation. Oxford University Press. ISBN 9780199731602.
• Cairns, Francis (2006). «A Lighter Shade of Praise». Sextus Propertius. Cambridge University Press. ISBN 0-521-86457-7.
• Calame, Claude (2001). «Chorus and Ritual». Choruses of Young Women in Ancient Greece (translated by Derek Collins and Janice Orion). Rowman & Littlefield. ISBN 0-7425-1525-7.
• Caprino, Alexandra (1996). «Greek Mythology in Etruria». In Franklin Hall; John (ed.). Etruscan Italy. Indiana University Press. ISBN 0-8425-2334-0.{{cite book}}: CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: editors list (link)
• Chantraine, Pierre (2000). «Ἐλένη». Dictionnaire Étymologique de la Langue Gercque (French). Klincksieck. ISBN 2-252-03277-4.{{cite book}}: CS1 սպաս․ չճանաչված լեզու (link)
• Cingano, Ettore (2005). «A Catalog within a Catalog: Helen's Suitors in the Hesiodic Catalog of Women». In Hunter; Richard L. (ed.). The Hesiodic Catalog of Women. Cambridge University Press. ISBN 0-521-83684-0.{{cite book}}: CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: editors list (link)
• Clader, Linda Lee (1976). Helen. Brill Archive. ISBN 90-04-04721-2.
• Cyrino, Monica S. (2006). «Helen of Troy». In Winkler; Martin M. (ed.). Troy: from Homer's Iliad to Hollywood. Cambridge University Press. ISBN 1-4051-3182-9.{{cite book}}: CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: editors list (link)
• David, Benjamin (2005). «Narrative in Context». In Jenkens, Lawrence A. (ed.). Renaissance Siena. Truman State University. ISBN 1-931112-43-6.
• Eaverly, Mary Ann (1995). «Geographical and Chronological Distribution». Archaic Greek Equestrian Sculpture. University of Michigan Press. ISBN 0-472-10351-2.
• Edmunds, Lowell (2007 թ․ մայիս). «Helen's Divine Origins». Electronic Antiquity: Communicating the Classics. X (2): 1–44. Վերցված է 2009 թ․ հուլիսի 7-ին.
• Frisk, Hjalmar (1960). «Ἐλένη». Griechisches Etymologisches Wörterbuch (German). Vol. I. French & European Pubns.{{cite book}}: CS1 սպաս․ չճանաչված լեզու (link)
• Gantz, Timothy (2004). Early Greek Myth. Baltimore, MD and London: The Johns Hopkins University Press. ISBN 0-8018-5362-1.
• Gumpert, Matthew (2001). «Helen in Greece». Grafting Helen. University of Wisconsin Press. ISBN 0-299-17124-8.
• Hard, Robin; Rose, Herbert Jennings (2004). «the Trojan War». The Routledge Handbook of Greek Mythology. Routledge. ISBN 0-415-18636-6.
• Hughes, Bettany (2005). Helen of Troy: Goddess, Princess, Whore. New York: Alfred A. Knopf. ISBN 0-224-07177-7.
• Executive ed.: Joseph P. Pickert... (2000). «Indo-European roots: wel^₂». The American Heritage Dictionary of the English Language. Houghton Mifflin Harcourt. ISBN 0-395-82517-2.
• Jackson, Peter (2006). «Shapeshifting Rape and Xoros». The Transformations of Helen. J.H.Röll Verlag.
• Kim, Lawrence (2010). «Homer, poet and historian». Homer Between History and Fiction in Imperial Greek Literature. Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-19449-5.
• Lindsay, Jack (1974). «Helen in the Fifth Century». Helen of Troy: Woman and Goddess. Rowman and Littlefield. ISBN 0-87471-581-4.
• Lynn Badin, Stephanie (2006). «Religion and Ideology». The Ancient Greeks. ABC-CLIO. ISBN 1-57607-814-0.
• Maguire, Laurie (2009). «Beauty». Helen of Troy. John Wiley and Sons. ISBN 9781405126359.
• Mansfield, Elizabeth (2007). «Helen's Uncanny Beauty». Too Beautiful to Picture. University of Minnesota Press. ISBN 0-8166-4749-6.
• Matheson, Susan B. (1996). «Heroes». Polygnotos and Vase Painting in Classical Athens. University of Wisconsin Press. ISBN 0-299-13870-4.
• Meagher, Robert E. (2002). The Meaning of Helen. Bolchazy–Carducci Publishers. ISBN 0865165106.
• Mills, Sophie (1997). «Theseus and Helen». Theseus, Tragedy, and the Athenian Empire. Oxford University Press. ISBN 0-19-815063-6.
• Moser, Thomas C. (2004). A Cosmos of Desire. University of Michigan Press. ISBN 0-472-11379-8.
• Nilsson, Martin Persson (1932). «Mycenaean Centers and Mythological Centers». The Mycenaean Origin of Greek Mythology. Forgotten Books. ISBN 1-60506-393-2.
• Pomeroy, Sarah B. (2002). «Education». Spartan Women. Oxford University Press. ISBN 0-19-513067-7.
• Redfield, James (1994). «The Hero». The Tragedy of Hector. Duke University Press. ISBN 0-8223-1422-3.
• Skutsch, Otto (1987). «Helen, her Name and Nature». The Journal of Hellenic Studies. 107: 188–193. doi:10.2307/630087. JSTOR 630087.
• Suzuki, Mihoko (1992). «The Iliad». Metamorphoses of Helen. Cornell University Press. ISBN 0-8014-8080-9.
• Thompson, Diane P. (2004). «The Fall of Troy – The Beginning of Greek History». The Trojan War. McFarland. ISBN 0-7864-1737-4.
• Whitby, Michael (2002). «Introduction». Sparta. Taylor & Francis. ISBN 0-415-93957-7.

Արտաքին հղումներ

• An analysis of the legend including historical evidence of worship as a goddess.
• See reviews of Helen of Troy: Goddess, Princess, Whore by Bettany Hughes (2005) New York: Alfred A. Knopf. 0-224-07177-7, which has been translated into ten languages, on http://www.bettanyhughes.co.uk/

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Հեղինե Չքնաղ» հոդվածին։