Միխայիլ Կապուստին

Միխայիլ Նիկոլաևիչ Կապուստին (ռուս.՝ Михаил Николаевич Капустин, հունվարի 11 (23), 1828, Ալեքսանդովսկի գավառ, Եկատերինոսլավի նահանգ, Ռուսական կայսրություն - նոյեմբերի 11 (23), 1899, Սանկտ Պետերբուրգ, Ռուսական կայսրություն), ռուս իրավաբան, քաղաքացիական և միջազգային իրավունքի, պետության և իրավունքի պատմության մասնագետ։

Միխայիլ Կապուստին
Ծնվել է	հունվարի 11 (23), 1828 Ալեքսանդովսկի գավառ, Եկատերինոսլավի նահանգ, Ռուսական կայսրություն
Մահացել է	նոյեմբերի 11 (23), 1899 (71 տարեկան) Սանկտ Պետերբուրգ, Ռուսական կայսրություն
Քաղաքացիություն	Ռուսական կայսրություն
Մասնագիտություն	գիտնական, իրավաբան, համալսարանի դասախոս և պետական ծառայող
Հաստատություն(ներ)	Մոսկվայի կայսերական համալսարան, Դեմիդովոյի իրավաբանական լիցեյ, Riga Educational District? և St. Petersburg Educational District?
Գործունեության ոլորտ	Իրավաբանություն, իրավունք[1], Պետության և իրավունքի պատմություն[1], Քաղաքացիական իրավունք[1] և Միջազգային իրավունք[1]
Անդամակցություն	Միջազգային իրավունքի ինստիտուտ
Ալմա մատեր	Մոսկվայի կայսերական համալսարանի իրավաբանական ֆակուլտետ
Տիրապետում է լեզուներին	ռուսերեն[1]
Պարգևներ	և

Կենսագրություն

Ծնվել է 1828 թվականի հունվարի 11-ին (23) Եկատերինոսլավ գավառում` ազնվականի ընտանիքում։ Ավարտել է Եկատերինոսլավի գիմնազիան^[2] և 1849 թվականին Մոսկվայի համալսարանի իրավաբանական ֆակուլտետը՝ ստանալով գիտությունների թեկնածուի աստիճան։

Ռուսական իրավագիտություն է դասավանդել Մոսկվայի 3-րդ գիմնազիայում (1849-1852)։ Նշանակվել է Մոսկվայի համալսարանի արտակարգ պրոֆեսորի պաշտոնակատար 1852 թվականին, զբաղեցրել Մոսկվայի համալսարանի «համաժողովրդական», հետագայում միջազգային իրավունքի ամբիոնը։ 1852 թվականի դեկտեմբերին հանձնել է մագիստրոսական քննությունները։ Պաշտպանել է թեկնածուական ատենախոսություն «Ռուսաստանի և Արևմտյան Եվրոպայի միջև դիվանագիտական հարաբերությունները 17-րդ դարի երկրորդ կեսին» (1853) և 1855 թվականից ստացել է միջազգային իրավունքի ամբիոնի արտակարգ պրոֆեսորի պաշտոն։

1862 թվականին ընտրվել է պրոֆեսոր^[3], 1865 թվականին իրավագիտության դոկտոր։

Նա մասնակցել է 1868 թվականի Սանկտ Պետերբուրգի կոնվենցիայի նախապատրաստմանը, որն արգելում էր 400 գրամից պակաս կշռով պայթուցիկ արկերի օգտագործումը։

Նա եղել է Ա. Ն. Ստրեկալովայի հիմնադրած «Օգտակար գրքերի բաշխման» ընկերության քարտուղարը և ակտիվ մասնակցություն է ունեցել Ռուսաստանում անչափահաս հանցագործների համար առաջին ուղղիչ հիմնարկի կազմակերպման գործում՝ ուղղիչ դպրոց, որը հետագայում վերածվել է Ռուկավիշնիկովսկու կացարանի։

1867 թվականից եղել է մանկատան տնօրենը, մինչև 1870 թվականի հունիսի 1-ը նշանակվել է Յարոսլավլի` վերափոխված Դեմիդովի իրավաբանական ճեմարանի տնօրեն և պրոֆեսոր։ Նույն թվականի օգոստոսի 30-ին բարձրացվել է պետական խորհրդականի աստիճանի։

Նա ներգրավեց նշանավոր գիտնականների դասավանդելու այնտեղ, նրա ղեկավարությամբ հիմնադրվեց 13 իրավաբանական բաժին, ձևավորվեց իրավաբանական գրադարան, ներդրեց դասախոսությունների ընթերցման և ձայնագրման համակարգ, դասախոսների և ուսանողների միջև խոսակցություններ, տարեկան անցումային քննություններ, 1871 թվականին ստացավ թույլտվություն հրատարակել «Դեմիդովի ճեմարանի ժամանակը», որում տպագրվել են ուսուցիչների և ուսանողների գիտական աշխատությունները և ճեմարանի նորությունները, 1871 թվականի ապրիլին նախաձեռնել է ստեղծել Յարոսլավլի միություն՝ անապահով ուսանողների խնամակալության համար։ Նրա աշխատանքը շատ շուտով գնահատվեց. չորս տարի անց նա ստացավ գաղտնի խորհրդականի կոչում։

Նա միջազգային իրավունքի մասին դասախոսություններ է կարդացել կայսր Նիկոլայ II-ին։ 1898 թվականին նա Գվինայի հարցով Ֆրանսիայի և Նիդեռլանդների միջև արբիտրաժային տրիբունալի անդամ էր։

Մահացել է 1899 թվականի նոյեմբերի 11-ին (23) Սանկտ Պետերբուրգում։ Նա թաղվել է Ալեքսանդր Նևսկի Լավրայի Նիկոլսկի գերեզմանատանը^[4]։

Գործունեության բնույթ

Որպես հմուտ իրավաբան Կապուստինը պատմական, փիլիսոփայությանը խորթ ցանկացած, իրավունքի ուսումնասիրության պաշտպան է. «իրավունքի ոլորտը թույլ չի տալիս կամայական կեղծիքներ. մետաֆիզիկան և մետաքաղաքականությունը պետք է խորթ լինեն իրավաբանին»։ Որպես իրավական կրթության հիմք նա ճանաչել է քաղաքացիական իրավունքը. փաստաբանի քաղաքական կրթությունը պետք է հասցվի նվազագույնի։

Կապուստինը հետապնդել է այդ տեսակետները մի շարք ելույթներում և իր մանկավարժական գործունեության ընթացքում՝ որպես Դեմիդովի իրավաբանական ճեմարանի տնօրեն։ Իր տեսական հայացքներում, սակայն, Կապուստինը միշտ չէ, որ հետեւողական էր։

1876 թվականի ելույթում նա գրում է. «Իրավական դիրքորոշումը մաթեմատիկական բանաձև չէ։ Նրանում լսվում է մխիթարված վիշտ, ապահով աշխատանք, ընտանիքի երջանկություն, կամայականության զսպվածություն, արյունահեղության սահմանափակում»։ 1882 թվականի ելույթում, ընդհակառակը, նա պաշտպանում է իրավունքի գիտությունը, քանի որ «այն չոր է, անշունչ, անկայուն. դրա խիստ և ճշգրիտ սկզբները և առանց սոցիալական և քաղաքական բնույթի որևէ գունավորման, իրավաբանի համար նույնքան գրավիչ են, որքան թվային բանաձևերը մաթեմատիկոսի համար»։

1910 թվականին

Որպես ադմինիստրատոր, Կապուստինը Դերպտի կրթական շրջանում հետևողական էր, բայց համեմատաբար չափավոր ղեկավարն էր Բալթյան տարածաշրջանում գերմանական կրթական հաստատությունների վերափոխման գործում։

Որպես Սանկտ Պետերբուրգի ուսումնական շրջանի հոգաբարձու՝ Կապուստինը մի շարք շրջաբերականներով իր վրա ուշադրություն է հրավիրել՝ ուղղված գիմնազիայի ուսուցիչների վերաբերմունքն իրենց սաների նկատմամբ բարելավելու մասին։

Կապուստինի գրվածքների մեծ մասը նվիրված է հանրային իրավունքի պատմությանն ու տեսությանը. «Ռուսաստանի և Արևմտյան Եվրոպայի միջև դիվանագիտական հարաբերությունները երկրորդ կեսին. 17-րդ դար» (Մոսկվա, 1852), «Միջազգային իրավունքի սուբյեկտների ակնարկ» (Մոսկվա, 1856); «Միջազգային իրավունք» (Յարոսլավ, 1873); «Իրավունքի պատմություն (համընդհանուր)» (Յարոսլավ, 1872), «Ընթերցումներ քաղաքական տնտեսության և ֆինանսների մասին» (Յարոսլավ, 1879), «Միջազգային իրավունքում ազգության կարևորության մասին» (Մոսկվա, 1863) և այլն։ Միջազգային իրավունքի ռուսերեն առաջին դասագրքերի հեղինակն է։ Պատմության դասերից նա երբեմն ուսմունքներ է քաղում իրավունքի առաջանցիկ զարգացման ընթացքի և ուղղության մասին և պաշտպանում տեսական որոշ գաղափարներ։

«Ազգությունները հաշտվում են ազատությամբ և ինքնակառավարմամբ. նրանք թշնամանում են ճնշումների, հալածանքների, նվաստացումների պատճառով… Փորձը ցույց է տվել, որ երկրի ազատ ինստիտուտները, ժողովուրդների քաղաքական հավասարությունը միշտ բերում են նրանց մերձեցմանը»։ Կապուստինի զուտ իրավաբանական աշխատություններից ամենամեծ նշանակությունն ունի «Հին ռուսական երաշխիքը» (Կ., 1855), մյուսները («Իրավական դոգմատիկա» և «Հռոմեական իրավունքի ինստիտուտներ», Մ., 1881) շատ ավելի քիչ արժեքավոր են։

Կապուստինին է պատկանում նաև մի շարք ամսագրերի հոդվածներ` իրավունքի, քաղաքականության և մատենագիտության վերաբերյալ։

Պարգևներ

• Սուրբ Ստանիսլավի 2-րդ աստիճանի շքանշան (1862)
• Սուրբ Վլադիմիրի 4-րդ աստիճանի շքանշան (1864)
• Սուրբ Աննա 2-րդ աստիճանի շքանշան կայսերական թագով (1870)
• Սուրբ Ստանիսլավի 1-ին աստիճանի շքանշան (1873)
• Սուրբ Աննա 1-ին աստիճանի շքանշան
• Սուրբ Վլադիմիրի 2-րդ աստիճանի շքանշան

Ստեղծագործություններ

• Дипломатические сношения России с западной Европой во второй половине XVII века. — М.: Университетск. тип., 1852. — 152 с.
• Обозрение предметов международного права. Вып. 1—4. — М.: Университетск. тип., 1856—1859.
• О значении национальности в международном праве. — М., 1863.
• Этнография и право. — М.: Унив. тип. (Катков и К°), ценз. 1868. — 8 с.
• Теория права: (Юрид. догматика). Т. 1. — М.: Унив. тип. (Катков и К°), 1868. — [8], 28, 352, 4 с.
• История права. Ч. 1. — Ярославль: Тип. Губ. земск. управы, 1872. — С. 271.
• Международное право. — Ярославль: Тип. Губ. земск. управы, 1873. — 87 с.
• Чтения о политической экономии и финансах. — Ярославль: Тип. Губ. правл., 1879. — 382 с.
• Юридическая энциклопедия. (Догматика). - 1893
• Очерк истории права в Западной Европе. - 1866
• Институции Римского права. - 1880

Աղբյուրներ

• Аршеневский Василий Кондратьевич // Биографический словарь профессоров и преподавателей Императорского Московского университета…. — Москва: В Университетской Типографии, 1855. — Т. I. — С. 380—381. — 485 с.
• Виноградов П. А. Краткий исторический очерк пятидесятилетия Московской III гимназии (1839—1889). — М.: Типография А. А. Левенсон и К°, 1889. — С. 175—176.
• Капустин Михаил Николаевич // Список гражданским чинам IV класса. Исправлен по 15-е сентября 1870 года. — С. 991.
• КАПУСТИН Михаил Николаевич // Императорский Московский университет: 1755—1917: энциклопедический словарь / составители А. Ю. Андреев, Д. А. Цыганков. — М.: Российская политическая энциклопедия (РОССПЭН), 2010. — С. 298—300. — 894 с. — 2000 экз. — ISBN 978-5-8243-1429-8.
• Капустин Михаил Николаевич // Официальный сайт ЯрГУ им. П. Г. Демидова
• Капустин, Михаил Николаевич // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона : в 86 т. (82 т. и 4 доп.). — СПб., 1890—1907.
• Яблоков С. А. Научная деятельность М. Н. Капустина в период работы в Московском университете // Вестник Московского университета. Серия 11. Право. — 2013. — № 1.

Ծանոթագրություններ

1. Չեխիայի ազգային գրադարանի կատալոգ
2. Отчёт Императорского Московского университета за 1846—1847 академический и 1847 гражданский годы.
3. Отчёт Императорского Московского университета за 1858—59 академический и 1859 гражданский годы. — С. 14.
4. «Петербургский некрополь. Т. 2. — С. 324». Արխիվացված օրիգինալից 2020 թ․ հուլիսի 6-ին. Վերցված է 2022 թ․ ապրիլի 17-ին.